52 χρόνια μετά, ο Δημήτρης Ριτζάκης μοιράζεται μνήμες με τα “Χανιώτικα νέα”
«Να εδώ ήταν το θυρωρείο, η φρουρά από χωροφύλακες ήταν από πάνω και γύρω- γύρω οπλισμένοι, εμείς δεν είχαμε όπλα. Εκεί απέναντι ήταν το πειθαρχείο…». Μαζί με τον 87χρονο Δημήτρη Ριτζάκη περνάμε την βαριά πύλη του Ιτζεδίν, στη φυλακή που υπηρέτησε ως δεσμοφύλακας από το 1965 ως το κλείσιμο της το 1971.
Εχουν περάσει 52 χρόνια από τότε αλλά ο κ. Δημήτρης θυμάται σχεδόν κάθε γωνιά της φυλακής καθώς περιηγούμαστε μαζί τους χώρους της. Εξάλλου ήταν ο τελευταίος που παρέδωσε τα κλειδιά της φυλακής.
«Διορίστηκα φύλακας αρχικά στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης στα ανήλικα, μετά Καλάμι, πέρασα από την φυλακή “Αβέρωφ”, Αγιά, Τρίκαλα, Χανιά… Αν ήταν καλή δουλειά; Καλή ήταν, αλλά έπρεπε να προσέχεις γιατί συναναστρεφόσουν με κρατούμενους, πολλοί ήταν κακοποιά στοιχεία» αφηγείται. Την εποχή που ήταν φύλακας στο Καλάμι οι κρατούμενοι ήταν 50, 60, 70 το πολύ. «Όλοι ήταν βαρυποινίτες, πολλοί με ισόβια, με 20 χρόνια κάθειρξη, είχαμε και θανατοποινίτες» αναφέρει.
Πρώτα πηγαίνουμε στο πειθαρχείο. Μια σειρά κελιά στο δυτικό τμήμα της φυλακής. «Εδώ έρχονταν οι τιμωρημένοι αν είχαν τσακωθεί μεταξύ τους, αν είχαν αντιμιλήσει. Την απόφαση για την τιμωρία τους την έπαιρνε ο διευθυντής» λέει.
Τον καλούμε να θυμηθεί ορισμένους χαρακτηριστικούς κρατούμενους.
«Ήταν ένας από το Ρέθυμνο που είχε προσπαθήσει να αποδράσει κατά τη μεταγωγή. Μετά και εδώ προσπάθησε να αποδράσει από ένα θάλαμο στο ανατολικό τμήμα της φυλακής που είχε το πολεμικό Ναυτικό. Τον πιάσαμε, τον πήγαμε στο διευθυντή και του επιτέθηκε! Θυμάμαι και δύο αδέλφια από μια οικογένεια που ήταν σε ισόβια φυλάκιση για βεντέτα με άλλη οικογένεια και έναν από τη Νάξο που είχε σκοτώσει τη γυναίκα του… Εμείς ως φύλακες συζητούσαμε κανονικά με τους κρατούμενους -οι περισσότεροι ήταν από την Κρήτη- μας το επέτρεπε η υπηρεσία, να μιλάμε μαζί τους για να έχουμε πληροφορίες για το τι γίνεται μέσα στη φυλακή» αναφέρει.
Για ένα κρατούμενο λέει ο φύλακας το φαγητό ήταν καλό και αρκετό την εποχή εκείνη. « Ήταν ακριβώς όπως του στρατού! Δευτέρα φασολάδα, μετά χόρτα, κρέας, ψάρι. Υπήρχε μεγάλη αυστηρότητα και σε εμάς, η υπηρεσία ήταν πολύ τυπική. Πιο παλιά που ήταν οι πολιτικοί κρατούμενοι ήταν πολύ πιο αυστηρά τα πράγματα, πολύ πιο δύσκολα, αυτά μαθαίναμε από τους παλαιότερους γιατί εγώ δεν τα πρόλαβα» εξηγεί ο παλιός φύλακας.
ΦΑΣΑΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ
Τον ρωτάμε για επεισόδια και φασαρίες μέσα στη φυλακή. Κουνάει τα χέρια…«Πάρα πολλές μεταξύ των κρατουμένων, με εμάς δεν είχαν κάτι. Η μεγαλύτερη φασαρία θυμάται ήταν στην 5η Πτέρυγα. Ήταν ισοβίτες ένας Σφακιανός που είχε σκοτώσει έναν άλλο στη Μαδάρα και ένας Κύπριος που είχε σκοτώσει δύο συνεταίρους του στην Ανατολική Κρήτη, που έκτιζαν μαζί ένα ξενοδοχείο. Πήγε ο Σφακιανός με ένα ξυράφι και του θέτει μια του Κυπρίου και τον έκοψε από τη μια μεριά του προσώπου στην άλλη, του έκανε μεγάλη ζημιά. Αλλά είχαμε και άλλες φασαρίες, τους πηγαίναμε στο πειθαρχείο, τους χωρίζαμε από τη μια πτέρυγα στην άλλη».
