• “Εάν δίνεις προσοχή στην κοινή γνώμη και στα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, τότε δεν κυβερνάς, αλλά υπακούεις”.
(Μάργκαρετ Θάτσερ, πρωθυπουργός Αγγλίας, 1925-2013)
ΣΤΟ προσκήνιο και πάλι ο λαός (1): με τις εταιρίες που καταγράφουν τις διακυμάνσεις της “κοινής γνώμης” (δημοσκοπήσεις), και φυσικά με την ψήφο του στις εκλογές.
ΟΤΑΝ λέμε “κοινή γνώμη” (2) εννοούμε τον πιο διαδεδομένο και αποδεκτό τρόπο σκέψης μερίδας ανθρώπων (δείγμα) επί ενός τρέχοντος θέματος. Αυτή η “γνώμη”, αναγωγικά -υποτίθεται ότι- εκπροσωπεί και πλειοψηφικά την κοινωνία! Δηλαδή, μια μερική άποψη εκλαμβάνεται ως συλλογική, επειδή το λέει μια δημοσκόπηση. Κατ’ επέκταση δε, θεωρείται ως άποψη του μέσου ανθρώπου.
ΜΕ ΤΗΝ αποτύπωση της “κοινής γνώμης” οι δημοσκοπικές εταιρίες βγάζουν συμπεράσματα, ικανά να επηρεάσουν ή να κατευθύνουν τους πολίτες προς μια κατεύθυνση. Επιπλέον, είναι δυνατόν αυτές να διορθώσουν έμμεσα “ημαρτημένα” της πολιτικής, ή να συμβάλλουν στη δημιουργία πολιτικών μετασχηματισμών και ιδεολογικών μεταλλάξεων∙ ακόμη και αποδράσεις από προγραμματικές υποσχέσεις έχουμε.
ΜΙΑ δημοσκόπηση (δήμος+σκοπέω) ή γκάλοπ (3) αφορά σε μια πρόσκαιρη “φωτογράφηση” της επικρατούσας τάσης σε μια χρονική στιγμή. Και επειδή ο λαός είναι πάντα απρόβλεπτος, υπάρχει «ο φόβος των δημοσκόπων» για μια αποτυχία… Ο «βομβαρδισμός» μας, ας πούμε, στη διάρκεια της πρόσφατης εκλογικής αναμέτρησης με σωρεία δημοσκοπήσεων «ντέρμπι» (GPO, Pulse, Metron Analysis, Alco, MRB, Κάπα Research κ.λπ.), πού αλλού απέβλεπε, αν όχι στη «διοχέτευση» ψηφοφόρων προς τα δυο μεγάλα κυρίαρχα κόμματα; Είναι γνωστό πως πολλές δημοσκοπήσεις γίνονται κατόπιν “παραγγελίας” τηλεοπτικών καναλιών, εφημερίδων, κομμάτων κ.ά. Γι’ αυτό και οι ερωτήσεις τίθενται έτσι ώστε να υπάρχει ένα τεχνητό “διακύβευμα”. Με αυτόν τον τρόπο οι απαντήσεις των ερωτώμενων δεν αποκλίνουν πολύ από το ευκταίο του πελάτη των εταιριών!
…ΙΣΤΟΡΙΚΑ ο όρος “κοινή γνώμη” («opinion publique») ανάγεται στην εποχή του Διαφωτισμού (17ος αι.) και νομιμοποιήθηκε λίγο πριν τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, η «κοινή γνώμη» πολιτικοποιήθηκε, ενώ άρχισε και η «απεικόνισή» της μέσω δημοσκοπήσεων/στατιστικών στοιχείων. Στη δεκαετία 1960-1970 επικράτησε η θεωρία του Καναδού φιλοσόφου και επικοινωνιολόγου Marshall McLuhan (1911-1980) σχετικά με την καταλυτική παρέμβαση των ηλεκτρονικών μέσων στη διαμόρφωση της «κοινής γνώμης». Γνωστές οι ρήσεις του: «το μέσον είναι το μήνυμα» (The medium is the message), «παγκόσμιο χωριό», «ψυχρά και θερμά media», κ.λπ. Στις «παραγωγικές -επαναστατικές- δυνάμεις» του Μαρξ, ο Μακ Λούαν αντιπαραθέτει την «τεχνολογική εξέλιξη των επικοινωνιών» ως κύριο συντελεστή των (μελλοντικών) κοινωνικών επαναστάσεων! Μα, αυτό δεν γίνεται στην εποχή μας, όπως η λεγόμενη «αραβική άνοιξη»;
ΟΙ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ, κρυφές ή φανερές, αποτελούν παλιά προεκλογική τακτική των κομμάτων. Όμως, η συχνότητά τους, θέτει σε αμφισβήτηση την αξιοπιστία τους, ενώ τείνει να γίνει βεβαιότητα η σκοπιμότητά τους. Ανέκαθεν η επιρροή που ασκούν αυτές στην κοινωνία, τούς δίνει κυρίαρχη θέση στη ζωή. Πάντως υπάρχει η πεποίθηση ότι δημιουργείται μια ανίερη συμμαχία μεταξύ κομμάτων, οικονομικών παραγόντων, μεγαλοεκδοτών και δημοσκοπικών εταιριών: με στόχο την επιβολή –με την “άποψή μας”- μιας ιδιότυπης και ανέλεγκτης εξουσίας-της δικής τους! Εξουσία που έχει απώτερο στόχο, αν όχι την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης, τουλάχιστον την αγεληδόν διαμόρφωση της “κοινής γνώμης”. Όπως μάλιστα επιτυχημένα σημειώνει ο κ. Φρ. Γεωργιλάς, Χανιώτης πολιτικός επιστήμων και διευθύνων Σύμβουλος της εταιρίας Sentiment Analysis (4), «ουσιαστικά “το σύνδρομο της αγέλης” βασίζεται στις τάσεις που έχουν οι πολίτες να υιοθετούν την άποψη της πλειοψηφίας, ώστε να αισθάνονται αποδεχτοί και να είναι με τους νικητές».
