Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Datura stramonium L. (∆ατούρα η στραµώνιος). Ανήκει στην οικογένεια των Σολανιδών. Στη χώρα µας το συναντούµε µε τις ονοµασίες Βρωµόχορτο, Πορδόχορτο, Ακανθόµηλο, Τάτουλας, Τατούλα, Μαγιόχορτο, ∆ιαολόχορτο, Αγριοµπάµια, Στραµώνιο, Τάτλας.
Κατάγεται από την Αµερική από την οποία εισήχθη κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα και σήµερα φυτρώνει σε όλη τη νότια Ευρώπη. Είναι διαδεδοµένο σε καλλιεργηµένα εδάφη, αναχώµατα, σε ερείπια σπιτιών, σκουπιδότοπους, µπάζα, σε εγκαταλειµµένους χώρους. Είναι ένας απλωτός, ποώδης θάµνος (το ύψος του φτάνει από 30 έως 100 εκατοστά), µε αρωµατικά άνθη σε σχήµα τροµπέτας , µονήρη, διαµέτρου 6-12 εκατοστών λευκά , ενίοτε λευκοβιολετιά, που στέκονται όρθια, και µε αγκαθωτούς καρπούς. Τα άνθη είναι ερµαφρόδιτα (έχουν και αρσενικά και θηλυκά όργανα) και γονιµοποιούνται από τα έντοµα. Τα κοτσάνια είναι αγκαθωτά και σχετικά λεπτά συγκρινόµενα µε το υπόλοιπο φυτό. Τα φύλλα είναι πλατιά χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά βασικά ωοειδή και µερικές φορές µε πολλές γωνίες. Ο καρπός του είναι αγκαθωτός και µοιάζει εξωτερικά µε τον καρπό της Ιπποκαστανέας.
Υπάρχουν τουλάχιστο 15 διαφορετικά είδη του φυτού µε πολλές ποικιλίες το καθένα καθώς οι ∆ατούρες καλλιεργήθηκαν εδώ και αιώνες για τα εντυπωσιακά τους λουλούδια και για τις φαρµακευτικές τους ιδιότητες. Οι περισσότερες κατάγονται από τον Νέο Κόσµο µε δύο αξιοσηµείωτες εξαιρέσεις την D. metel και την D. ferox που κατάγονται από την Ευρασία. Οι ∆ατούρες είναι µέλη της οικογένειας των Σολανοειδών που περιλαµβάνει και άλλα τοξικά φυτά όπως ο Καπνός, ο Μανδραγόρας και η Μπελαντόνα αλλά και κοινά λαχανικά όπως η Ντοµάτα, η Πατάτα, η Μελιτζάνα και η Πιπεριά. Λόγω της µεγάλης εξάπλωσης του γένους επικρατεί σύγχυση ανάµεσα στις ποικιλίες του φυτού.
Ιστορικά στοιχεία
Η ∆ατούρα χρησιµοποιήθηκε εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αρχαίες ινδιάνικες αναφορές την φέρουν σαν υλικό χρησιµοποιούµενο από τους Σαµάνους, τους οποίους βοηθούσε να «εισχωρήσουν» σε άλλους κόσµους της ύπαρξης. Από εκεί φαίνεται πως διαδόθηκαν οι θεραπευτικές της αλλά και οι ναρκωτικές της ιδιότητες.
Η δηλητηριώδης δράση του φυτού ήταν καλά γνωστή στους αρχαίους έλληνες. Ο Θεόφραστος γράφει για αυτήν « Τα 3/20 της ουγγίας είναι αρκετά ώστε ο ασθενής να αισθάνεται δυναµωµένος και ευδιάθετος, δηλαδή να κάνει καλή παρέα. ∆ύο φορές τη δόση αυτή θα τρελαθεί και θα έχει παραισθήσεις. Τρεις φορές τρελαίνεται για πάντα. Τέσσερις φορές πεθαίνει». Ο Storck χρησιµοποίησε πρώτος τη ∆ατούρα το 1763 κατά της επιληψίας.
