» Για τη συμβολή της στον αγώνα του 1821 και για το Ολοκαύτωμα στην Κατοχή
Με το καθιερωμένο μνημόσυνο μετά τον εσπερινό το απόγευμα του Σαββάτου, στον τόπο της εκτέλεσης των 61 ηρώων στο φαράγγι του Μάκρωνα της πρώην Κοινότητας Βουλγάρω, άρχισαν οι διήμερες επετειακές εκδηλώσεις τιμής στη μνήμη των εκτελεσθέντων από τους Ναζί στην κατοχή.
H συνέχεια δόθηκε στην πλατεία του μαρτυρικού χωριού μπροστά στο μνημείο του οπλαρχηγού Τζανή Καρτσώνη με επιμνημόσυνη δέηση, καταθέσεις στεφάνων, χαιρετισμούς από τον πρόεδρο της κοινότητας Μαλαθύρου, Σπύρου Δαράκη και του δημάρχου Κισσάμου, Γεωργίου Μυλωνάκη.
Αμέσως μετά, στον προαύλιο χώρο του πρώην δημοτικού σχολείου του χωριού μίλησε για τα ιστορικά γεγονότα ο προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, Κωνσταντίνος Φουρναράκης με θέμα: “Ο Καπετάν Τζανής Καρτσώνης και η συμβολή της Μαλαθύρου στον αγώνα για την ελευθερία” υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Η Μαλάθυρος έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821, όπως εξάλλου και άλλα χωριά της Κρήτης, και ανέδειξε τους παρακάτω σπουδαίους οπλαρχηγούς, τον Χατζημιχάλη Καρτσώνη, τον Καρτσωναντώνη και τον Ιάκωβο Σκανδάλη. Έδρασαν κυρίως στην περιοχή της Γραμπούσας.
Ανυπότακτοι καλησπέρηδες και τιμωροί της αυθαιρεσίας των γενιτσάρων γερλήδων, πολέμησαν τους Τούρκους υπό την αρχηγία του Γεωργίου Δρακωνιανού, με συμπολεμιστές και άλλους Κισσαμίτες, όπως τους Δεικτάκηδες, τον Μαυράκη, τον Αρετά, τον Αναστασάκη, το Χούδαλη, τον Κανίτσο, τον Καθεκλά, τους Κουτσουρέληδες, τον Μαρτινιανό Περάκη, τους Γεωργιλάδες και άλλους. Ο Καπετάν Μιχάλης Καρτσώνης έδρασε και στην επανάσταση του Χαιρέτη, το 1841 και στη μεγάλη επανάσταση του 186, αν και στην τελευταία ήταν μεγάλος στην ηλικία, περίπου ογδόντα χρονών. Στη μάχη του Μαλαθύρου στις 12 Φεβρουαρίου 1868 τραυματίστηκε και οι Τούρκοι μπαίνοντας στο χωριό, τον βρήκαν τραυματισμένο και τον έσφαξαν.
Τον γέρο Μιχάλη Καρτσώνη διαδέχτηκε στην πολεμική αρχηγία της κοινότητας ο γιος του Τζανής Καρτσώνης, ο οποίος γεννήθηκε το 1837. Αυτός μυήθηκε από τον πατέρα του στον πόλεμο. Συμμετείχε στην επανάσταση του 1866 -69 με τη σημαία του γενικού αρχηγού Κισσάμου, Αναγνώστη Σκαλίδη. Ο Τζανής Καρτσώνης διακρίθηκε για τη γενναιότητα του στις μάχες που διεξήχθησαν σε πολλά μέρη του νομού Χανίων. Για το θάρρος, την αυταπάρνηση και την αγωνιστικότητα του στα 1866 έλαβε από τον γενικό αρχηγό Κισσάμου τον βαθμό του οπλαρχηγού…», για να καταλήξει μετά από μια μακρά ιστορική συνέχεια τονίζοντας: «Μια κρητική μαντινάδα λέει: “Ποτέ δεν πρέπει τα κλαδιά, τις ρίζες να ξεχνούνε, γιατί αυτές, αν μαραθούν κι εκείνα θα χαθούνε” Ας είναι αυτή η σεμνή τελετή μνήμης αφορμή, για να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχουμε αποκομμένοι στο σήμερα, αλλά ότι είμαστε ένας κρίκος στη μακρά αλυσίδα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Ας γίνουν οι ήρωες που μνημονεύουμε σήμερα πηγές θάρρους, αγωνιστικότητας και αντοχής, παραδείγματα αρετής και φιλοπατρίας, για το ξέσπασμα των ποικίλων δυσκολιών της εποχής μας και της δημιουργίας μιας καλύτερης κοινωνίας».
