Ελαττωματικές δημοκρατίες υπάρχουν πολλές. Μερικά παραδείγματα: Ουγγαρία, Πολωνία, Τουρκία, Ινδία, Ρωσία.
Οι ΗΠΑ ανήκουν στην ίδια κατηγορία, λόγω του αντιδημοκρατικού συστήματος ψηφοφορίας, της επιρροής των λόμπι, της προκλητικής εξάρτησης πολλών αντιπροσώπων από χρηματοδότες, και του λεγόμενου filibuster το οποίο, υπό συνθήκες, ακυρώνει την ψήφιση νόμων μη αρεστών σε κάποιες ομάδες. Το χειρότερο είναι ότι η δημοκρατία δεν έχει μεγάλη σχέση με τον δήμο αλλά με μια μικρή ομάδα εκτελεστικής εξουσίας και γραφειοκρατών, των οποίων μέλημα σε μεγάλο βαθμό είναι η προσωπική προβολή και ανέλιξη (με κάποιες εξαιρέσεις). Ο δήμος, δηλαδή εμείς, είμαστε θεατές που συχνά αγνοούμε τι συμβαίνει στη δημόσια σφαίρα. Πόσοι πολίτες, δημοσιογράφοι, ακόμη και βουλευτές γνωρίζουν τις τεχνικές λεπτομέρειες νόμων που επηρεάζουν κεντρικά τη ζωή μας;
Η δημοκρατία έχει αποτύχει σε δύο κρίσιμους και αλληλοεμπλεκόμενους τομείς, της εξάλειψης των οικονομικών ανισοτήτων και της αποτελεσματικής αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής κρίσης, με προεξάρχουσα την κλιματική. Η πλειοψηφία των πολιτών παρακολουθεί παθητικά τα γεγονότα, έχοντας υποστεί τη λεγόμενη “κόπωση της συντέλειας”, ακούγοντας συνεχώς ότι το μέλλον διαγράφεται άκρως δυσοίωνο.
Στην πρόσφατη σύνοδο της Γλασκώβης για το κλίμα ακούσαμε ωραίες ομιλίες με πληθώρα κλισέ, που είναι λεκτικοί τρόποι συγκάλυψης της αλήθειας. Και η αλήθεια είναι ότι οι ηγέτες των πλουσίων χωρών, στις οποίες συγκαταλέγεται η Ελλάδα, μετά τη σύνοδο επέστρεψαν στον γνωστό κόσμο των ορυκτών καυσίμων. Οι αριθμοί και τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι, παρά τις μεγαλόστομες εξαγγελίες, η κλιματική κατάσταση του πλανήτη χειροτερεύει.
Πριν από μια εβδομάδα, σε συνέδριο της American Geophysical Union, ανακοινώθηκε ότι ο παγετώνας Thwaites της Δυτικής Ανταρκτικής έχει παρουσιάσει επικίνδυνες ρωγμές λόγω εισόδου θερμών υδάτων του ωκεανού. Ο παγετώνας έκτασης ίσης με 1,3 Ελλάδες, παρομοιάστηκε από τους ειδικούς με ραγισμένο τζάμι αυτοκινήτου που ξαφνικά διαλύεται σε κομματάκια. Αυτό μπορεί να συμβεί εντός πενταετίας με αποτέλεσμα τη μέση ανύψωση της θάλασσας κατά 65 εκατοστά. Αν συμπαρασύρει και άλλους γειτονικούς παγετώνες, η συνολική ανύψωση θα είναι περίπου τρία μέτρα. Οι επιστήμονες τον έχουν ονομάσει “Παγετώνα της Συντέλειας” (Doomsday Glacier).
Τον Νοέμβριο 2021, τέσσερις ημέρες μετά τη Διάσκεψη της Γλασκώβης, η αμερικανική κυβέρνηση ξεκίνησε πλειστηριασμό μίσθωσης θαλάσσιας έκτασης ίσης με 2,5 Ελλάδες στον κόλπο του Μεξικού για εξόρυξη υδρογονανθράκων. Στον ίδιο κόλπο το 2010 ελευθερώθηκαν 780 εκατομμύρια λίτρα πετρελαίου όταν εξερράγη πλατφόρμα σε πετρελαιοπηγή που εκμεταλλευόταν η BP. Η κυβέρνηση Μπάιντεν είπε ότι το έκανε λόγω δεσμευτικής δικαστικής απόφασης. Στις αρχές Δεκεμβρίου όμως παραδέχτηκε ότι τέτοια δεσμευτική δικαστική απόφαση δεν υπήρξε.
