Έρευνα καταγραφής του πληθυσμού του υπό εξαφάνιση είδους στο νησί
Την αναζήτηση του πληθυσμού του κρητικού αγριόγατου ξεκινάει ο “Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής” του Υπ. Περιβάλλοντος!
Ο σχετικός διαγωνισμός για την εκτίμηση του πληθυσμού των κρητικών αγριόγατων, των σημείων όπου βρίσκονται στα βουνά του νησιού και των μέτρων προστασίας τους βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και αναμένεται εντός του επόμενου μήνα να προκύψει ο ανάδοχος που μπορεί να είναι πανεπιστημιακό ίδρυμα, ερευνητικός φορέας ή εταιρεία. Το κόστος της έρευνας είναι 82,000 ευρώ.
Ο Κρητικός αγριόγατος αποτελεί ένα ξεχωριστό ζώο καθώς συνδυάζει στοιχεία τόσο του Ευρωπαϊκού όσο και του Αφρικανικού αγριόγατου και είναι είδος που βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
Όπως είπε στα “Χ.ν.” ο γενικός διευθυντής του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. κ. Γιάννης Μητσόπουλος ο ανάδοχος του έργου θα αναλάβει να εκτιμήσει τους πληθυσμούς του είδους στην Κρήτη και που βρίσκονται και να προτείνει μέτρα για τη διατήρηση τους. Επισήμανε επίσης πως ο ανάδοχος μπορεί να είναι πανεπιστημιακό ίδρυμα, ερευνητικός φορέας ή εταιρεία. «Ελπίζουμε να έχουμε ανάδοχο και το έργο να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη του 2023. Είναι ένα θέμα που αφορά την Κρήτη και εμάς» είπε χαρακτηριστικά.
Στα πλαίσια της έρευνας προβλέπονται μεταξύ άλλων τα εξής:
• Θα συγκεντρωθεί το σύνολο της διαθέσιμης υφιστάμενης γνώσης για τον κρητικό πληθυσμό του είδους από όλες τις διαθέσιμες πηγές όπως είναι δημοσιευμένες εργασίες και αναφορές, τυχόν αδημοσίευτα δεδομένα που είναι προσβάσιμα, δεδομένα από συλλογές από μουσεία και γενικώς από οποιαδήποτε διαθέσιμη πηγή είναι προσβάσιμη.
• Τα διαθέσιμα δεδομένα παρουσίας του είδους θα πρέπει να συγκεντρωθούν και να αποτυπωθούν σε γεωγραφικό αρχείο GIS το οποίο θα εμπεριέχει την πληροφορία της πηγής. Κάθε πηγή θα αξιολογηθεί ως προς την αξιοπιστία της, θα αναφέρεται αν αφορά πιθανότατα υβρίδιο ή όχι, και θα προσδιορίζεται η γεωγραφική ακρίβεια της καταγραφής.
• Ο ανάδοχος θα πρέπει να συντάξει μια αναφορά υπάρχουσας γνώσης για το είδος στην οποία θα αναφέρονται όλες οι σημαντικές πληροφορίες που είναι γνωστές για τον κρητικό πληθυσμό του είδους (πχ ταξινομικό καθεστώς, μορφολογικά γνωρίσματα, βιολογία, ενδιαίτημα, εξάπλωση κλπ.).
ΦΩΤΟΠΑΓΙΔΕΣ
Για τον εντοπισμό πληθυσμού αγριόγατων θα τοποθετηθούν φωτοπαγίδες σε ορεινές περιοχές, εργασία που είχε κάνει και στο παρελθόν ο “Φορέας Διαχείρισης Λευκών Ορέων”. Ειδικότερα προβλέπεται:
• Οι εργασίες πεδίου θα βασιστούν στη χρήση τουλάχιστον 60 φωτοπαγίδων.
• Οι φωτοπαγίδες θα μετακινούνται ανά 15 ημέρες σε άλλες θέσεις ενώ τα δεδομένα θα λαμβάνονται με την ίδια συχνότητα.
