Το ζήτημα του διαμοιρασμού της ευθύνης σε όλα τα κράτη μέλη στο προσφυγικό θέτουν ψηλά στην ατζέντα τους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να είναι σε τροχιά εκκίνησης της διαδικασίας επιβολής κυρώσεων στις χώρες που δεν συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους στην υποδοχή προσφύγων.
Στο επίκεντρο έχει τεθεί η μεταρρύθμιση του Κανονισμού του Δουβλίνου, δηλαδή η προσπάθεια δημιουργίας ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Μετά την κατάθεσή της από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η σχετική πρόταση βρίσκεται πλέον στη φάση της επεξεργασίας της στο Ευρωκοινοβούλιο. Το Ευρωκοινοβούλιο προχωρά μάλιστα σε μια σειρά από πρωτοβουλίες για να αναδείξει το θέμα, με κορυφαία τη διοργάνωση διάσκεψης υψηλού επιπέδου στις 21 Ιουνίου στις Βρυξέλλες με τη συμμετοχή των προέδρων και των τριών θεσμικών οργάνων, αλλά και εκπροσώπων του ΟΗΕ, διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων, μία ημέρα πριν από τη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το προσφυγικό.
Επίσης, το Ευρωκοινοβούλιο διοργάνωσε τις προηγούμενες ημέρες σεμινάριο για εκπροσώπους ΜΜΕ από όλη την Ευρώπη, προκειμένου να ανοίξει τη συζήτηση γύρω από τις βασικές αλλαγές που συζητούνται στον Κανονισμό του Δουβλίνου.
Στόχος της πρότασης της Επιτροπής, που είχε παρουσιαστεί πριν από ένα χρόνο, είναι η δημιουργία ενός δικαιότερου, αποδοτικότερου και πιο βιώσιμου συστήματος που θα προβλέπει το διαμοιρασμό της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών. Όπως τόνισε κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου ο Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ασφάλειας, Δημήτρης Αβραμόπουλος, «θα χρειαστούμε ένα ισχυρό σύστημα ασύλου που βασίζεται στην ίση κατανομή ευθυνών. Για τον σκοπό αυτό, τα εθνικά συστήματα ασύλου πρέπει να έρθουν κοντά το ένα στο άλλο για να διασφαλίσουμε ότι οι αιτούντες θα τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης σε όλη την ΕΕ βάσει προτύπων».
Η δικαιότερη ανακατανομή των προσφύγων σε όλα τα κράτη μέλη έχει εκφραστεί επανειλημμένα και από το Ευρωκοινοβούλιο, μέσα από πλήθος ψηφισμάτων. Μάλιστα, η εισηγήτρια του Ευρωκοινοβουλίου για τη μεταρρύθμιση, Σεσίλια Βίκστρομ, από την ομάδα «Συμμαχία Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη» (ALDE) είπε χαρακτηριστικά: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να νομοθετήσει την αλληλεγγύη αλλά την πραγματικότητα, ώστε να οικοδομηθεί η αλληλεγγύη».
Όταν ολοκληρωθούν οι συζητήσεις μεταξύ των πολιτικών ομάδων και διαμορφωθεί η τελική θέση του Ευρωκοινοβουλίου, τότε τη «σκυτάλη» θα πάρει το Συμβούλιο των υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το μεγάλο στοίχημα για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς φαίνεται να είναι το κατά πόσο τα κράτη μέλη θα υπερψηφίσουν τη μεταρρύθμιση του Κανονισμού.
ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΜΙΑ ΚΟΙΝΗ ΘΕΣΗ
Η Σεσίλια Βίκστρομ εξήγησε ότι στο Ευρωκοινοβούλιο υπάρχουν δυσκολίες, αλλά μπορεί να διαμορφωθεί μια κοινή θέση. Ωστόσο, «οι κυβερνήσεις των κρατών μελών έχουν δυσκολίες να βρουν κοινή θέση στη μετανάστευση». Εξέφρασε πάντως την ελπίδα ότι στο Συμβούλιο «θα υπάρχει ενισχυμένη πλειοψηφία για μια πραγματιστική, φιλόδοξη πρόταση που θα αλλάξει την πραγματικότητα στο πεδίο» και πρόσθεσε ότι «θα διαπραγματευτούμε ανοιχτά με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών αλλά δεν θα συμφωνήσουμε σε ένα σύστημα που θα αποτύχει από την αρχή».
Περισσότερο απαισιόδοξος για την τύχη της πρότασης στο Συμβούλιο των Υπουργών φάνηκε ο Έλληνας ευρωβουλευτής Μιλτιάδης Κύρκος, από την «Ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών» (S&D), ο οποίος εκτίμησε ότι «το Συμβούλιο δεν έχει καμία διάθεση να ανοίξει το θέμα. Δεν έχουμε απάντηση από την Επιτροπή τι θα γίνει αν το Συμβούλιο δεν ανταποκριθεί. Και θεωρώ ότι οι χώρες που δεν θέλουν να πάρουν πρόσφυγες ή δέχονται τις δευτερογενείς μετακινήσεις έχουν την πλειοψηφία στο Συμβούλιο».
