Υπάρχουν όψεις ή πλευρές προς διερεύνηση των γεγονότων που γιορτάζονται στο πλαίσιο του ∆ωδεκαηµέρου. Προέχει η βιωµατική προσέγγιση του ‘‘Συµβάντος’’ της Ιστορίας που υποστασιάζει και νοηµατοδοτεί συγχρόνως τη ζωή ως υπαρξιακό – οικουµενικό φαινόµενο. Γεγονότα µε κύριους αποδέκτες, ζώντες, νεκρούς και αγέννητους, «πάντα άνθρωπονερχόµενον εις τον κόσµον», αποφαίνεται ο Ευαγγελιστής της αγάπης (Α’ 18).
Στο πλαίσιο των αποκαλυπτικών γεγονότων της σωτηρίας το εορταστικό και πανηγυρικό στοιχείο κατέχει, αυτονόητα, σηµαντική θέση.
Επιλέγουµε τη λειτουργική όψη και διάσταση στην οποία ουσιώνεται η λατρεύουσα Εκκλησία, αγαλλόµενη και χαίρουσα, µε την προοπτική της σωτηρίας.
Το Μήνυµα των Χριστουγέννων, ως γεγονός προαιώνιο και άχρονο, καταγράφεται «εν τόπω και χρόνω», από τους προφήτες της π. ∆ιαθήκης, τους ευαγγελιστές και τη γραπτή και προφορική παράδοση. Συγκεκριµένα ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, µεταδίδει ακριβώς το χρονικό: «του δε Ιησού Χριστού η Γένεσις ούτως ήν…» (κεφ Α.18). Σκοπός της θείας Οικονοµίας η επάνοδος του ανθρώπου στην αιωνιότητα του Θεού, «εν Χριστώ», ο οποίος.. «ήλθε γαρ ζητήσαι και σώσαι το απολωλός» (Λ. ΙΘ’ 10).
Ακριβώς εδώ εστιάζεται η ουσία, το νόηµα δηλαδή των γεγονότων, ως νόστος, ελπίδα και προσδοκία! Η «δέουσα» στάση απέναντι στη ∆ωρεά του Θεού καθορίζεται στο µέτρο της Υπερφυούς και καταπληκτικής αγάπης! Ο θεολόγος Γρηγόριος εµπνεόµενος προτείνει -µέσα από την ποίηση των καταβασιών της περιόδου- την πάνδηµη υποδοχή του γεγονότος, χορεύοντας και ψάλλοντας: «Χριστός γεννάται δοξάσατε! Χριστός επί γης υψώθητε! Χριστός εξ ‘ουρανών απαντήσατε!…»
Ζητούµενο ασφαλώς η έξαρση του θυµικού, ο ενθουσιασµός, η χαρά, κατά τα πρότυπα αγίων της χαράς, όπως ενός Σεραφείµ του Σάρωφ, ή Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου. Μία στάση απολύτως εορταστική, αρµόζουσα στο συγκλονιστικό «Συµβάν» που διαπερνά την ιστορία µε επίκεντρο την κατά σάρκα Γέννηση του Θεανθρώπου.
Η Μητρόπολη των εορτών, κατά τον χαρακτηρισµό του Αγίου Χρυσοστόµου, ωστόσο, δεν παρουσιάζει την «αίγλη» των Θεοφανείων. Θεσπίζεται µόλις τον τέταρτο αιώνα από τον Μέγα Βασίλειο για τις εκκλησίες της Ανατολής. Σηµειώνεται ότι η ∆υτική Εκκλησία θεωρούσε ανέκαθεν τα Χριστούγεννα κορυφαία των εορτών του Αγίου ∆ωδεκαηµέρου. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, τα στολίδια, τα φώτα που κατακλύζουν πλατείες και σπίτια ακόµα και ιερούς ναούς, σαρώνοντας τοπικά έθιµα, προέρχονται σαφώς από αλλότριες παραδόσεις. Πρόβληµα παραµένει η ρηχότητα των εορτασµών µε στόχο τον εντυπωσιασµό, διαµορφώνοντας εικόνα παραπλάνησης και εξαφάνισης στην πράξη του Μηνύµατος της σωτηρίας!
Μένοντας στο λειτουργικό περιεχόµενο και τη συµµετοχή του Σώµατος στα «δρώµενα», αποκοµίζουµε την άµεση εµπειρία της λατρείας του Θεού που σηµαίνει την αιτία ή τον λόγο των εορτών! Ο εορτασµός αυτής της περιόδου, όπως και ο ετήσιος κύκλος των εορτών κατανοείται αποκλειστικά ως προέκταση της θείας Λειτουργίας – ως λειτουργία µετά τη λειτουργία. Υπογραµµίζεται το γεγονός ότι µέσα από την τέλεση της θείας Λειτουργίας, της λατρείας, παρακολουθούµε τα βήµατα του Χριστού, από τη Βηθλεέµ έως τον Γολγοθά και την Ανάσταση! Βιώνουµε τη Γέννηση καθώς συµβολίζεται στην Αγία Πρόθεση, την εξορία στην Αίγυπτο, την Υπαπαντή και τα Θεοφάνεια. Ζούµε τον δηµόσιο βίο και τα άγια Πάθη, µετέχοντας -προσωπικώς- στο Μυστήριο των Μυστηρίων της Θυσίας και της Αναστάσεως! Συµπερασµατικά, το άγιο ∆ωδεκαήµερο συγκροτεί, απλά, το σύνολο λειτουργικών πράξεων και τελετών, µε αφετηρία και τέλος τη θεία Λατρεία.
