Δημοσθένης και σύνεση πολιτ(ικ)ών

Δεν είναι λίγοι όσοι, τούτα τα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, αναπολούν και νοσταλγούν περασμένους καιρούς που η χώρα ευημερούσε και οι πολίτες ζούσαν χωρίς να στερούνται όσα χρειάζονται καθημερινά τόσο εντός, όσο και εκτός σπιτιού.
Αναζητώντας λύσεις για το παρόν και για να προλειάνουν το δρόμο για το μέλλον, ξαναθυμούνται εποχές που έζησαν οι ίδιοι ή τους αφηγήθηκαν οι γεννήτορές τους και στις οποίες τα δικαιώματα των πολιτών ήσαν με ασφάλεια, που πήγαζε από την ειρήνη, την τήρηση των νόμων, το σεβασμό της αξιοπρέπειας, την αξιοκρατία και τη δημοκρατία, προστατευμένα έναντι όσων επιδίωκαν προς ίδιον συμφέρον να τα καταπατήσουν.
Κι όμως, και στα παλιά χρόνια, εκείνα των αρχαίων προγόνων μας, υπήρξαν και δύσκολες και κρίσιμες εποχές, κατά τις οποίες οι σώφρονες πολίτες και πολιτικοί νοσταλγούσαν και μνημόνευαν τα άριστα λόγια και έργα των δικών τους προπατόρων. Μπορεί να υπήρχαν, όπως και σήμερα και σε κάθε εποχή άλλωστε, ανόητοι και άμυαλοι που δεν συνετίζονταν από την κρισιμότητα των καιρών, αλλά οι συνετοί και μυαλωμένοι ανέτρεχαν στο παρελθόν και διδάσκονταν απ’ αυτό.
Αυτά σκεφτόμουν χτες το βράδυ, όταν διάβαζα αποσπάσματα από το έργο του Δημοσθένη, του πασίγνωστου Αθηναίου ρήτορα και πολιτικού του 4ου αι. π.Χ.. Στο παρόν σημείωμα, θα φιλοξενήσω τα εδάφια εκείνα των λόγων του που γέννησαν τους παραπάνω προβληματισμούς μου.
Στον «Επιτάφιό» του (παρ. 11) ο Δημοσθένης, μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι οι πρόγονοι των Αθηναίων της εποχής του έφτασαν στην πολιτική ηγεμονία της Ελλάδας «καθώς στάθηκαν εμπόδιο στις τάσεις πλεονεξίας που αναπτύχθηκαν μεταξύ των Eλλήνων, επωμίσθηκαν όλους τους κινδύνους που προέκυψαν συμπαρατασσόμενοι με το μέρος του δικαίου, μέχρι να φτάσουμε με την πάροδο του χρόνου στη γενιά που βρίσκεται σήμερα στη ζωή» (βλ. Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος – Επιμ. Δ. Ιακώβ. 2006. Στο Ανθολόγιο Αρχαίων Ελληνικών Κειμένων. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας).
Και ο Δημοσθένης θεωρεί ότι όλοι οι πολίτες πρέπει να πειθαρχούν στους νόμους της πατρίδας. Και πιο πολύ από όλους το παράδειγμα πρέπει, όπως βλέπουμε στο έργο του, να δίνουν όσοι έχουν ήδη διατελέσει σε πολιτικά αξιώματα. Γράφει, λοιπόν, στον «Κατ’ Αριστογείτονος Β’» Λόγο του (παρ. 5) απευθυνόμενος στους άλλοτε ηνίοχους, αλλά και σε όσους φιλοδοξούν να γίνουν της πολιτικής ζωής, «(όπως) όταν εξουσιάζουν, θεωρούν ότι πρέπει οι απλοί πολίτες να τους υπακούουν, έτσι, όταν αυτοί ξαναγίνουν απλοί πολίτες, θα συμμορφωθούν, όπως είναι δίκαιο, με τους νόμους που εξουσιάζουν την πόλη (βλ. Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος, όπου παραπάνω).
Βλέποντας τους συμπατριώτες του να φοβούνται την επέλαση του Φιλίππου του 2ου, του βασιλιά της Μακεδονίας και πατέρα του Μεγαλεξάνδρου και να μένουν αδρανείς (: κάτι που πιθανόν σε κάποιους μας θα θυμίσει και την αδράνεια και απάθεια κάποιων σύγχρονών μας που περιμένουν έξωθεν βοήθεια υπέρ της Ελλάδας μονάχα και οι ίδιοι δεν κάνουν το παραμικρό υπέρ της αναστροφής της κατάστασης;), ο Δημοσθένης τους ψέγει: «Και όταν κάποιος δεν κινείται ο ίδιος, δεν μπορεί να ζητάει από τους φίλους να κάνουν κάτι για λογαριασμό του, πολύ λιγότερο βέβαια από τους θεούς» («Ολυνθιακός 2ος», παρ. 23, Μτφρ. Α.Ι. Γιαγκόπουλος & Μ. Αραποπούλου. 2002. Δημοσθένης Ι. Κατά Φιλίππου Α’, Ολυνθιακοί Α’, Β’, Γ’. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια, επιμέλεια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος) τη στιγμή που αλλοτινοί Αθηναίοι πολίτες προ του κινδύνου, κατά το Δημοσθένη, δρούσαν υπέρ του συνόλου άφοβα και χωρίς εγωισμό, γιατί «θεωρώ χρέος δίκαιου πολίτη να θέσει τη σωτηρία της πόλης πάνω από τη δημοτικότητα που θα αποκτήσει με την ομιλία του. Έχω ακουστά, όπως και εσείς ίσως, ότι επί των προγόνων μας οι πολιτικοί άνδρες, ο ξακουστός Αριστείδης, ο Νικίας, ο συνονόματός μου Δημοσθένης, ο Περικλής, που όλοι οι ρήτορες τους επαινούν, αλλά δεν τους μιμούνται και πολύ, είχαν αυτή την τακτική και αυτή την αρχή στην άσκηση της πολιτικής» (βλ. «Ολυνθιακός 3ος», παρ. 21, Μτφρ. Α.Ι. Γιαγκόπουλος & Μ. Αραποπούλου, όπου παραπάνω).