Βασική προτεραιότητα της μεταρρύθμισης του συστήματος Δουβλίνου αποτελεί η θέσπιση ενός μηχανισμού έκτακτης ανάγκης για την κατανομή των προσφύγων στην Ευρώπη. Από την Επιτροπή προτείνεται μία κλείδα αναφοράς, βασισμένη στον πληθυσμό και το ΑΕΠ μιας χώρας. Αν ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου υπερβαίνει το 150% αυτής της κλείδας, τότε θα ενεργοποιείται αυτομάτως ο μηχανισμός κατανομής των αιτήσεων ασύλου (που θα είναι πάνω από τον αριθμό αυτό) σε όλα τα κράτη μέλη. Η πρόταση αυτή φαίνεται ότι έχει πολλούς υποστηρικτές και στο Ευρωκοινοβούλιο, αν και από ελληνικής πλευράς ο ευρωβουλευτής από την Ομάδα της «Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο», Νίκος Ανδρουλάκης, σχολίασε ότι το ποσοστό του μηχανισμού ανάληψης ευθύνης «είναι πολύ μεγάλο και δεν μπορεί να λειτουργήσει» και ζήτησε η κλείδα αναφοράς να πέσει στο 75%.
ΟΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ
Ωστόσο, μεγάλη συζήτηση γίνεται για την πρόταση της Επιτροπής να υπάρχουν κυρώσεις για τα κράτη μέλη που δεν θα δεχτούν το διαμοιρασμό των αιτούντων άσυλο, οπότε θα καταβάλλουν το ποσό των 250.000 ευρώ ανά πρόσφυγα.
Ο Επίτροπος, Δημήτρης Αβραμόπουλος, ήταν κατηγορηματικός: «Έχουν σταλεί αυστηρά μηνύματα προς τις χώρες για την εφαρμογή των αποφάσεων. Αν δεν γίνει αυτό η Επιτροπή θα ακολουθήσει άλλο δρόμο».
Ο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου, Αντόνιο Ταγιάνι, ζήτησε από την Επιτροπή να καταστήσει σαφές ότι «οι αποφάσεις θα τηρηθούν έστω και με διαδικασίες επί παραβάσει για τα κράτη μέλη που δεν σέβονται τις ληφθείσες αποφάσεις και με κυρώσεις οικονομικού τύπου». Πρόσθεσε δε χαρακτηριστικά ότι «είναι αδιάφορο ποιες θα είναι οι κυρώσεις αυτές. Θα πρέπει τα κράτη μέλη να πληρώσουν με αντιστοιχία της ζημιάς που προκαλούν στους άλλους».
Η εισηγήτρια στο Ευρωκοινοβούλιο Σεσίλια Βίκστρομ σχολίασε πάντως ότι θεωρεί «μη ηθικό να βάζουμε μια τιμή ανά κεφάλι» και πρότεινε «να κρατήσουμε ένα μέρος της χρηματοδότησης που δίνεται στα κράτη από τα ευρωπαϊκά και περιφερειακά ταμεία», ώστε κάθε χώρα να αναλάβει το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί.
Ιδιαίτερα επικριτική απέναντι στην πρόταση της Κομισιόν για τη μεταρρύθμιση του Δουβλίνου ήταν η Λάουρα Φεράρα από την ευρωπαϊκή ομάδα «Ευρώπη της Ελευθερίας και της ‘Αμεσης Δημοκρατίας» (EFDD), η οποία είπε ότι «η πρόταση της Επιτροπής κινήθηκε στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που ζητάμε εμείς. Η πρόταση θέλει να επιτύχει την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης και την καταπολέμηση των δευτερογενών μετακινήσεων. Όμως δεν εξετάζεται γιατί υπάρχουν αυτά τα δύο φαινόμενα. Προφανώς η καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης χρειάζεται νόμιμο τρόπο πρόσβασης στην ΕΕ αλλά αυτό λείπει σήμερα». Πάντως συμφώνησε ότι ο μηχανισμός κατανομής «δεν μπορεί να είναι φιλανθρωπικός, αλλά υποχρεωτικός» και συμπλήρωσε ότι «σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος δεν εφαρμόσει το μηχανισμό κατανομής, προτείνουμε τη διακοπή των διαρθρωτικών ταμείων και των ταμείων συνοχής».
Αντίθετος με την επιβολή οικονομικών κυρώσεων δήλωσε ο ευρωβουλευτής Γιούσι Χάλα- ‘Αχο, από την ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR). «Η εφαρμογή του Κανονισμού στα κράτη μέλη δεν πρέπει να σημαίνει κυρώσεις σε αυτά. Θα πρέπει να ξαναποκτήσουμε τον έλεγχο του συστήματος με μείωση της ροής των προσφύγων και μεταναστών στην ΕΕ, έλεγχο των εξωτερικών συνόρων και καταπολέμηση των αιτιών που δημιουργούν την κρίση αυτή. Χρειαζόμαστε, επίσης, περισσότερη συνεργασία για να αποφύγουμε τις δευτερογενείς μετακινήσεις και να μη γίνεται πιο ελκυστική η Ευρώπη σε αυτούς που θέλουν την οικονομική μετανάστευση» είπε.
