Πρέπει να ξεκαθαριστεί από την αρχή πως για το φυσικό οικοσύστημα δεν υπάρχουν ωφέλιμα ή βλαβερά, εδώδιμα ή δηλητηριώδη μανιτάρια. Το κάθε είδος μανιταριού αγωνίζεται να επιβιώσει. Για τον σκοπό αυτό αναπτύσσει μηχανισμούς άμυνας με τις τοξίνες που παράγει, καθώς και άλλα μέσα για να βοηθήσει τον ανταγωνισμό στην κατάκτηση του χώρου και του θρεπτικού υποστρώματος, τον παρασιτισμό και τη συμβίωση. Τώρα αν από τις τοξίνες αυτές μερικές είναι δηλητηριώδεις για τον άνθρωπο ή αν τα κυτταρικά τους τοιχώματα είναι εμποτισμένα από τη δύσπεπτη χιτίνη, αυτό δεν αποδείχνει την οικολογική βλαβερότητά τους.
Ο ρόλος των μυκήτων μέσα στη φύση είναι πολυσήμαντος. Συμβάλλουν τα μέγιστα στη διατήρηση του κύκλου του άνθρακα και των ανόργανων αλάτων και με τη συμβίωσή τους ως μυκόρριζες προστατεύουν τα καλλιεργούμενα φυτά από τις ασθένειες και αυξάνουν την προσροφητική ικανότητα των ριζών τους σε φώσφορο. Υπολογίζεται πως αν δεν γίνει η διάσπαση της κυτταρίνης από τους μύκητες η ζωή στη γη θα αδρανοποιούνταν από την απουσία του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) σε λιγότερο από 20 χρόνια. Δεν θα ήταν μακριά από την αλήθεια να ισχυριστεί κανείς, πως ο άνθρωπος στη μακραίωνη ιστορία του έχει υποστεί τα τραγικότερα ατυχήματα από την κατανάλωση των μανιταριών. Γι’ αυτό και στη χώρα μας τα θανατηφόρα και δηλητηριώδη μανιτάρια είναι γνωστά και με τα ονόματα θανατίτες, λαλομανίταρα, λολομανίταρα, μουρλομανίτες, μαυρομανίτες, φαμελίτες, ψακιά, ψακωτερά, ψακουλίτες, κοπρίτες, φαρμακίτες προκοπίτες κλπ. Παρόλα αυτά τα μανιτάρια εξακολουθούν να αποτελούν χάρη στο άρωμά τους, στη γευστικότητά τους και στη θρεπτική τους αξία, βασικό στοιχείο της διατροφής του ανθρώπου. Ατομα που είδαν “με τα μάτια τους το χάρο” με την κατανάλωση δηλητηριωδών μανιταριών, εξακολουθούν να αναπολούν την απερίγραπτη νοστιμιά τους: “Ήταν μπουκιά και συχώριο τα παντέρμα”. Το επίγραμμα του Τερτυλλιανού τα λέει όλα: “Κάθε χρώμα τους κι ένας πόνος. Κάθε είδος τους κι ένας θάνατος”. Για το ξεκλήρισμα μιας Ικαριώτικης οικογένειας από τα μανιτάρια θα γραφεί από τον Αθηναίο στο βιβλίο του οι “Δειπνοσοφιστές”: “ Ήλιε που σχίζεις τον αγέραστο θόλο του αιθέρα, είδες μήπως ποτέ σου πριν τέτοιο κακό, μάνα κόρη και τα δυο της αδέλφια, την ίδια μέρα να ξεκληρίσουν;”. Η οικογένεια του Ευριπίδη -η γυναίκα του και τα τρία παιδιά- πέθανε από κατανάλωση μανιταριών. Κατά τον Πλίνιο σε ένα γεύμα δηλητηριάστηκαν από μανιτάρια οι συνδαιτυμόνες και η φρουρά του Νέρωνα. Ο ίδιος αναφέρει πως ο θάνατος