Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, “Πορτρέτο του μικρογράφου Gulio Clovio”, 1571-1572, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε.

Tο μικρό αυτό ζωγραφικό κομψοτέχνημα αποτίει φόρο τιμής σε μια σημαντική ουμανιστική προσωπικότητα του 16ου αιώνα, η οποία έμελλε να παίξει καίριο ρόλο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο εικονιζόμενος μινιατουρίστας και ζωγράφος κροατικής καταγωγής Gulio Clovio είχε υπάρξει βιβλιοθηκάριος του περιώνυμου πάτρωνα των γραμμάτων και των τεχνών της ιταλικής Αναγέννησης, του καρδιναλίου Αλεσάντρο Φαρνέζε. Ο Κλόβιο ήταν αυτός που ασκώντας μεγάλη επιρροή στον καρδινάλιο, θα συστήσει στον προστάτη του στα 1570 «έναν νεαρό από τον Χάνδακα, μαθητή του Τισιανού». Η μαθητεία κοντά στο μεγάλο Βενετσιάνο ζωγράφο αποτελούσε την καλύτερη σύσταση για το φιλόδοξο Κρητικό νέο, ο οποίος μάλιστα δε θα διστάσει με παρρησία και απαράμιλλο για την ηλικία του θράσος να υπερηφανευθεί ότι αν του δινόταν η ευκαιρία θα μπορούσε να επιζωγραφίσει με τη δική του καλύτερη εκδοχή τη “βλάσφημη” “Δευτέρα Παρουσία” δια χειρός Μιχαήλ-Αγγέλου στο παρεκκλήσι του Σίξτου Δ΄στο Βατικανό.
Οι επαφές του με τον κύκλο των Φαρνέζε μπορεί να μην επέφεραν τις μεγάλες παραγγελίες για τον Θεοτοκόπουλο, ωστόσο γνωρίζουμε ότι παρά το σύντομό του πέρασμα από τη Ρώμη, πέτυχε ωστόσο να γίνει μέλος της περίφημης Ακαδημίας των ζωγράφων του Αγίου Λουκά στα 1572.
Ο πίνακάς μας, τον οποίο ο ζωγράφος υπογράφει με το πλήρες όνομά του θα πρέπει επομένως να χρονολογηθεί στα 1571-1572, κατά τη σύντομη παραμονή του στην πόλη των παπών.
Σε ό,τι αφορά το ύφος του έργου, είναι ακόμα εμφανείς οι επιρροές από τη βενετσιάνικη μαθητεία του, από τον Τισιανό, τον Τιντορέτο και τους αδερφούς Μπασάνο.
Ο Ελ Γκρέκο απέχει στο έργο αυτό παρασάγγας από την ενορατική, δραματική, σχεδόν μεταφυσική θρησκευτική τέχνη, με την οποία θα αφήσει στην ανθρωπότητα το καλλιτεχνικό του στίγμα κατά την ισπανική του περίοδο και με την οποία έμελλε να κερδίσει την υστεροφημία του στο διηνεκές. Ισως ένα προανάκρουσμα μονάχα αυτών των εξελίξεων αφήνουν να διαφανεί οι μικρογραφίες του χειρογράφου, οι οποίες προέρχονται από το σημαντικότερο έργο του ηλικιωμένου ουμανιστή, το “Βιβλίο των Ωρών”. Επρόκειται για ένα διαμάντι της τέχνης της μικρογραφίας, ένα έργο με πλούσια διακόσμηση που περιέχει 28 εικονογραφημένες σκηνές της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, καθώς και μια περίφημη διπλή σελίδα, η οποία απεικονίζει την πομπή του Corpus Christi στη Ρώμη.
Αδιαμφισβήτητα έχουμε να κάνουμε εδώ με το Opus Magnum του Κλόβιο, για την ολοκλήρωση του οποίου χρειάστηκε 9 ολόκληρα χρόνια και το οποίο σήμερα μακριά από τον αρχικό τόπο της δημιουργίας του κοσμεί στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού τις προθήκες της βιβλιοθήκης Μόργκαν στη Νέα Υόρκη.