• Η ακριβής επιλογή των θέσεων θα γίνει στο πεδίο με βάση τη κρίση των επιστημόνων πάντα με γνώμονα την καταλληλότητα του ενδιαιτήματος με βάση τις έως τώρα εμπειρία.
• Στον προγραμματισμό του ο Ανάδοχος θα πρέπει να συμπεριλάβει κατ’ ελάχιστον 6 δεκαπενθήμερα και 2.700 παγιδοημέρες ενώ θα φροντίζει να καλυφθούν δειγματοληπτικά τουλάχιστον δυο ενδιαιτημάτων του είδους ανά μεγάλο ορεινό όγκο (Λευκά Όρη, Ψηλορείτης, Δίκτη).
• Ο Ανάδοχος θα επεξεργαστεί στατιστικά τα δεδομένα που έχει συλλέξει προκειμένου να παράξει τα τελικά αποτελέσματα. Πιο συγκεκριμένα θα «τρέξει» μοντέλο εξάπλωσης είδους (Species distribution modell – SDM) και θα δημιουργήσει δυνητικούς χάρτες κατανομής. Με τη χρήση κατάλληλου μοντέλου θα εκτιμηθεί επίσης το συνολικό μέγεθος του πληθυσμού. Το παραδοτέο θα περιλαμβάνει τους χάρτες δυνητικής εξάπλωσης (σε μορφή διανυσματικού αρχείου) με την πιθανότητα παρουσίας του είδους στις διάφορες θέσεις του νησιού.
ΤΟ 2017
Σημειώνεται πως το 2017 είχε πιαστεί στο Οροπέδιο του Ομαλού ένας κρητικός αγριόγατος (είχε όλα τα σχετικά εξωτερικά χαρακτηριστικά).
Το ζώο είχε πιαστεί σε παγίδα βοσκού για ζουρίδες, πάρθηκε γεννετικό υλικό, εξετάστηκε από κτηνίατρο και μετά από ημέρες απελευθερώθηκε πάλι στον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων από ανθρώπους του φορέα διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς.
Σημειώνεται ότι ο κρητικός αγριόγατος είναι ζώο που ζει σε άγρια κατάσταση, ενώ αντίθετα ο “φουρόγατος” αποτελεί ζώο που έχει προκύψει από τη διασταύρωση αγριόγατων και οικόσιτων γατών.
ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Από το 1859 μέχρι σήμερα….
Στοιχεία αναφορικά με την αγριόγατα της Κρήτης δίνει ο ΟΦΥΠΕΚΑ στην προκήρυξη του διαγωνισμού. Η αγριόγατα της Ευρώπης (Felis silvestris silvestris), η οποία απαντάται σε δασικές εκτάσεις κυρίως και στην Ελλάδα έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
•Μακρύτερα πόδια, μεγαλύτερο και πλατύτερο κρανίο.
• Σχετικά κοντύτερη ουρά με μακρύ τρίχωμα και στρογγυλεμένο άκρο σε σχέση με την οικόσιτη γάτα.
• Το χρώμα του τριχώματος χαρακτηρίζεται από σκοτεινόχρωμες ραβδώσεις κατά μήκος του σώματος και μαύρους δακτυλίους στην ουρά.
• Το μήκος του σώματος των ενηλίκων ατόμων με τα μέχρι τώρα δεδομένα από τη μύτη έως την αρχή της ουράς, είναι 50-80 εκατοστά και της ουράς 25-35 εκατοστά και το βάρος τους κυμαίνεται από 3 έως 10 κιλά. Η αγριόγατα αυτή μπορεί να διασταυρωθεί με κοινές γάτες.