του Καίσαρα Κλαύδιου προήλθε από δηλητηριώδη μανιτάρια που έβαλε στο πιάτο του η Αγριππίνα σε συνεργασία με το γιο της το Νέρωνα. Τραγικό θάνατο από μανιτάρια βρήκαν επίσης ο Βούδας, ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός, ο Πάπας ο Κλήμης ο VII και ο Γερμανός αυτοκράτορας Κάρολος ο VII, για να αναφέρουμε μερικούς θανάτους θρησκευτικών και ιστορικών προσώπων. Σήμερα είναι διαπιστωμένο πως οι άνθρωποι είτε επιζητούν είτε αποφεύγουν τα μανιτάρια. Δεν υπάρχει ενδιάμεση κατάσταση. Οι πρώτοι οι γνωστοί “μανιταρόφαγοι” (mycophagists), άνθρωποι του ρίσκου, δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο πώς να αναζητήσουν νέα εδώδιμα μανιτάρια. Δεν επιμένουν στην ταυτοποίηση τους. Το μόνο που θέλουν είναι να γευτούν τη νοστιμιά τους ακόμα και μετά από μια περιπέτεια από την κατανάλωση δηλητηριωδών μανιταριών. Οι δεύτεροι είναι οι “μανιταρόφοβοι” (mycophobes), που βλέπουν μανιτάρια κι αλλάζουν δρόμο. Δεν είναι εύκολο να πει κανείς πως ένα άγριο μανιτάρι είναι εδώδιμο. Υπάρχουν άτομα που μπορεί να εμφανίσουν αλλεργία στην κατανάλωση ενός κατά τους άλλους εδώδιμου μανιταριού. Στις μέρες μας και ιδιαίτερα την περίοδο της συλλογής των μανιταριών παρατηρούνται σε όλο τον κόσμο κρούσματα δηλητηριάσεων, πολλά από τα οποία είναι θανατηφόρα. Το 1979 στην Ελλάδα θα καταγραφούν 5 θάνατοι παιδιών και νέων στο Ρέθυμνο και στη Μάνη. Ο A. Kotsov θα περιγράψει στο άρθρο του “μυκοθανάτωση” με τα εξής σπαραξικάρδια λόγια το ξεκλήρισμα μιας οικογένειας σ΄ ένα χωριό της Γαλλίας: «Η μικρή Λέα, έξη χρόνων, ένα κοριτσάκι τόσο χαρούμενο κι ευγενικό κείτονταν κοντά στην πόρτα της εισόδου με το πρόσωπο προς το ταβάνι και σε έκφραση μεγάλου πόνου, τα μάτια γουρλωμένα και το στόμα βιολετί και γεμάτο αφρό. Στο βάθος του διαδρόμου η γιαγιά ξαπλωμένη με τα ρούχα της στο κρεβάτι και με την ίδια έκφραση πόνου στο πρόσωπο. Στο μέσο της ξύλινης σκάλας και πιασμένος από τα κάγκελα ο πρωτότοκος γιος. Ο δεύτερος γιος αναδιπλωμένος πάνω στη μοκέτα. Στο συζυγικό κρεβάτι οι δυο γονείς. Μόνο η μαύρη γάτα κοιτούσε πότε εδώ και πότε εκεί με βλέμμα αδιάφορο το φρικιαστικό αυτό θέαμα». Υπάρχουν πολλά περιστατικά επιβεβαιωμένα θανάτων από την κατανάλωση του Αμανίτη του φαλλοειδούς (Amanita phalloides). Στο Poznan της Πολωνίας το 1931 πέθαναν 31 παιδιά μετά από σχολικό γεύμα στο οποίο περιέχονταν το μανιτάρι αυτό. Στην ίδια πόλη την περίοδο 1953-1962 αναφέρονται 126 φαλλοειδικές δηλητηριάσεις με 40 μοιραία περιστατικά. Κλασικό παράδειγμα δηλητηρίασης από σύγχυση των