Διαδρόμοι εξόδου για παραμελημένα παιδιά…

«…ω, παιδικότητα: αιώνια αμετάφραστη
κι ο Θεός που από τις δακρυσμένες
προσευχές των παιδιών
που φοβούνται τη νύχτα
φτιάχνει τις πρώτες γαλάζιες γραμμές
της μέρας που στέλνουν
την ελπίδα στους ναυαγούς.»

Τάσος Λειβαδίτης

Είναι φορές που φράσεις με εδραιωμένη σημασία στις συνειδήσεις των ανθρώπων ξεθωριάζουν και διαψεύδονται από την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα.

Αυτό συμβαίνει συνήθως σε ακραίες καταστάσεις σαν αυτές που παρατηρούμε στις μέρες μας σε διάφορους τομείς της κοινωνικής καθημερινότητας. Χαρακτηριστική περίπτωση οι κακοποιητικές συμπεριφορές σε βάρος των παιδιών από άτομα του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος, τις περισσότερες φορές, που απασχολούν ολοένα και πιο συχνά τελευταία την επικαιρότητα. Είναι μάλιστα τόσο ακραίες αυτές οι συμπεριφορές που εύλογα μας οδηγούν προς στιγμή σε αμφισβήτηση της άποψης που υποστηρίζουν εδώ και χρόνια οι παιδαγωγοί με τη γνωστή ρήση «Η χειρότερη οικογένεια είναι καλύτερη από το καλύτερο ίδρυμα »

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ

Ωστόσο, ας μην βιαζόμαστε στην εξαγωγή πρόχειρων συμπερασμάτων, όχι μόνο λαμβάνοντας υπόψη ανάλογα τραγικά περιστατικά κακοποίησης των παιδιών σε ιδρύματα που είδαν το φως της δημοσιότητας τελευταία, αλλά και τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα σχετικά με το θέμα αυτό. Σύμφωνα με αυτά η ιδρυματική φροντίδα είναι εξ ορισμού κακοποιητική με συντριπτικές αρνητικές συνέπειες στη συναισθηματική ευημερία του παιδιού, αλλά και σε όλα τα επίπεδα ανάπτυξής του. Ακόμα είναι γνωστό ότι οι όροι ζωής των παιδιών στα ιδρύματα, τα εκθέτουν σε κινδύνους συνεχούς θυματοποίησης. Σύμφωνα μάλιστα με τις διεθνείς στατιστικές της UNICEF από τη στιγμή που θα τοποθετηθεί ένα παιδί σε ένα ίδρυμα έχει περίπου 85% πιθανότητα να κακοποιηθεί σωματικά και 30% να κακοποιηθεί σεξουαλικά από άλλα παιδιά με τα οποία συνοικεί. Στο σημείο αυτό να λάβουμε υπόψη ότι τα περισσότερα παιδιά που τοποθετούνται σε ιδρύματα είναι ήδη ψυχικά και όχι μόνο τραυματισμένα, καθώς έχουν απομακρυνθεί με εισαγγελικές παραγγελίες από την οικογένεια τους για λόγους έκθεσης σε βία ή ισχυρής παραμέλησης.

Με βάση αυτά τα δεδομένα τα ιδρύματα έχουν εγκαταλειφθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης με την προώθηση της αναδοχής και της υιοθεσίας και την αντικατάσταση τους με μικρές κοινοτικές δομές οικογενειακού τύπου. Αντίθετα στη χώρα μας εν έτει 2022 υπάρχουν 83 ιδρύματα παιδικής προστασίας, ενώ παρατηρείται αδυναμία στον εποπτικό μηχανισμό ελέγχου των ιδρυμάτων αυτών εξαιτίας της υποστελέχωσης των υπηρεσιών που τον εξασκούν.