Παράλληλα υπάρχει και η αφρικανική αγριόγατα (Felis libyca, παλαιότερα F. silvestris libyca) που απαντά σε ανοιχτές πεδιάδες της Αφρικής. Είναι μεγαλύτερη και βαρύτερη από την σημερινή κατοικίδια γάτα, με την οποία διασταυρώνεται πολύ εύκολα. Το τρίχωμά της έχει σκοτεινόχρωμες στενές γραμμές, επιμήκεις στο κεφάλι και στη ράχη και κάθετες στα πλευρά. Η ουρά είναι σχετικά λεπτή και μακριά . Το μέσο μήκος του σώματος (χωρίς την ουρά) είναι περίπου 70 εκατοστά και της ουράς 40 εκατοστά ενώ το μέσο βάρος περίπου 3,5 κιλά.
«Στη Κρήτη σύμφωνα και με τον Haltenorth συναντάται ένα διαφορετικό υποείδος ο κρητικός αγριόγατος (Felis silvestris cretensis) , ο οποίος έχει χαρακτηριστικά και από τα 2 είδη. Η παρουσία της αγριόγατας στη Κρήτη αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Raulin (1859) στο βιβλίο «Description physique de l’ile de Crète» στο οποίο παρουσιάζονται τα ευρήματα του συγγραφέα από την επίσκεψή του στο νησί το 1845. Σύμφωνα με δημοσίευση του Όντρια το 1965 (Die Säugetiere Griechenlands) το υποείδος εξακολουθεί να απαντά στα Λευκά Όρη τη δεκαετία του 1960. Από αδημοσίευτη αναφορά των Schwaab κ.α. στην οποία παρουσιάζονται οι παρατηρήσεις των συγγραφέων στην Κρήτη το διάστημα 6-20 Απριλίου 1988 προκύπτει ότι το είδος εξακολουθούσε να υπάρχει στο Οροπέδιο Λασιθίου (εντοπίστηκαν μερικά άτομα). Ο Κατσαδωράκης (1994) στην εργασία του «The vertebrate animals of Samaria National Park (Crete, Greece)» εκτίμησε ότι στα Λευκά Όρη το είδος έχει εξαφανιστεί ή κινδυνεύει με εξαφάνιση. Στις 10 Απριλίου 1996, ένα αρσενικό άτομο παγιδεύτηκε στη νοτιοδυτική πλαγιά του Ψηλορείτη. Το 1996, το 1997 και το 1998 συλλέχθηκαν κάποια νεκρά άτομα του είδους από στελέχη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, στο Οροπέδιο Λασιθίου, στα Λευκά Όρη και στον Ψηλορείτη αντίστοιχα ενώ συλλέχθηκαν και κάποια δείγματα πιθανών υβριδίων (Belardinelli, 2001). Αργότερα υπήρξαν και νεότερες καταγραφές (δείγματα και παρατηρήσεις από φωτοπαγίδες) από τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς (πλέον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) και από στελέχη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (Kominos κ.α., 2021). Το ταξινομικό καθεστώς του κρητικού πληθυσμού (όπως επίσης και της Κορσικής και της Σαρδηνίας) παραμένει αβέβαιο (Bellani, 2019) αλλά πιθανότατα ανήκουν στον κλάδο της Felis libyca libyca (Castelló, 2020, Masseti, 2012). Σύμφωνα με το κόκκινο βιβλίο των απειλουμένων ζώων της Ελλάδας, ο κρητικός αγριόγατος χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης λόγω της γεωγραφικής του απομόνωσης σε μικρό τμήμα της Κρήτης και του προβλήματος του υβριδισμού με ημιάγριες γάτες (φουρόγατες). Στην πραγματικότητα η κατανομή του είδους στο νησί, το μέγεθος και η πυκνότητα του πληθυσμού του καθώς και οι περιοριστικοί παράγοντες του πληθυσμού είναι εν πολλοίς άγνωστα. Ο βαθμός κινδύνου εξαφάνισης του είδους δεν έχει αξιολογηθεί σε επίπεδο χώρας βάσει των κριτηρίων της IUCN ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει αξιολογηθεί ως μειωμένου ενδιαφέροντος».