διαφόρων ειδών μανιταριών από περιοχή σε περιοχή αποτελεί το συγκλονιστικό περιστατικό του Oregon. Μία Κορεάτισσα μάζεψε τον Αμανίτη το φαλλοειδή νομίζοντας πως είναι το εδώδιμο μανιτάρι των ορυζώνων Βολβαριέλλα η βολβώδης (Volvariella volvacea). Aπό τους πέντε που έφαγαν τα μανιτάρια αυτά, οι τέσσερις υποβλήθηκαν σε μεταμόσχευση συκωτιού και θα κάνουν εφόρου ζωής θεραπευτική αγωγή. Στην Ευρώπη που το Γυρομήτρα η εδώδιμη (Gyromitra esculenta) θεωρείται εδώδιμο το 2-4% των θανατηφόρων περιστατικών οφείλεται στο μανιτάρι αυτό. Πιο συγκεκριμένα στη Πολωνία σε μια μελέτη την περίοδο 1953 – 1962, 138 δηλητηριάσεις αποδόθηκαν στο είδος αυτό και έξι άτομα πέθαναν. Το πιο σημαντικό είναι πως υπάρχουν πληθυσμοί από το μανιτάρι αυτό που περιέχουν διαφορετικές συγκεντρώσεις της τοξίνης μονομεθυλυδραζίνη (ΜΜΗ). Στην Ελβετία αναφέρθηκαν 19 περιπτώσεις μουσκαρινικού υποσυνδρόμου. Συγκεκριμένα 2 από το Κλιτοκύβη η αυλακωτή (Clitocybe rivulosa), 11 από το Κλιτοκύβηη νεφελώδης (Clitocybe nebularis) και έξι από το Ινοκύβη η πατουιγιάρδιος (Inocybe patouillardii). Δύο από τα περιστατικά αυτά οδήγησαν στο μοιραίο. Τα θύματα των δηλητηριάσεων από τα άγρια μανιτάρια ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται οι λαοί που δεν έχουν καμία γνώση για τις δηλητηριάσεις και για τους οποίους τα άγρια μανιτάρια αποτελούν συμπλήρωμα στη διατροφή τους. Η δεύτερη κατηγορία στην οποία ανήκουν δυστυχώς και τα περισσότερα θύματα αφορά στους ερασιτέχνες συλλέκτες με περιορισμένες μυκητολογικές γνώσεις και αμφιβόλου προέλευσης εμπειρίες. Είναι οι γνωστοί κατά τους γάλλους “μυκητολόγοι του Φθινόπωρου”, οι οποίοι μεταφέρουν τις εσφαλμένες γνώσεις τους και στον περίγυρό τους. Οι δηλητηριάσεις, από τα άγρια μανιτάρια, που είναι γνωστές και ως σύνδρομα,από συμπτωματολογική θεώρηση μπορούν να χωριστούν πολύ γενικά σε 4 κατηγορίες:
• Στις δηλητηριάσεις της πρώτης κατηγορίας τα κυριότερα συμπτώματα είναι η διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος και γενικότερα του μεταβολισμού του οργανισμού. Η ασυμπτωματική ή λανθάνουσα περίοδος είναι μικρότερη από τις έξι (6) ώρες. Στα σύνδρομα της κατηγορίας αυτής το μόριο της τοξίνης δρα άμεσα στο πεπτικό και στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
•Στη δεύτερη κατηγορία παρατηρούνται διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος και του γενικού μεταβολισμού, καθώς και σπλαχνικές παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο. Η ασυμπτωματική περίοδος είναι ενδιάμεση (1 – 8 ώρες).
