Το δίδυμο των “Καμίλλων Μποργκέζε”

β’ μέρος
προορισμένο να κοσμήσει τη βίλλα του νεαρού ανηψιού του πάπα, καρδιναλίου Σκιπίωνα Μποργκέζε, στα περίχωρα της Ρώμης και ανοιχτό εξ αρχής σε δημόσια θέα,  προκαλούσε αβίαστα μέσω της δεδομένης υπάρχουσας συνωνυμίας ακόμη και στον πλέον ανυποψίαστο επισκέπτη, την κολακευτική αλληγορική ταύτιση με τον προκαθήμενο της Αγίας Έδρας. Αρωγοί στην έντεχνα συγκαλλυμένη αυτή απόπειρα αυτοπροπαγάνδας στέκονταν και οι δεξιές χείρες των “Καμίλλων”, οι προτεταμένες ανοιχτές παλάμες των οποίων έμοιαζαν ως επί το πλείστον να μιμούνται τις πράξεις αγαθοέργιας του ιδιαιτέρως προσφιλούς στα λαϊκά κοινωνικά στρώματα Παύλου Ε’, του επωνομαζόμενου για το λόγο αυτό και “πατέρα των φτωχών” (padre degli poveri).
Σε αντίθεση με τις αρχές του 17ου αιώνα, η πρόσληψη του “Καμίλλου” κατά τον 16ο αιώνα είχε υπάρξει άκρως αντιφατική. Στο πλαίσιο της αδυναμίας σωστής ανάγνωσης της αρχαίας εικονογραφίας του θέματος, η οποία προϋπέθετε αφενός την προσεκτική μελέτη των αρχαίων πηγών και αφετέρου τη συγκριτική παρατήρηση των αρχαίων έργων τέχνης in situ, θα πρέπει να ιδωθεί και η
-εσφαλμένη- ερμηνευτική προσέγγιση από την πλευρά του Τζιρόλαμο ντα Κάρπι (Girolamo da Carpi) στο περιθώριο της σχεδιαστικής αναπαράστασης του “Καμίλλου (εικ. 1), ένα σχέδιο, το οποίο με τη σειρά του ανήκει σε ένα άλμπουμ του καλλιτέχνη με θέματα εμπνευσμένα από την αρχαιότητα και το οποίο χρονολογείται στα μέσα του 16ου αιώνα.
Ο ντα Κάρπι θα αποκαλέσει στο χειρόγραφο σχόλιό του τη μορφή “Τσιγγάνα του Καπιτωλίου”. Η σύγχυση του καλλιτέχνη όχι μονάχα στο εικονογραφικό πεδίο, αλλά και σε αυτό της φυλετικής διάκρισης του απεικονιζομένου θέματος, δεν αποτελούσε σε καμία περίπτωση ένα μεμονωμένο φαινόμενο στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και οφειλόταν κατά πάσα πιθανότητα σε μια σωρεία επιμέρους χαρακτηριστικών της μορφής, όπως το μελαμψό δέρμα, τα μακριά μαλλιά, η λιτή ενδυμασία και η προτεταμένη δεξιά χείρα, τα οποία ο θεατής του “Καμίλλου” κατά το 16ο αιώνα συνέδεε άρρηκτα με την οικεία εικόνα των τσιγγάνων που πλυμμήριζαν τους δρόμους και τις πλατείες της Ρώμης, κερδίζοντας τα προς το ζήν ασκώντας την τέχνη της χειρομαντείας. Δεν προξενεί βέβαια έκπληξη, ότι πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής, οι προπάτoρες της σύγχρονης αρχαιολογίας, θα αποστασιοποιηθούν από την “εκλαϊκευτική” αυτή εκδοχή, αναζητώντας μια πιο έγκυρη επιστημονική ερμηνεία. Η εναλλακτική πρόταση αρχαιολατρών όπως ο Ανδρέα Φούλβιο (Andrea Fulvio), ο Μπαρτολομένο Μαρλιάνι (Bartolomeo Marliani), ο Λούτσιο Μάουρο (Lucio Mauro), ο Ουλίσσε Αλντροβάντι (Ulisse Aldrovandi) και ο Λούτσιο Φάουνο (Lucio Fauno) σχετικά με την ταυτότητα του “Καμίλλου” θα είναι “νεαρός υπηρέτης” (simulacrum… forma iuvenile… servi habitu), ανοίγοντας με αυτήν την κατά βάση σωστή ερμηνεία τον δρόμο για την οριστική αναγνώριση της ταυτότητας του μπρούτζινου αγάλματος του Καπιτωλίου ως “Καμίλλος”, πιθανότατα κατά τη γνώμη του γράφοντος στην 6η δεκαετία του 16ου αιώνα.