Το 2020 οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κατά 5% σε σχέση με το 2019 λόγω πανδημίας. Το 2021 όμως οι εκπομπές οδεύουν προς τα επίπεδα του 2019. Η ταχύτατη επιστροφή στην κανονικότητα της περιβαλλοντικής αποδόμησης εξέπληξε πολλούς.
Ταυτόχρονα ο πλανήτης συνεχίζει να πνίγεται στα πλαστικά. Η εταιρεία λιανεμπορίου Amazon αύξησε κατά την πανδημία τη χρήση πλαστικού κατά 30% σε 270.000 τόνους, σύμφωνα με εκτίμηση της περιβαλλοντικής οργάνωσης, Oceana. Σχεδόν όλα τα πλαστικά σκουπίδια θάβονται, καίγονται ή ελευθερώνονται στην ξηρά και τις θάλασσες με το πολύ 9% να ανακυκλώνονται. Παρεμπιπτόντως η καθαρή αξία του διευθυντή της εταιρείας, Μπέζος, εκτιμάται στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια, κατά τι πάνω από το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Ελλάδας το 2020.
Στη χώρα μας είναι γνωστή η εικόνα πελατών στα σουπερμάρκετ και στις λαϊκές αγορές που κρατούν πληθώρα από πλαστικές τσάντες, οι οποίες καταλήγουν στα σκουπίδια και στις θάλασσες και επιστρέφουν σ’ εμάς ως μικροπλαστικά μέσω της τροφής και του αέρα. Η άλλη γνωστή εικόνα είναι αυτή των γεωργικών κηπευτικών εκτάσεων καλυμμένων με πλαστικά, ώστε να συγκρατηθούν τα λιπάσματα, η υγρασία και η θερμότητα, και να εμποδιστεί η ανάπτυξη ζιζανίων. Όταν τελειώσει ο κύκλος τους, έχουν την ίδια κατάληξη με τα άλλα πλαστικά ή καίγονται στο χωράφι εκπέμποντας τοξικές και καρκινογόνες διοξίνες. Σύμφωνα με έκθεση του WWF του 2019, η Ελλάδα δημιουργεί ετησίως 700.000 τόνους πλαστικών αποβλήτων ή 65 κιλά ανά κάτοικο.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ εκτίμησε ότι το 2019 στη γεωργία και στην κτηνοτροφία χρησιμοποιήθηκαν 12,5 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών, ενώ για τη συσκευασία τροφίμων 37,7 εκατομμύρια τόνοι, μέρος των οποίων κατέληξε στη άγρια ζωή και σε εμάς μέσω της τροφικής αλυσίδας. Μέχρι το 2040 αναμένεται ότι οι ωκεανοί θα επιβαρυνθούν με 600 εκατομμύρια τόνους πλαστικών που ήδη σχηματίζουν περιπλανώμενες νησίδες. Τέτοιες νησίδες μεταφέρουν γαρίδες, ανεμώνες, μικρά οστρακοειδή και άλλα είδη που βρίσκουν εκεί καταφύγιο και αποτελούν τροφή για μεγαλύτερα είδη. Ψάρια, χελώνες, και θηλαστικά που αναζητούν τροφή στις νησίδες παγιδεύονται στα πλαστικά συμπλέγματα και πεθαίνουν.
Η ζωή στον πλανήτη έχει ηλικία 3,5 δισεκατομμυρίων ετών ενώ ο πολιτισμός δέκα χιλιάδων ετών. Αν η ηλικία της ζωής αντιστοιχηθεί με ένα έτος, εκείνη του πολιτισμού είναι ενενήντα δευτερόλεπτα. Μας χρειάστηκαν μόνο αυτά τα τελευταία δευτερόλεπτα για να ετοιμάσουμε για τα εγγόνια μας έναν κόσμο πολύ θερμό, γεμάτο απόβλητα. Η δημοκρατία μας έχει αποτύχει στο ζήτημα της πραγματικής βιωσιμότητας επειδή είναι οκνηρή και άτολμη μπροστά στην ακόρεστη συγκέντρωση πλούτου και ισχύος από ελάχιστους. Μέτρα λαμβάνονται στη χώρα μας και αλλού, αλλά δεν έχουν την απαιτούμενη ταχύτητα και ένταση. Είναι η στιγμή να συλλογιστούν αυτοί που μας κυβερνούν την ευθύνη τους προς τους απογόνους όλων. Αυτό απαιτεί αρετή και τόλμη.
*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι τ. πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
