Για τη Γλώσσα και τη Γλωσσολογία (απλά μαθήματα γλώσσας και γλωσσολογίας για να κρατήσουμε τη γλώσσα μας που κι αυτή κινδυνεύει)
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΩΤΗΣ
ομ. Καθηγητής Γλωσσολογίας
Φιλοσοφικής Σχολής,
τ. Πρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών,
Συγγραφέας, Λεξικογράφος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Ένα πολύτιμο εγχειρίδιο συμπυκνωμένης γνώσης, έρευνας διδασκαλίας και σοφίας του καθηγητή γλωσσολογίας, τ. Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέα και μεγάλου σύγχρονου Λεξικογράφου Γιώργου Μπαμπινιώτη.
Eνα πόνημα αναφοράς για όλα τα προβλήματα της γλώσσας και της γλώσσας μας σε τόσο δύσκολη εποχή για ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα για τη χώρα μας και το λαό μας, που τώρα βυθίζεται σε μεγαλύτερη κρίση και μεγαλύτερη οργή.
Για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας – Απλά μαθήματα γλώσσας και γλωσσολογίας
Λοιπόν; Ο συγγραφέας του βιβλίου με αυτό τον τίτλο λέει: Με τους διαλογισμούς για τη γλώσσα, θέλω να μοιραστώ με ένα ευρύτερο κοινό ενδιαφερομένων, οι οποίοι με ρωτούν, κατά καιρούς, αν μερικά από αυτά που λέω σε ομιλίες μου ή σε μαθήματα για το ευρύτερο κοινό μπορεί να τα βρει κανείς σα κάποιο γραπτό κείμενό μου. Έτσι, με τρόπο απλό, όπως επιδιώκω πάντοτε, μιλώ, στο βιβλίο αυτό, για πολύ σημαντικά θέματα της γλώσσας εν γένει και της ελληνικής γλώσσας ειδικότερα.
Και όλα αυτά μέσα σε ένα πνεύμα που διακηρύσσω ακατάπαυστα. Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε απλά για την ουσία και τη λειτουργία της γλώσσας, για τις αρετές και τις δυσκολίες, για τη μαγεία του κόσμου της γλώσσας, για τα κλειδιά που σου ανοίγουν τον κόσμο της έκφρασης, αλλά και για τον αγώνα, για το “έργο ζωής” (opus vitae) που είναι πράγματι η κατάκτηση της ίδιας της μητρικής μας γλώσσας.
“ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙ για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας – απλά μαθήματα γλωσσολογίας”
Στο αντί προλόγου κείμενό του λέει και τα εξής απευθυνόμενος στον αναγνώστη: ‘’Κάθε εθνική ή φυσική γλώσσα είναι ένας γίγαντας που σε προκαλεί συνεχώς ν’ αναμετρηθείς μαζί του στην προσπάθεια της έκφρασης, σ΄ έναν όμως εξ αρχής άνισο για σένα, αγώνα που είναι, στην πραγματικότητα να κυριαρχήσεις φραστικά σ’ ένα δημιούργημα αιώνων στο οποίο δούλεψαν γενιές ανθρώπων πριν από σένα, ‘’είναι πολλών ανθρώπων παιδιά οι λέξεις μας’’ έχει πει ο Σεφέρης χαρακτηριστικά για να δείξει τι κουβαλάνε μέσα τους οι λέξεις, από τόσο μακρινό παρελθόν, από πόσα στόματα και πόσες πένες προέρχονται.
ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΑΚΟ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΥ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
‘’Στα εξήντα τρία σύντομα κείμενα αυτού του βιβλίου, σκόπιμα περιορισμένου σε έκταση, παίρνω το φακό του γλωσσολόγου και μπαίνω μπροστά σε μία περιδιάβαση στα μονοπάτια της γλώσσας. Για να δείξω μερικά από τα μυστικά της από στοιχεία, συστατικά, μηχανισμούς, επίπεδα, λειτουργίες, σχέσεις και δυνατότητες της γλώσσας που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει.
Με τι δύναμη να αναλογισθούμε μαζί τη σημασία του κόσμου της γλώσσας και την πραγματική αξία της στη ζωή του ανθρώπου. Αλλά και τι άλλο είναι στο βάθος και στον προορισμό της γλωσσικής επικοινωνίας παρά, συνάντηση ανθρώπων με άνθρωπο. Αυτή τη συνάντηση υπηρετούν οι γλωσσικοί διαλογισμοί αυτού του πονήματος του γράφοντος, αφού είναι προϊόν διανοητικού μόχθου μιας μακράς διαδρομής στον κόσμο της γλώσσας, ενός προσωπικού πόνου για το μυστήριο της και τη σημασία του (κατά βάθος) αγνώστου και του (βαθύτατα) ιερού.
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΒΑΘΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟ, ΒΑΘΥΤΑΤΗ ΙΕΡΟΤΗΤΑ
«Σ’ αυτό τον κόσμο της γλώσσας στο βαθύ της μυστήριο όπως και στην βαθύτατη ιερότητά της, με αφιέρωση δόθηκα ολόψυχα ως μελετητής, ως ερευνητής και ως δάσκαλος (τόσο σε πανεπιστημιακό, όσο και σε ευρύ λαϊκό κοινό)» λέει ο καθηγητής Γιώργος Μπαμπινιώτης.