Η δεύτερη ομιλία με ομιλητή τον Ευτύχη Τζιρτζιλάκη, συλλέκτη – ερευνητή αυθεντικού εξοπλισμού περιόδου 1821 ήταν παραστατική με παρουσίαση οπλισμού των Κρητικών Επαναστάσεων και τον κ. Τζιρτζιλάκη να επισημαίνει μεταξύ άλλων τα εξής: «Είμαστε στο 1821, μια εποχή την οποία τη λέμε προβιομηχανική, δηλαδή ενώ είχε ξεκινήσει η βιομηχανική επανάσταση αλλά δεν είχε προχωρήσει τόσο, δεν είχε επεκταθεί, δεν είχε έρθει στην Ελλάδα και στην Κρήτη, κυρίως στις περιοχές μας. Οι άνθρωποι ήταν πάρα πολύ φτωχοί και τα σπίτια είχαν λίγα πράγματα, δεν υπήρχε η αφθονία που υπάρχει σήμερα. Το λέω αυτό για να κάνω μια εισαγωγή και να πω ότι το όπλο ήταν κάτι το υπερπολύτιμο την εποχή του 1821 και κάτι σε μεγάλη έλλειψη. Περισσότερο βέβαια ήταν σε έλλειψη για εμάς τους Χριστιανούς, γιατί οι Τούρκοι, οι Τουρκοκρητικοί είχαν και το δικαίωμα, με βάση τον νόμο, αλλά και τα χρήματα, επειδή είχαν μεγάλες περιουσίες να μπορούνε να αγοράζουν όπλα. Για τον κρητικό όμως της υπαίθρου, όπως τους χριστιανούς της Μαλαθύρου το όπλο ήταν κάτι πολυπόθητο και πάρα πολύ δύσκολο, για να αποκτηθεί πριν την επανάσταση του 1821. Γι’ αυτό λένε οι ιστορικοί πως όταν ξεκίνησε η επανάσταση όλοι οι Χριστιανοί της Κρήτης είχαν μόνο 1.200 τουφέκια και από αυτά τα 800 τα είχαν οι Σφακιανοί, οι οποίοι είχαν πάντα όπλα, αλλά είχαν και τα λιμάνια με τα οποία φεύγανε τα καράβια τους και έκαναν εμπόριο και μπορούσαν μέσω του λαθρεμπορίου να φέρουν τον οπλισμό και τα άλλα 400 τα είχαν σχεδόν όλα τα ριζίτικα χωριά, όπως οι Λάκκοι. Με αυτά τα 1.200 τουφέκια ξεκίνησε η επανάσταση και με πρώτη ευκαιρία με βοήθεια από τις επαναστάσεις της υπόλοιπης Ελλάδας, από ομογενείς του εξωτερικού και κυρίως με λάφυρα, δηλαδή έχοντας το σθένος και τη δύναμη που τους έδινε ο πατριωτικός αγώνας για ελευθερία, υπερίσχυσαν των Τούρκων». Ο ίδιος συνεχίζοντας εξηγούσε παραστατικά ένα προς ένα όλο τον συλλεκτικό οπλισμό της μακρινής εκείνης εποχής στους παρευρισκόμενους.
Στον χώρο του πρώην δημοτικού σχολείου λειτουργούσε παράλληλα και ιστορική έκθεση φωτογραφίας, εγγράφων και διαφόρων δημοσιευμάτων. Το πρώτο μέρος της εκδήλωσης τελείωσε με γεύμα που παρέθεσε στον αύλειο χώρο του σχολείου η οικογένεια Καρτσωνάκη.