Σχετικά με τη στελέχωση των δημοσίων κλειστών δομών παιδικής προστασίας στη χώρα μας, σύμφωνα με τη έκθεση του 2020 του Συνηγόρου του Πολίτη, παρατηρούνται σημάδια επαγγελματικής κόπωσης, παιδαγωγικά παρωχημένες στάσεις απέναντι στα παιδιά, αλλά και σημαντική δυσκολία ευελιξίας και προσαρμογής στην προοπτική της μετάβασης σε ένα διαφορετικό μοντέλο φροντίδας. Ακόμα διαπιστώνεται αδυναμία στην αντιμετώπιση προβλημάτων που εμφανίζονται συστηματικά σε χώρους κλειστής φροντίδας. Επιπλέον ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο της άσκησης της αποστολής του Συνηγόρου του Παιδιού, εστιάζει στην απουσία δομών επείγουσας φιλοξενίας για την υποδοχή των κακοποιημένων παιδιών που απομακρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον με το χαρακτήρα του επείγοντος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά συχνά να φιλοξενούνται στα νοσοκομεία και να παραμένουν στα αζήτητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κυρίως όμως, αυτό που προτείνει ο Συνήγορος με βάση αυτή την έκθεση είναι η αναγκαιότητα θέσπισης Ελαχίστων Εθνικών Προδιαγραφών για την ίδρυση και λειτουργία των Μονάδων Παιδικής Προστασίας που θα ισχύει ενιαία τόσο για τις δημόσιες δομές, όσο και για τις δομές που ανήκουν σε ΝΠΙΔ ή στην Εκκλησία.
Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα το γεγονός ότι, μετά από αυτή την Έκθεση και τις πιέσεις των διεθνών Οργανισμών προς τη χώρα μας για τα δικαιώματα των παιδιών, διαμορφώνεται την περίοδο αυτή από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών υποθέσεων το νέο πλαίσιο λειτουργίας των Μονάδων Παιδικής Προστασίας. Το πλαίσιο αυτό ορίζει με σαφή κριτήρια τις προδιαγραφές λειτουργίας των δομών αυτών με κυριότερο στόχο την αποϊδρυματοποίηση των φιλοξενουμένων ανηλίκων σε αυτές.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ

Με δεδομένο λοιπόν ότι η ιδρυματική περίθαλψη αποτελεί την τελευταία επιλογή για τη φροντίδα του απροστάτευτου παιδιού αναζητούνται εναλλακτικοί δρόμοι παιδικής προστασίας «οικογενειακού τύπου», αφού πλέον καθίσταται σαφές ότι καμία δομή παιδικής προστασίας δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη θαλπωρή, τη σταθερότητα και τη ζεστασιά της οικογένειας. Έτσι, ως βέλτιστη πρακτική στην παιδική προστασία θεωρείται στις μέρες μας, η όσο το δυνατόν βραχυχρόνια παραμονή των παιδιών σε δομές πριν αποκατασταθούν σε οικογένειες μέσω της αναδοχής, ή της υιοθεσίας ή της επανένταξης τους με ασφαλείς όρους στη βιολογική τους οικογένεια.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα στη χώρα μας στον τομέα της προστασίας των παιδιών που διαβιούν σε κλειστές δομές με στόχο την αποϊδρυματοποίηση τους, στο πλαίσιο της υλοποίησης του νόμου 4538/2018«περί αναδοχής και υιοθεσίας» Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατες δηλώσεις της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Δόμνας Μιχαηλίδου, 800 παιδιά βρήκαν καταφύγιο σε ενάμιση χρόνο σε οικογένειες.

Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας καταγράφηκαν επίσης τα παιδιά που ζουν σε ιδρύματα και δημιουργήθηκε για καθένα από αυτά ένα ατομικό σχέδιο αποκατάστασης.

Ωστόσο παρά την προσπάθεια αυτή 1450 περίπου παιδιά παραμένουν ακόμα σε ιδρύματα, ενώ προκύπτουν ολοένα νέες ανάγκες για προσωρινή ή μόνιμη φροντίδα παιδιών. Eίναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο αυτή έχουν φτάσει 1000 ασυνόδευτα παιδιά από την Ελληνική οικογένεια της Ουκρανίας και το Υπουργείο χαρτογραφεί τις δομές και τις περιοχές που μπορεί άμεσα να φιλοξενηθούν.

Παράλληλα δεν πρέπει να αγνοήσουμε ότι χιλιάδες παιδιά ζουν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας σε συνθήκες εξαθλίωσης μέσα στις ίδιες τους τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα με κίνδυνο απομάκρυνσης από αυτές. Χαρακτηριστική στο σημείο αυτό είναι η πρόσφατη δήλωση στην εφημερίδα Καθημερινή του Λουτσιάνο Καλεστίνι, επισήμου εκπροσώπου της UNICEF στη χώρα μας, ότι« Η Ελλάδα μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι η χειρότερη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να είσαι Παιδί».

Ένας μάλιστα από τους δείκτες που τον οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα είναι ότι η Ελλάδα είναι αυτή τη στιγμή η τρίτη χώρα σε παιδική φτώχεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συμπερασματικά, με βάση αυτά τα δεδομένα, άμεσο ζητούμενο αυτή τη στιγμή είναι η εφαρμογή ενός πολυεπίπεδου καλά οργανωμένου προγράμματος πρώιμης παρέμβασης στην κοινότητα από το κράτος που θα ενισχύσει και θα ενδυναμώσει ουσιαστικά την οικογένεια, που είναι η πρώτη και η σημαντικότερη γραμμή προστασίας του παιδιού, εξασφαλίζοντας τους αξιοπρεπείς όρους διαβίωσης που δικαιούται το κάθε παιδί.