• Η τρίτη κατηγορία είναι και η σοβαρότερη. Σ΄ αυτή παρατηρούνται σοβαρές διαταραχές στο μεταβολισμό, που προκαλούν μη αντιστρεπτές βλάβες στο συκώτι και στα νεφρά και σε μεγάλο ποσοστό καταλήγουν σε θάνατο. Εδώ το τοξικό στοιχείο του μανιταριού είναι στην πραγματικότητα μία “προτοξίνη”, η οποία αν μπει στον οργανισμό, συγκεντρώνεται σε ένα όργανο και κυρίως στο συκώτι και βιοδραστηριοποιείται σε τοξίνη με υψηλή τοξική δράση. Σε ορισμένες περιπτώσεις η συγκέντρωση της προτοξίνης γίνεται στα νεφρά.
• Στην τέταρτη κατηγορία κατατάσσονται οι δηλητηριάσεις που προκαλούνται από μανιτάρια που περιέχουν σε υψηλή συγκέντρωση βαριά μέταλλα ή υδραζινικά παράγωγα. Η συμπτωματολογία διαφέρει ανάλογα με το στοιχεία που περιέχουν. Τα σύνδρομα από τα άγρια μανιτάρια είναι πολλά. Στη χώρα μας τα βασικότερα κατά συχνότητα εμφάνισης και σοβαρότητα σύνδρομα είναι το φαλλοειδινικό, το γυρομιτρικό, το ψυχοτροπικό με τα δύο υποσύνδρομα το πανθηρινικό και το μουσκαρινικό, το γαστρεντερικό και το ορελλανικό. Η αναλυτική περιγραφή τους είναι πολύ δύσκολο να γίνει στα πλαίσια του άρθρου αυτού. Μπορεί όμως κάθε ενδιαφερόμενος για περισσότερα στοιχεία να προσφύγει στο σύγγραμμα του υποφαινόμενου με τίτλο «Τα δηλητηριώδη και θανατηφόρα μανιτάρια της χώρας μας».
Αγαριτινικό σύνδρομο
Μπορεί να προκληθεί από πολλά εδώδιμα μανιτάρια που περιέχουν το θερμοασταθές παράγωγο της αγαριτίνης την υδραζίνη, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως καρκινογόνος. Η αγαριτίνη καταστρέφεται σε θερμοκρασία 60 – 70ο C. H εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι βραδεία και δεν υπάρχει άμεση διάγνωση.
Ακρoαλγικό σύνδρομο
Η δηλητηρίαση αυτή είναι γνωστή και με το όνομα ερυθημαλγικό ή ερυθρωμαλγικό σύνδρομο. Τα μανιτάρια που προκαλούν το σύνδρομο αυτό δεν βρέθηκαν ακόμα στην Ελλάδα. Οι υπεύθυνες για την τοξίκωση τοξίνες είναι τα αρωματικά οξέα Α-Ε και μία 15άδα άλλες τοξίνες Τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται 24-48 ώρες μετά τη χώνευση. Εμφανίζονται στα χέρια και κυρίως στα πόδια επώδυνα ερυθρώματα που διατηρούνται για πολλές εβδομάδες και τα οποία μπορεί να εξελιχθούν σε ερυθροιδήματα. Ο ασθενής αισθάνεται έντονη μυρμηκίαση, καύσο και παροξυντικούς πόνους. Τα συμπτώματα αυτά ανάλογα με το άτομο και το βαθμό δηλητηρίασης μπορεί να κρατήσουν από μερικές εβδομάδες μέχρι και 1 ή 4 μήνες.
Γαστρεντερικό σύνδρομο
Είναι γνωστό και ως ρητινοειδινικό σύνδρομο ή μονομεθυλυδραζινική δηλητηρίαση ή δηλητηρίαση του πεπτικού συστήματος. Γενικά τα συμπτώματα από το σύνδρομο αυτό είναι:
• Ναυτία, εμετός και κοιλιακοί πόνοι.