Ζωντανές οι μνήμες του Ολοκαυτώματος
Το δεύτερο μέρος των επετειακών εκδηλώσεων συνεχίστηκε την Κυριακή στον κεντρικό Ιερό Ναό του χωριού με Θεία Λειτουργία και μνημόσυνο όλων των ηρώων στους αγώνες για ελευθερία.
Αμέσως μετά στον προαύλειο χώρο της εκκλησίας, που είναι το Ηρώο Πεσόντων, τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των 61 Μαλαθυριανών που εκτελέστηκαν από τους Ναζί στην κατοχή.
Το παρών έδωσαν ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων, Νίκος Καλογερής, ο δήμαρχος Κισσάμου, Γεώργιος Μυλωνάκης, η πρώην βουλευτής Χανιων, Βάλια Βαγιωνάκη ως εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ, εκπρόσωπος του ΚΚΕ, περιφερειακοί και δημοτικοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι σωμάτων ασφαλείας, φορέων, συλλόγων και αρκετός κόσμος τηρουμένων κατά το δυνατόν καλύτερα των μέτρων προστασίας κατά της πανδημίας.
Ο δήμαρχος Κισσάμου, Γεώργιος Μυλωνάκης στον χαιρετισμό που απηύθυνε τόνισε: «Ο τόπος που πατούμε σήμερα είναι ιερός. Αγιάσθηκε από το αίμα των εξήντα ένα κατοίκων της ηρωικής Μαλαθύρου που θυσιάστηκαν στις 28 Αυγούστου του 1944 άδικα και αναίτια, ύστερα από προδοσία. Το χωριό βυθίστηκε στο κλάμα και στο πένθος. Οι εκτελέσεις αποδεκάτισαν τον ανδρικό πληθυσμό του με αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να μεγαλώσουν τα παιδιά τους μόνες τους, χωρίς κάποιο είδος υποστήριξης. Στις οικογένειες των θυμάτων δεν καταβλήθηκε ποτέ κάποια αποζημίωση».
Ο ίδιος επίσης τόνισε ότι «σήμερα ο Δήμος Κισσάμου τιμά τους ηρωικούς νεκρούς στη Μαλάθυρο και καταβάλλει προσπάθεια, με έργα προόδου και ειρήνης, να βοηθήσει, ώστε να κρατηθεί η ζωή στην ύπαιθρο χώρα και να γίνεται καλύτερη…».
ΟΜΙΛΙΑ ΔΑΡΑΚΗ
Ακολούθησε ομιλία από τον πρόεδρο της κοινότητας μαρτυρικής Μαλαθύρου, Σπύρο Δαράκη, ο οποίος μέσα από μια μακροσκελή ιστορική αναφορά επεσήμανε και τα εξής: «Η αντίσταση του ελληνικού λαού στη φασιστική επιδρομή άρχισε τον Οκτώβρη του ‘40, ως προσταγή της πατρίδας, ως συνταγματική και νομική υποχρέωση των Ελλήνων πολιτών. Το χωριό μας, η μαρτυρική Μαλάθυρος έχει προσφέρει από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέχρι την πρόσφατη ιστορία μας, δεκάδες αγωνιστές στον βωμό της λευτεριάς, της ανεξαρτησίας και της κοινωνικής προκοπής. Μαλαθυριανός ήταν ο ένδοξος οπλαρχηγός των επαναστάσεων 1866 -1879, Τζανής Καρτσώνης που μαζί με τους αρχηγούς Σκαλίδη και Κριάρη, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, επικεφαλής δικού του σώματος. Αργότερα αρκετοί Μαλαθυριανοί συμμετείχαν στην επανάσταση του Θερίσου. Η τελευταία όμως προσφορά αίματος τούτου του χωριού τού δίνει το δικαίωμα να συγκαταλέγεται στα χωριά Ολοκαυτώματα, που έδωσαν ότι είχαν ιερό, για να διατηρήσουν την έννοια “άνθρωπος”.