Η Έλι Σλάιν από την «Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών» ανέφερε από την πλευρά της ότι «αρνούμαστε την τιμωρητική προσέγγιση της Κομισιόν και προτείνουμε κίνητρα συμμόρφωσης με τον Κανονισμό».
Τον προβληματισμό της για τη διαδικασία επί παραβάσει εξέφρασε και η Ελληνίδα ευρωβουλευτής, Ελίζα Βόζενμπεργκ από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. «Δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία και δεν παράγει άμεσα αποτελέσματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μίλησε για οικονομική επιβάρυνση των χωρών που δεν δέχονται πρόσφυγες. Αυτό θα πρέπει να περάσει από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και να ψηφιστεί, άρα θα γίνει πολύ μεταγενέστερα», είπε και συμπλήρωσε: «Στην ΕΕ δεν υπάρχουν πιεστικοί και κυρωτικοί μηχανισμοί, αλλά πρέπει να εφευρεθούν».
Για την Ευρωβουλή θέμα υπό εξέταση αποτελεί, εξάλλου, το γεγονός ότι στον υπό διαμόρφωση Κανονισμό παραμένει η έννοια της πρώτης χώρας εισόδου των προσφύγων, στην οποία θα πρέπει να υποβάλουν αίτηση για άσυλο οι νεοεισερχόμενοι. Στο ψήφισμά της στις 12 Απριλίου 2016 μάλιστα είχε επισημάνει ότι το κριτήριο της πρώτης χώρας εισόδου θα πρέπει να αναθεωρηθεί.
ΑΝΑΓΚΗ ΑΛΛΑΓΩΝ
Το υψηλό ποσοστό ενεργοποίησης του μηχανισμού κατανομής της ευθύνης σε συνδυασμό με τη διατήρηση της έννοιας της πρώτης χώρας εισόδου θα δημιουργήσουν κατά τον Νίκο Ανδρουλάκη «αποπνικτική κατάσταση στην Ελλάδα και την Ιταλία τα επόμενα χρόνια, αν δεν καταφέρουν να γίνουν αλλαγές». «Η πρότασή μας είναι να μην υπάρχει η έννοια της πρώτης χώρας, αλλά ένας ενιαίος μηχανισμός σε όλη την Ευρώπη με κατανομή προσφύγων σε όλα τα κράτη μέλη», συμπλήρωσε.
Το Δουβλίνο μέχρι τώρα, αλλά και μετά την τροποποίησή του, «σημαίνει επιστροφή στην πρώτη χώρα εισόδου και στην Ελλάδα αυτό οδηγεί σε εγκλωβισμό των προσφύγων» παρατήρησε ο ευρωβουλευτής του ΚΚΕ, Σωτήρης Ζαριανόπουλος. Ο περιορισμός της ελεύθερης μετακίνησης των προσφύγων «ισοδυναμεί με κατεδάφιση της Σύμβασης της Γενεύης» εξήγησε ο ίδιος και συμπλήρωσε: «Κανένα σύστημα Δουβλίνου δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση αν δεν αντιμετωπίσουμε το ζήτημα του πολέμου».
Η ευρωβουλευτής Τζιν Λάμπερτ από τους Πράσινους επισήμανε ότι «είναι σημαντικό να αφαιρεθεί η έννοια της πρώτης χώρας εισόδου και να έχουν κάποιες επιλογές οι πρόσφυγες στη χώρα προορισμού τους». Στο ίδιο πνεύμα, η Λάουρα Φεράρα από την ομάδα «Ευρώπη της Ελευθερίας και της ‘Αμεσης Δημοκρατίας» ζήτησε να μην υπάρχει το κριτήριο της πρώτης χώρας εισόδου για τη διεκπεραίωση του αιτήματος ασύλου «γιατί αυτό δημιούργησε πρόβλημα και στο υπάρχον σύστημα».
Επίσης, η Έλι Σλάιν από την «Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών» τόνισε ότι «μπορεί να υπάρξει ένα Δουβλίνο που να μην βασίζεται στο κριτήριο της πρώτης χώρας εισόδου αλλά σε ένα μόνιμο μηχανισμό μετεγκατάστασης» και πρότεινε να αφαιρεθεί ο έλεγχος του παραδεκτού, καθώς «βασίζεται σε ασαφή κριτήρια της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας».
Η ίδια ζήτησε να έχουν οι αιτούντες άσυλο κάποια δυνατότητα επιλογής του προορισμού τους «για παράδειγμα ανάμεσα στα κράτη μέλη που δεν έχουν καλύψει την ποσόστωση».