• Σε ελαφρά δηλητηρίαση παρατηρείται δυσπεψία, με συμπτωματολογική διάρκεια όχι περισσότερο από 12 ώρες και μερικές φορές κίνδυνος αφυδάτωσης κυρίως στα παιδιά και στους ηλικιωμένους. • Σε βαριά δηλητηρίαση τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι πιο έντονα, διαρκούν 24 – 48 ώρες και μπορούν να προκαλέσουν αφυδάτωση βαριάς μορφής. Η πιο επικίνδυνη και μερικές φορές θανατηφόρα είναι η δηλητηρίαση από το μανιτάρι Εντόλωμα το κολπωτό (Entoloma sinuatum).
Γυρομιτρινικό σύνδρομο
Συνήθως η δηλητηρίαση αυτή παρουσιάζεται την άνοιξη μετά από δεύτερη βρώση των μανιταριών αυτών και αφού περάσουν μερικές μέρες από τη χώνευση των πρώτων καταναλωθέντων. Η δηλητηρίαση είναι πιο έντονη αν καταναλωθούν τα μανιτάρια ωμά ή λίγο ψημένα ή αν τα υγρά από το βράσιμο δεν πεταχτούν. Η παρουσία των τοξινών αναφέρεται και στα υγρά διατήρησης των μανιταριών. Διαπιστώνεται μεγάλη διαφοροποίηση της αντοχής των ατόμων στη δηλητηρίαση αυτή, καθώς και η ύπαρξη φυλών του μανιταριού με διαφορετική περιεκτικότητα σε τοξίνη. Σήμερα είναι παραδεκτό πως υπεύθυνες για το σύνδρομο αυτό είναι οι τοξίνες Ν-μεθυλ-Ν-φορμυλ υδραζίνη (MFH) και Ν-μεθυλ-υδραζίνη (ΜΜΗ) που παράγονται ύστερα από υδρόλυση της γυρομιτρίνης στα υπερώριμα κυρίως μανιτάρια. Η διαδικασία της υδρόλυσης περιλαμβάνει δύο στάδια. Το γαστρικό κατά το οποίο λαμβάνει χώρα η διάσπαση της γυρομιτρίνης σε MFH και στη συνέχεια σε ΜΜΗ και το ηπατικό, όπου η ΜΜΗ οξειδώνεται σε υψηλής τοξικότητας και πιθανώς καρκινογόνα παράγωγα. Στο στοματικό περιβάλλον με μία θερμοκρασία 37ο C και pH 1-3 η γυρομιτρίνη υδρολύεται σε ακεταλδεΰδη και MFH. Η τελευταία αντιδρά με το φορμικό οξύ και την ΜΜΗ. Τα υδραζινικά παράγωγα με την αναστάτωση του ενζυμικού συστήματος του οργανισμού προκαλούν νευρικές διαταραχές. Η αέρια χρωματογραφία έδειξε την παρουσία οκτώ ακόμα παραγώγων υδρόλυσης της γυρομιτρίνης αλλά σε μικρές συγκεντρώσεις. Τα αποτελέσματα μελετών σε πειραματόζωα επέτρεψαν τον χαρακτηρισμό της γυρομιτρίνης ως καρκινογόνου τοξίνης. Η γυρομιτρίνη (Ν-μεθυλ-Ν φορμυλ υδραζονακελταδεΰδη) είναι πτητική και ευαίσθητη στη θερμοκρασία. Ένα Kg φρέσκου μανιταριού περιέχει 50-300 mg (χιλιοστά του γραμμαρίου) γυρομιτρίνη.