Το πόνημά του “ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙ για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας” περιλαμβάνει οκτώ μέρη στα οποία κατανέμονται τα εξήντα τρία σύντομα αλλά τόσο περιεκτικά κείμενά του.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΠΡΟΝΟΜΙΟ – ΧΑΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Στο κείμενο η γλώσσα ως καθολικό γνώρισμα του ανθρώπου, ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης γράφει και τα εξής: “Βεβαίως, το χάρισμα αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο με ένα άλλο χάρισμα- προνόμιο του ανθρώπου, τη νόησή του, την ικανότητά του να σκέπτεται με το νου του, να συλλαμβάνει νοήματα, να συνδέει, να διακρίνει, να γενικεύει, να εξειδικεύει, να ταξινομεί, να τακτοποιεί με τη νόησή του τον κόσμο και να τον εκφράζει με τη γλώσσα του, με τη γλώσσα να είναι ΚΑΘΟΛΙΚΟ γνώρισμα σε όλη τη ζωή του για να καλλιεργεί, να αναπνέει, να βελτιώνει, να διευρύνει τη γλωσσική του ικανότητα και τον γλωσσικό κόσμο του’’.
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΩΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Συνεχίζοντας ο καθηγητής Μπαμπινιώτης λέει: ‘’Η γλωσσολογία αναζητά την ουσία της γλώσσας του ανθρώπου που είναι τόσο πολύπλευρη, σύνθετη, λεπτή και βαθιά. Για να παραμείνει, εν μέρει, ακόμη ανεξιχνίαστη, γιατί ενώ είχαν φωτισθεί επιστημονικά αρκετές πλευρές λειτουργίες επίπεδα, χρήσεις ακόμη και μυστικά της υφής και του πολυδιάστατου χαρακτήρα της, εξακολουθούν να μας διαφεύγουν κύριες πλευρές της ουσίας της: της σχέσης της γλώσσας με τον άνθρωπο και τον κόσμο της πραγματικότητας, κυρίως της σχέσης της γλώσσας, με το πνεύμα του ανθρώπου, τη νόησή του και τη δήλωσή της ως εννοιών και νοημάτων στην ποικιλία των μορφών επικοινωνίας… Για να πρέπει να αρχίσει τώρα να μας απασχολεί η ουσία και η αξία της γλώσσας ως κατάκτηση και χαρακτηριστικό του πνεύματος του ανθρώπου, που δεν είναι αντικείμενο μόνο της φιλοσοφίας της γλώσσας αλλά της ίδιας της γλωσσικής επιστήμης.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΩΝΕΙ ΚΑΙ ΧΩΡΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
Με τη γλώσσα να εκφράζει ‘’ό, τι ενώνει και χωρίζει τους ανθρώπους. Όπου ως εθνική έκφραση, λόγου χάριν, μια γλώσσα ενώνει τα μέλη της εθνικής κοινότητας που έχουν τη συγκεκριμένη γλώσσα ως μητρική., αλλά συγχρόνως διαφοροποιεί τους ομιλητές της γλώσσας από όλους τους άλλους που μιλούν διαφορετικές εθνικές γλώσσες’’. Ομοίως, όμως, μέσα στην ίδια γλώσσα, οι ομιλητές μιας διαλέκτου ενώνονται από τη διάλεκτο που μιλούν από κοινού, αλλά διαφοροποιούνται από τους ομιλητές άλλων διαλέκτων. Ακόμη, είναι γενικότερα παραδεκτό, ότι η γλώσσα ως βιολογικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου ‘’ενώνει’’ τους ανθρώπους, διαφοροποιώντας τους από όλα τα άλλα ζωικά είδη.
ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΓΟΜΩΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ
Εν τω μεταξύ, όπως αναφέρει συμπυκνωμένα, με βαθιά πνευματικότητα, ο συγγραφέας του ωραίου και τόσο χρήσιμου αυτού πονήματος ‘’ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙ για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας’’, ‘’Η γλώσσα ως πνευματική πολυτέλεια’’ συνδέεται με τη δυνατότητα στην επικοινωνία μας, δηλαδή με την ελευθερία της σκέψης, μα και τη δυνατότητα πολλαπλής διαφοροποίησης, κλιμακώνοντας και την ποικιλομορφία του λόγου μας. Με τη γλώσσα να μην αποτελεί πολυτέλεια αλλά αναπότρεπτη ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ της ίδιας της υφής του πνεύματος, που χωρίς αυτή θα ήταν ένα φρικτό σύνολο πληκτικών επαναλήψεων και μία αυτόματη μηχανιστική διαδικασία αφόρητης ομοιογένειας.
Με αυτή την ευρύτατη πνευματική θεώρηση αναπτύσσει τα μικρά μεν, αλλά πυρηνικής γόμωσης δε, κείμενα και στα οκτώ μέρη του πολύτιμου πονήματός του ο Καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο οποίος το τελευταίο μέρος (στη 222 σελίδα του βιβλίου του) αναφέρεται στους Έλληνες και ξένους πατέρες της γλωσσιακής επιστήμης και ευθύνης.