Προχωράμε στον προαύλιο της φυλακής. Μας δείχνει το χώρο όπου ήταν το πλυσταριό, που έμενε ο μάγειρας που είχε προνομιακή μεταχείριση, τα μαγειρεία, ο χώρος που έτρωγαν οι κρατούμενοι. «Μα γιάντα τα χαλάσανε;» αναρωτιέται, καθώς αυτά τα κτήρια τα γκρέμισε μετά το 1975 το Πολεμικό Ναυτικό όταν πήρε το χώρο για να τον χρησιμοποιήσει ως αποθήκες. «Την εποχή που ήμουν εγώ είχαμε 4-5 πτέρυγες στο ισόγειο. Οι πάνω πτέρυγες που ήταν παλιά οι πολιτικοί ήταν κλειστές. Οι “Θόλοι” που μέχρι και μετά τον εμφύλιο ήταν τα πειθαρχία, εμείς τα είχαμε αποθήκες» διηγείται.
Ο κ. Δημήτρης θυμάται την ελιά στο δυτικό τμήμα της αυλής. «Ήταν χωρισμένη σε τμήματα η αυλή, οι κρατούμενοι περπατούσαν, έπαιζαν μπάλα. Το πρωί έπαιρναν το τσάι ή το γάλα τους» σημειώνει καθώς μπαίνουμε στην Α΄ πτέρυγα. «Αυτή ήταν η καλύτερη πτέρυγα! Εκεί ήταν τα κρεβάτια, να η γούρνα που πλένονταν και εκεί ήταν οι τουαλέτες. Οι γάντζοι που βλέπετε στους τοίχους ήταν για τα ρούχα τους» δηλώνει.
ΟΙ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ
Στα χρόνια που υπηρέτησε στο Ιτζεδίν ο κ. Ριτζάκης θυμάται 4 εκτελέσεις θανατοποινιτών. «Ήταν 4 θανατοποινίτες και μόλις ανέλαβε η χούντα τους εκτέλεσε. Έναν που είχε σκοτώσει ένα ζητιάνο, “διακονιάρη” τον λέγαμε τότε και του πήρε το ρολόι και τα λεφτά, ένας άλλος από τη Νάξο που είχε σκοτώσει τη γυναίκα του και ένας άλλος που ο πεθερός του είχε τάξει μια αγελάδα δεν του την έδωσε μάλωσε για αυτό με τη γυναίκα του και την σκότωσε… Οι εκτελέσεις γίνονταν στη κάτω μεριά της φυλακής εκεί που είναι το νεκροταφείο. Μια μέρα πριν την εκτέλεση τον παίρναμε από τους θαλάμους και τον πηγαίναμε στα κελιά των μελλοθανάτων, έτσι τα λέγαμε, στο πειθαρχείο. Δύο φύλακες τον βλέπαμε όλη νύχτα, τους δίναμε ό,τι φαγητό ήθελαν, κάπνιζαν. Όλη νύχτα αυτός που θα πήγαινε για εκτέλεση δεν έκλεινε μάτι. Εμείς προσέχαμε μην πάρει κάποιο αιχμηρό αντικείμενο και αυτοκτονήσει. Το πρωί ερχόταν ο παπάς να τον μεταλάβει. Θυμάμαι έναν, να μην θέλει να μεταλάβει. Μετά τον έπαιρνε η Αστυνομία και τον πήγαινε στην κάτω μεριά και τους παρέδιδε στο εκτελεστικό απόσπασμα» λέει ο πρώην δεσμοφύλακας που δεν μπορεί να ξεχάσει μια εκτέλεση που είχε δει. «Ήμασταν στην πάνω μεριά του δρόμου και είδα τον αξιωματικό που πήγε από πάνω και έριξε τη χαριστική βολή. Το απόσπασμα αποτελούνταν από έξι στρατιώτες. Του έλεγαν πως ένα όπλο ήταν μόνο γεμάτο, αλλά με ένα αξιωματικό που είχα μιλήσει μου είχε πει πως όλα τα όπλα ήταν γεμάτα. Αυτό μου είχε πει…» θυμάται. Tελευταία μας επίσκεψη στην εκκλησία του Αγ. Ελευθερίου. «Έρχονταν κάθε Κυριακή ο παπά Νικόλας Σπανουδάκης από τις Καλύβες και έκανε τη λειτουργία» καταλήγει.
«Είναι κρίμα και άδικο»….
Ρωτάμε τον κ. Ριτζάκη για το πώς βλέπει τη σημερινή εικόνα της φυλακής. «Είναι κρίμα και άδικο να πέφτει και να καταρρέει. Το έχω πει πολλές φορές ότι θα πρέπει να διατηρηθεί. Και στο γέρο Μητσοτάκη το είχα πει και μου έλεγε “σιγά-σιγά κάτι θα κάνουμε”. Κάτι πρέπει να γίνει για να μην πέσει τελείως…».
Για την επίσκεψη μας στο Ιτζεδίν μεγάλη ήταν η συμβολή της εκπαιδευτικού Ειρήνης Καλαϊτζάκη και του φύλακα κ. Θανάση Κουκά.