Η θανατηφόρος δόση της γυρομιτρίνης για τον άνθρωπο εκτιμάται στα 20 – 50 mg/ Kg (κιλό), πράγμα που ισοδυναμεί με ένα γεύμα από 0.4 – 1Kg φρέσκων μανιταριών. Αξιοπερίεργο είναι επίσης και το γεγονός πως οι τοξίνες καταστρέφονται με την αποξήρανση των μανιταριών. Η περιεκτικότητα των μανιταριών σε γυρομιτρίνες διαφέρει ανάλογα με την προέλευση του δείγματος και του τμήματος του μύκητα που αναλύεται. Το καρποφόρο όργανο περιέχει 61 – 337 mg ΜΜΗ, ενώ το μυκήλιο 34.8 – 67.9 mg / Kg φρέσκου μανιταριού. Τα πρώτα συμπτώματα της δηλητηρίασης αυτής αρχίζουν 6 – 24 ώρες μετά την κατανάλωση. Είναι δυνατόν να πρωτοεμφανιστούν και 4 – 8 μέρες αργότερα προβλήματα κυκλοφορίας του αίματος, βλάβη στα νεφρά, στο συκώτι και στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Παρατηρούνται πεπτικές διαταραχές όπως ναυτία και εμετός, ίκτερος, διαταραχές του νευρικού συστήματος που καταλήγουν σε βαθύ ύπνο με κρίσεις και σπασμούς και ασθενείς και ανώμαλους σφυγμούς.
Ελβελλικό σύνδρομο
Είναι γνωστό και ως αιμολυτικό σύνδρομο. Υπεύθυνη για τη δηλητηρίαση είναι η τοξίνη ελβελλικό οξύ. Η τοξίνη αυτή σε θερμοκρασία 60ο C και πάνω αποικοδομείται σε μη δηλητηριώδη συστατικά. Αυτό σημαίνει πως όταν τα μανιτάρια αυτά καταναλίσκονται νωπά ή κακοψημένα προκαλούν το ελβελλικό σύνδρομο. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει αν τα μανιτάρια αυτά αποξηραίνονται ή ψήνονται κανονικά. Το ελβελλικό οξύ προκαλεί καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα. Τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται μετά την κατανάλωση των μανιταριών με έντονο εμετό και αιματηρές διάρροιες. Στη συνέχεια εμφανίζεται ελαφρός ή βαρύς ίκτερος, σπασμός μυών και ενίοτε θάνατος. Κοπρινικό σύνδρομο Είναι γνωστό και ως αλκοολικό σύνδρομο. Η δηλητηρίαση αυτή οφείλεται κυρίως στην τοξίνη κοπρίνη. Πρόκειται για θερμοάντοχη τοξίνη που μεταβολίζεται σε ένα παρεμποδιστή της αλδεϋδεσυδρογονάσης που ρυθμίζει τη συγκέντρωση στο αίμα της ακεταλδεΰδης. Έτσι αυτός που θα καταναλώσει τα μανιτάρια αυτά λόγω της αδυναμίας διάλυσης της αιθανόλης παρουσιάζει συμπτώματα μέθης. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης αρχίζουν όταν η συγκέντρωση οινοπνεύματος στο αίμα φτάνει στα 0.05 g/l και γίνεται σοβαρή όταν η συγκέντρωση αυτή κυμαίνεται από 0.5 – 1.0 g/l. Αν τέλος ξεπεράσει το 1.25 g/l τότε το θύμα μπαίνει σε κώμα. Η δηλητηρίαση εκδηλώνεται ανάλογα με την περίπτωση 5, 10 μέχρι 30 περίπου λεπτά μετά την απορρόφηση του οινοπνεύματος. Παρατηρείται αγγειοδιαστολή, πονοκέφαλος, ιδρώτας, ταχυκαρδία, υπόταση, υπνηλία, εξάντληση και κώμα. Kατά περίπτωση μπορεί το θύμα να παρουσιάσει άγχος, παραισθήσεις, τρέμουλο, θωρακικό πόνο, ναυτία, εμετό και γεύση μετάλλου. Κανονικά ο ασθενής καλυτερεύει μετά από 2- 4 ώρες ανάλογα με την ποσότητα οινοπνεύματος που κατανάλωσε. Η δηλητηρίαση δεν είναι θανατηφόρα. Είναι δυνατή η επανεμφάνιση των συμπτωμάτων με ηπιότερη βέβαια ένταση μετά 3 – 5 μέρες αν καταναλωθεί εκ νέου οινόπνευμα.