Επιστρέφοντας στα Θεοφάνεια γνωστά και ως «Επιφάνεια», διαπιστώνεται από το ιστορικό της εορτής, η σηµασία της κυρίως το σωτηριολογικό µέγεθος! Τα Θεοφάνεια περιλάµβαναν κάποτε και την εορτή των Χριστουγέννων, η οποία ήδη τελείται από τον 6ο αιώνα, την 25η ∆εκεµβρίου, µέχρι σήµερα. Άγνωστος παραµένει όµως και ο χρόνος έναρξης των Θεοφανείων στην Ορθόδοξο Εκκλησία. Πιθανότατα τον πρώτο αιώνα, συγχρόνως µε κάποιες γνωστικές, πρωτοχριστιανικές αιρέσεις. (Μ.Ε.Ε.-Πυρσού Τόµος ΙΙ Α’ σ. 458).
Στο ερώτηµα «γιατί, άραγε, τα Θεοφάνεια αποκτούν προτεραιότητα και λαµπρότητα απέναντι των Χριστουγέννων;», γνωστός λαογράφος δίνει την ακόλουθη απάντηση: «Τα γεννητούρια» ενός παιδιού µπορεί να φέρνουν χαρά, αλλά δεν έχουν τόση σπουδαιότητα όση τα βαφτίσια του». (∆ωδεκάµερο. Έκδοση Παπαδήµα, Αθήνα).
Προστίθεται ότι κατά το βάπτισµα η φύσις επανακτά -δυνάµει- το «αρχαίον κάλλος» απ’ όπου αυτή «εξέπεσε» της Χάρητος. ∆εν είναι τυχαίο ότι η «Επιφάνεια» του Μυστηρίου της Θεότητας πραγµατοποιείται την ώρα ακριβώς της Βαπτίσεως Κυρίου στον Ιορδάνη! Ο γνωστός ύµνος: «Θεοφανείας Σου Χριστέ, την καθ’ηµών συµπαθώς γενοµένην…», υποδηλώνει την έννοια της Τριαδικής Παρουσίας, καθώς ο βαπτιζόµενος Χριστός ταυτίζεται, «άπαξ διαπαντός», µε τον άνθρωπο και την πορεία του στο διηνεκές!
∆ικαίως λοιπόν η εορτή των Θεοφανείων θεωρείται κορυφαία του «Χορού» όλων των εορτών του ∆ωδεκαηµέρου.
Η πρώτη του έτους θεωρήθηκε ηµέρα ψυχαγωγίας και κοσµικής ζωής, συχνά άσχετης µε το λειτουργικό ήθος της αγιότητας του εορταζόµενου Μεγάλου Βασιλείου. Την εµπλουτίζει η Περιτοµή Κυρίου µέσα από την κατανυκτική ατµόσφαιρα της θείας Λειτουργίας. Ο Κύριος περιετµήθη οκταήµερο βρέφος, υπακούοντας στον εβραϊκό Νόµο και αποδεχόµενος το όνοµα Ιησούς (Λουκά Β’ 21). Ο Νόµος αυτός αργότερα καταργήθηκε εφόσον, «εν γαρ Χριστώ Ιησού ούτε περιτοµή τι ισχύει ούτε ακροβυστία, αλλά καινή κτίσις»! (Γαλ. Ε’ 6).
Η περιτοµή ισχύει σήµερα στο Ισλάµ και διατηρείται σε ακραίες µορφές αιρέσεων του Χριστιανισµού.
Ο εορταστικός κύκλος του ∆ωδεκαήµερου κλείνει, σεµνοπρεπώς, µε τη Σύναξη τιµίου Προδρόµου και Βαπτιστού Ιωάννου. Το κλέος των προφητών επισφραγίζει την περίοδο, όντας «µεταίχµιο» της ιστορίας και σύνδεσµος µεταξύ του Νόµου και της Χάρητος, «εν ελευθερία». Κλείνει µε την έλευση αγάπης και ειρήνης «εν Χριστώ», σε κόσµο, ωστόσο, χωρίς ειρήνη και αγάπη! Η σωτηρία παραµένει «άθληµα» ελευθερίας προσωπικό, πάντα στον στίβο της Εκκλησίας!