ΣΤΗΝ προεκλογική περίοδο του Σεπτέμβρη (2015), παρακολουθήσαμε σειρά από τηλεοπτικές συνεντεύξεις, άνευρα και πληκτικά debates (=τηλεμαχίες), κουρασμένους μονομάχους, ανούσιες «προεκλογικές» υποσχέσεις. Όλα αυτά διανθισμένα από αφελή και εξωφρενικά προεκλογικά spots. Αυτό που δεν είδαμε δυστυχώς, ήταν κάποια σοβαρή αντιπαράθεση επί της ουσίας των προβλημάτων μας καθώς και παράθεση πειστικών τρόπων ξεπεράσματος της κρίσης. Ωραία τα περί συναινέσεως, αλλά κάτι τέτοιο δεν προϋποθέτει άραγε,τη ριζική ανανέωση του «στόλου» των δυο κομμάτων (Ν.Δ.-ΣΥΡΙΖΑ); Που δυστυχώς, το μόνο που προσπάθησαν να κάνουν προεκλογικά ήταν να προσεταιρισθούν πάση θυσία τους αναποφάσιστους. Πώς; Με το να θέλουν να τους «διαβεβαιώσουν» ότι το κόμμα τους θα διαχειριστεί καλύτερα το 3ο μνημόνιο!
Η «ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ», ως πυξίδα αποφάσεων, αποτελεί πάντα το επίκεντρο των προεκλογικών συζητήσεων. Κοινογνωμολόγοι, δημοσιογράφοι, υποψήφιοι βουλευτές κ.λπ. ανταλλάσσουν απόψεις που είναι αμφίβολο αν οι ίδιοι τις πιστεύουν! Ο κίνδυνος που ελλοχεύει από τέτοιες δημόσιες παραπλανητικές συζητήσεις είναι η έμμεση χαλιναγώγηση της “κοινής γνώμης”. Πώς; Μα, με την παράθεση αναληθών στοιχείων ή ψευδοδιλημμάτων. Θυμηθείτε μόνο το ατελέσφορο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, με το ομιχλώδες “ΟΧΙ” και το “ΝΑΙ” για τη νέα “συμφωνία” (sic): τελικά το «όχι» του λαού έγινε «ναι» της κυβέρνησης, ενώ κι ο κάθε πολιτικός (ιδιαίτερα η ΛΑ.Ε.) κατά την προεκλογική περίοδο τα ερμήνευε όπως τον βόλευε!
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ, λοιπόν, που πάντα θα ταλαιπωρεί τους πολίτες είναι αν υπάρχει ουσιαστικά «κοινή γνώμη», τι εκπροσωπεί αυτή και πόσο οι δημοσκοπήσεις μπορούν να την εκφράσουν. Αλλά, στο παραπάνω ερώτημα απαντάει συνοπτικά και με σαρκασμό ο Όσκαρ Γουάιλντ: «η κοινή γνώμη θριαμβεύει μόνον εκεί που κοιμάται η σκέψη»!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) «Λαός: Προσηγορικό όνομα με δύσκολο ορισμό, διότι περί αυτού διαμορφώνονται ποικίλες ιδέες, σε διαφορετικά πεδία, σε διαφορετικές εποχές και ανάλογα με τη φύση των κυβερνήσεων». (Ορισμός από άρθρο της “Εγκυκλοπαίδειας” (1765) των Ντιντερο και Ντ’ Αλαμπερ. Συντάκτης του λήμματος ο Jaucourt. [Περισσότερα στο “Encyclopedie ou Dictionnaire raisonné des Sciences, des Arts et des Metiers” (Diderot & d’Alembert) 1751-1765. Λήμμα: peuple, le (=λαός)]
-(2) Γνώμη ή άποψη ή εκτίμηση: Το τι σκεπτόμαστε ή πως εκτιμούμε κάτι ή κάποιον, ή ποια είναι η άποψή μας επί ενός ζητήματος κ.λπ., όλα αυτά είναι εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς και συνιστούν το σημασιολογικό περιεχόμενο της λέξης «γνώμη».
-(3) Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη («Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας», σελ. 476 Β΄έκδ., Αθήνα 2002) “δημοσκόπηση ή γκάλοπ ή σφυγμομέτρηση είναι η (κάθε) έρευνα που γίνεται στην κοινή γνώμη για οποιοδήποτε θέμα και η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων της έρευνας αυτής”. [Η συνώνυμη διεθνής λέξη «γκάλοπ» προέρχεται από τον Αμερικανό στατιστικολόγο Gallup G. H. (1901-1984) που δημιούργησε το φερώνυμο Ινστιτούτο δημοσκοπήσεων.
-(4) “Χανιώτικα Νέα”, 9-9-15.