Μικτό σύνδρομο
Η δηλητηρίαση αυτή προκαλείται από την ταυτόχρονη κατανάλωση διαφόρων ειδών φαρμακερών μανιταριών. Η συμπτωματική εικόνα είναι σύνθετη.
Το παρήγορο σ’ αυτό το σύνδρομο είναι πως με την πρόωρη εκδήλωση των συμπτωμάτων της πρώτης δηλητηρίασης η θεραπευτική αγωγή που θα εφαρμοστεί θα εμποδίσει να επιταθεί η δεύτερη δηλητηρίαση με καθυστερημένη συμπτωματολογική εικόνα.
Μυκοαλλεργικό σύνδρομο
Υπάρχουν άτομα με εξαιρετική αλλεργική υπερευαισθησία στα μανιτάρια. Μπορούν να παρουσιάσουν συμπτώματα ακόμα και αν δοκιμάσουν μία μόνο σταγόνα από τη σάλτσα μανιταριού ή να αγγίξουν ένα μανιτάρι ή να εισπνεύσουν σκόνη από σπόρια μανιταριού. Το αλλεργιογόνο δραστικό στοιχείο είναι οι πρωτεΐνες που περιέχουν τα μανιτάρια αυτά και οι οποίες δρουν ανασχετικά στα αντισώματα αναστατώνοντας το μεταβολισμό. Η δηλητηρίαση αυτή εκδηλώνεται αμέσως μετά την κατανάλωση ή την επαφή. Η συμπτωματολογία είναι ανάλογη με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Αναφέρονται κοιλιακοί πόνοι, στομαχικός καύσος, δυσκολία στην αναπνοή, άσθμα και οξύς θάνατος του εγκεφάλου σε παιδιά.
Ορελλανικό σύνδρομο
Αναφέρεται και ως παραφαλλοειδικό ή κορτιναρινικό ή δηλητηρίαση των νεφρών. Υπεύθυνη τοξίνη είναι η ορελλανίνη. Ο μηχανισμός δράσης της δεν είναι ακόμα γνωστός. Υπολογίζεται ότι εμποδίζει τη σύνθεση της πρωτεΐνης στα νεφρά. Κατά μία υπόθεση η τοξική δράση της ορελλανίνης είναι ανάλογη με εκείνη των ζιζανικτόνων paraquat και diquat των οποίων τα διπυριδύλια προκαλούν στα θηλαστικά βλάβη στα πνευμόνια και νεφρική ανεπάρκεια. Η ορελλανίνη πρέπει να οφείλει τις νεφροτοξικές της ιδιότητες στην παρουσία στο χημικό της μόριο Ν-οξειδίου και υδροξυλίων. Στον τύπο αυτό της νεφροτιξικότητας υπάρχουν δύο δυνατότητες. Η βιομεταφορά με το πεπτικό σύστημα της προτοξίνης ή το πιο πιθανόν με το συκώτι όπου η προτοξίνη δεσμεύεται με ένα αρκετά σταθερό προμεταβολίτη και συγκεντρώνεται στα νεφρά. Η τοξίνη κάτω από την επίδραση του φωτός διασπάται στα παράγωγα την ορελλίνη και ορελλινίνη. Κατ’ άλλους η ορελλανίνη είναι μίγμα 4 άλλων τοξινών της γκρζυμαλίνης, βενζονίνης α, βενζονίνης β και κορτιναρίνης. Τρεις άλλες τοξίνες η κορτιναρίνη Α, Β και C δέχτηκαν μεγάλη πολεμική ως προς τη νεφροτοξική τους δράση. Όλες οι τοξίνες αυτές είναι θερμο και ψυχροάντοχες και περιέχονται και στα αποξηραμένα μανιτάρια. Στη δηλητηρίαση αυτή η ασυμπτωματική φάση διαρκεί 2-21 ημέρες. Η μεγάλη αυτή διάρκεια είναι πολύ ύπουλη και επικίνδυνη. Πρώτα-πρώτα γιατί το θύμα μπορεί να καταναλώσει εκ νέου τα μανιτάρια και να επιδεινώσει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Υστερα η διέλευση ενός τόσο μεγάλου χρονικού διαστήματος χωρίς συμπτώματα μπορεί να αποπροσανατολίσει τη διάγνωση και να οδηγήσει σε εσφαλμένη θεραπευτική αγωγή. Ανάλογα με τα είδη των μανιταριών που καταναλώνονται και την ατομικότητα του θύματος η κλινική εικόνα της δηλητηρίασης αυτής μετά την πρώτη λανθάνουσα περίοδο παρουσιάζει τις παρακάτω φάσεις:
• Γαστρεντερικές διαταραχές εκδηλούμενες με ναυτία, εμετό, ανορεξία και διάρροια ή δυσκοιλιότητα, κεφαλαλγία, πολυδιψία, λήθαργο, μυαλγία και ρίγος.