Παλαιότερα το χρησιµοποιούσαν ως ναρκωτικό παυσίπονο στις εγχειρήσεις, αλλά σήµερα τα ενεργά συστατικά του είναι διαθέσιµα µόνο µε συνταγή γιατρού, λόγω της κακής χρήσης του ως ναρκωτικό. Σε ορισµένες περιοχές χρησιµοποιούσαν τους σπόρους του φυτού για να παχύνουν τα ζώα. Στους χοίρους έδιναν την ποσότητα µιας δακτυλήθρας και στα αδύνατα άλογα λίγο περισσότερο.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η ∆ατούρα έχει οσµή αηδή και προκαλεί ναυτία. Η γεύση του είναι πικρή και δηκτική. Όλα τα µέρη του φυτού περιέχουν δραστικά χηµικά. Τα λουλούδια είναι γενικά τα πιο αδύνατα ενώ αυξηµένη δράση έχουν τα φύλλα, τα κλαδιά, οι ρίζες, οι καρποί και οι σπόροι.
Το φυτό περιέχει τα αλκαλοειδή, υοσκυαµίνη, ατροπίνη και σκοπολαµίνη (υοσκίνη).
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται φύλλα, άνθη και οι σπόροι τα οποία συλλέγονται από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι φυτό πολύ δηλητηριώδες, ανάλογο στην ενέργεια του µε την µπελαντόνα αλλά δραστικότερο από αυτήν. Θυµόµαστε όλοι τις δηλητηριάσεις καταναλωτών που αγόρασαν το φυτό αυτό ανακατωµένο µε βρώσιµα χόρτα από λαϊκή αγορά εδώ και λίγα χρόνια. Βέβαια περιέχει και κάποια χηµικά που είναι χρήσιµα αν χορηγηθούν στον άνθρωπο υπό ιατρική επίβλεψη όπως η ατροπίνη. Η ατροπίνη, όπως και η σκορπολαµίνη ( υοσκίνη) και η υοσκιαµίνη χρησιµοποιούνται στην ιατρική και συγκεκριµένα έχουν οφθαλµολογικές και νευρολογικές χρήσεις.
Τα φύλλα του σπάνια χρησιµοποιούνται µόνα τους αλλά µετέχουν στη σύνθεση διαφόρων συνταγών του Γαληνού. Το βάµµα του φυτού χρησιµοποιείται εναντίον του βήχα, της χρόνιας λαρυγγίτιδας και του άσθµατος. Τα φύλλα του χρησιµοποιούνται σε καπνισµούς ή για την παρασκευή τσιγάρων. Τα αλκαλοειδή του φυτού χαλαρώνουν τους σπασµούς των βρόγχων κατά τη διάρκεια µιας ασθµατικής κρίσης. Σε θεραπευτικές δόσεις χρησιµοποιείται για τον έλεγχο των σπασµών της ασθένειας Πάρκινσον.
Παρασκευή και δοσολογία
Η ηµερήσια δόση, υπό µορφή σκόνης δεν πρέπει να ξεπερνά τα 0,05-0,25 γραµµάρια την ηµέρα και σε καµία περίπτωση περισσότερο από τρεις ηµέρες, πάντα υπό την επίβλεψη του ιατρού σας.
Προφυλάξεις
Τα δηλητηριώδη αποτελέσµατα της ∆ατούρας στον άνθρωπο είναι ταραχή, έντονη ναυτία, διαστολή της κόρης των µατιών, θολούρα και κακή εστίαση στην όραση, ταχυπαλµία, έντονος αποπροσανατολισµός, απώλεια µνήµης, απώλεια χρόνου, ντελίριο, ευαισθησία στο φως και στο θόρυβο. Ξηρό στόµα και µάτια, ρινορραγία, απώλεια ελέγχου του σώµατος.
Είναι λοιπόν σαφές ότι αποφεύγουµε τη χρήση αυτού του φυτού ιδιαίτερα στην εγκυµοσύνη, σε περιπτώσεις παθήσεων του προστάτη, ταχυκαρδίας, και γλαυκώµατος καθώς και όσους βρίσκονται σε θεραπεία µε αντικαταθλιπτικά.