Νεκροί συγχωριανοί μου, θύματα της χιτλερικής θηριωδίας, μάρτυρες του σταυρωμένου λαού μας, ήρθαμε σήμερα εδώ πάνω στα άγια σας λείψανα, ταπεινοί προσκυνητές, να τηρήσουμε ενός λεπτού σιγή στην άγια μνήμη σας. Ήρθαμε ακόμα, για να δείξουμε πως ο τόπος αυτός είναι ιερός και γι’ αυτό τόπος προσκυνήματος. Αλλά ας δούμε τα γεγονότα της αποφράδας ημέρας, της 28ης Αυγούστου 1944. Μεγάλη δύναμη του τακτικού Γερμανικού Στρατού πραγματοποίησε εκκαθαριστική επιχείριση στην ορεινή Κίσσαμο από Κακόπετρο- Μεσαύλια μέχρι Μαλάθυρο, λεηλατώντας, καίγοντας και βασανίζοντας τους κατοίκους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ενώ τις απογευματινές ώρες την 28η του μήνα εκτέλεσαν τους 61 Μαλαθυριανούς και τους κατοίκους του επίσης μαρτυρικού Κακόπετρου. Σκοπός των εκτελέσεων ήταν η τρομοκράτηση του πληθυσμού που ενεργά μετείχε στην αντίσταση, μιας και σε αυτή τη γεωγραφική περιοχή είχαν και τον Μάιο του ‘41 στην Αγριμοκεφάλα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου του ‘44, ισχυρά πλήγματα με πολλούς νεκρούς Γερμανούς και απώλεια πολεμικού υλικού από τμήματα της V Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, στις μάχες στον Άναβο και στη σήραγγα Τοπολίων. Ειδικά στη Μαλάθυρο δρούσε και το Αγγλικό φυλάκιο κατασκοπείας και δολιοφθορών με Άγγλους σαμποτέρ υπό τον λοχαγό και ήρωα της αντίστασης Μανώλη Μπιμπλή με ασύρματο που μετέδιδε σημαντικές πληροφορίες στο συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής, υπήρχαν και αποθήκες πυρομαχικών. Το μεγαλείο των ηρώων της Μαλαθύρου ήταν ότι κανείς δεν πρόδωσε την ύπαρξη του, παρά τα βασανιστήρια. Το Ολοκαύτωμα της Μαλαθύρου με 61 νεκρούς από 13 ετών και άνω θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα στην Κρήτη σε σχέση με τον πληθυσμό της κοινότητας, που μόνο ως γενοκτονία μπορεί να χαρακτηριστεί. Από την εκτέλεση διεσώθη ο Ιωάννης Καρτσωνάκης βαριά τραυματισμένος, ο οποίος έγινε ιερέας στο χωριό Μαλάθυρος και σε κάθε επέτειο μνημόνευε τους 61 που μαζί με αυτόν είχαν στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ύψιστη τιμή στη μνήμη των ηρώων που τιμούμε σήμερα, είναι ο διαρκής αγώνας, για να γίνουν πράξη τα οράματά τους και να εκπληρωθούν τα δίκια τους».
Ακολούθησαν ριζίτικο τραγούδι από τον σύλλογο Ριζιτών “Η Κίσσαμος”, μουσική αφήγηση του Ολοκαυτώματος της μαρτυρικής Μαλαθύρου από τον Μαλαθυριανό δάσκαλο και μουσικό, Ελευθέριο Αντ. Κουμή, καταθέσεις στεφάνων, προσκλητήριο πεσόντων, τήρηση ενός λεπτού σιγής και ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου από τη φιλαρμονική του Δήμου Κισσάμου με μαέστρο τον Σπύρο Κουτσογιαννάκη.
Τις διήμερες εκδηλώσεις εμπλούτισαν με τις αντίστοιχες παραδοσιακές φορεσιές ομάδα ανδρών των ιστορικών αναπαραστάσεων του Πολιτιστικού Συλλόγου “Το Ρόδο”.