• Ύφεση συμπτωμάτων.
• Νεφρική ανεπάρκεια με συμπτώματα ολιγουρίας ή ανουρίας. Στη φάση αυτή η ανάλυση αίματος παρουσιάζει υψηλό επίπεδο ουρίας και κρεατινίνης, ενώ η νεφρολογική εξέταση δείχνει οξεία νεφρίτιδα με νέκρωση του επιθηλίου των νεφρικών σωλήνων. Η νεφρική αυτή ανεπάρκεια κατά ένα ποσοστό 50% και πάνω μετεξελίσσεται σε χρόνια.
• Νευρολογικές διαταραχές εκδηλούμενες με υπνηλία, απώλεια των αισθήσεων και σπασμούς στο πρόσωπο.
• Ελαφρά κυττολυτική ηπατίτιδα. Ο θάνατος στις οξείες καταστάσεις μπορεί να συμβεί σε 2-3 μήνες από την ανάλωση των μανιταριών.
Παξιλλιενικό σύνδρομο
Δεν εκδηλώνεται σε όλα τα άτομα. Η ασυμπτωματική ή λανθάνουσα περίοδος διαρκεί 1 – 2 ώρες μετά την κατανάλωση του μανιταριού. Παρατηρούνται πεπτικές διαταραχές, αναιμία, αιμόλυση, ίκτερος, αιματουρία και νεφρική ανεπάρκεια. Μπορεί τα θύματα να παρουσιάσουν μετά από πολλά χρόνια δηλητηρίαση αλλεργικής φύσης λόγω μείωσης της αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος.
Προξιμιενικό σύνδρομο
Τα μανιτάρια που προκαλούν το σύνδρομο αυτό δεν βρέθηκαν ακόμα στη χώρα μας. Η λανθάνουσα περίοδος κυμαίνεται από 8-14 ώρες από την κατανάλωση των μανιταριών. Τα συμπτώματα αρχίζουν με πεπτικές διαταραχές και μετά 2-4 μέρες καταλήγουν σε νεφρική ανεπάρκεια που μπορεί να κρατήσει μέχρι και 3 εβδομάδες. Η νεφρική όμως αυτή ανεπάρκεια είναι αναστρέψιμη.
Ραβδομυολυτικό σύνδρομο
Τα είδη που προκαλούν αυτή τη δηλητηρίαση δεν έχουν βρεθεί στην Ελλάδα Η ασυμπτωματική περίοδος διαρκεί 24 – 48 ώρες από την κατανάλωση των μανιταριών. Το βασικό σύμπτωμα από τη δηλητηρίαση αυτή είναι η ραβδομυόλυση που συνοδεύεται από εξασθένιση, μυαλγία και έντονο ιδρώτα. Σε υπερβολική κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει μείωση της κρεατινοφωσφοκινάσης (Creatin Phosphokinase -CPK+++) και να οδηγήσει στο μοιραίο. Τα συμπτώματα της ραβδομυόλυσης ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να κρατήσουν μέχρι και 15 μέρες.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
