ΖΟΥΜΕ σ’ έναν κόσμο αμφίρροπο: «νεοφανής» o τρόπος πολέμου των δύο μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών (Χριστιανισμός – Ισλαμισμός) και όλες οι αβεβαιότητες, μπροστά μας. Πόλεμος, αντί για ένα διάλογο καταλλαγής, άρσης των αιτίων διαμάχης, αλληλοκατανόησης ανάμεσα σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Και πρωτοφανής βία: οι μεν βομβαρδίζουν αμάχους, οι δε, με τους «καμικάζι» φανατικούς τους, αυτοανατινάζονται σκορπώντας τρόμο και θάνατο σε αθώους.
ΜΕΡΕΣ επισφαλείς. Ξημερώνουμε με το άγνωστο και βραδιάζουμε με το φόβο. Μέρες γεμάτες προσφυγικά δράματα, εγκλωβισμούς ακατανόητους και παράλογα κλεισίματα συνόρων. Μέρες παραπλάνησης και υποκρισίας στη Βουλή, μέρες και των «Χαιρετισμών» στην Παναγία που φέρνει παρηγοριά κι ελπίδα.
ΓΕΜΙΖΟΥΝ οι εκκλησίες από πιστούς. Πάλι αντηχεί στους θόλους τους η πανδαισία των υπέροχων ποιητικών στίχων και των αποστροφών προς την Θεοτόκο. Ξαναβιώνουμε εικόνες επουράνιας έξαρσης και ταπεινότητας. Ακούμε αγγελικές μουσικές, διανθισμένες από ανοιξιάτικες ευωδίες και άνθη. Και ποιος δεν αισθάνεται μηδαμινός μπροστά στο γλυκύτατο, το «κεχαριτωμένο» πρόσωπό Της; Ποιος δεν αγάλλεται ακούγοντας το «Χαίρε» του «Άγγελου Πρωτοστάτη»; Η «Θεός μετά Θεόν» δεν παραμένει, έτσι, η μόνη καταφυγή των λογισμών μας σε καιρούς χαλεπούς;
ΔΙΚΑΙΑ, λοιπόν, είναι πλούσιο το εορτολόγιό μας από τις αναρίθμητες και πολυώνυμες θεομητορικές γιορτές. Τις σαρακοστιανές Παρασκευές, οίκοι ή χαιρετισμοί, τροπάρια και ύμνοι (χαρμονικοί, πανηγυρικοί, θριαμβικοί) ψάλλονται σε ανάμνηση της λύτρωσης της Πόλης (626 μ.Χ.) από τους βαρβάρους. Οι βασικές διδασκαλίες της Εκκλησίας μας, για την ενανθρώπιση του Χριστού, τον ενδιάμεσο ρόλο της Παναγίας, την αγνότητα και την αγιότητά Της κ.λπ., αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για τη θέωσή του καθώς και για τη βοήθεια που ζητά ανά πάσα στιγμή από τη Μητέρα του Θεού, ακούγονται στους Χαιρετισμούς (1).
ΤΟΥΣ πολυσήμαντος «Χαιρετισμούς» ανιστορούν «δοξαστικά» με τον τρόπο τους, δυο ποιητές του περασμένου αιώνα: ο Ειρηναίος Γαλανάκης που, με τους απλούς λυρικούς του στίχους, μας προσκαλεί στη μέθεξη των ημερών κι ο Απόστολος Μελαχρινός που με τις άπειρες εικόνες του μας προτρέπει σε κατανυκτική εαρινή τελετουργία.
• Γράφει ο Ειρηναίος, σε βερίτειο ύφος, για των Παρασκευών τα «σπερνά» (απόσπασμα):
«Ηρθανε πάλι τα σπερνά του Μάρτη και τ’ Απρίλη
Ηρθε η σεμνή Σαρακοστή ντυμένη σαν Παρθένα.
Ηρθε ξανά της άνοιξης το μαγικό το δείλι.
Κι όλα καλούνε την ψυχή νάρθη Χριστέ σε Σένα
Να σου μιλήσει ταπεινά και να σε ικετέψη
Να της πραΰνης τους καϋμούς και τη σκληρή τη σκέψη.
(…)
«Ήρθανε πάλι τα σπερνά κι οι ψάλτες σιγολένε:
«Κύριε των δυνάμεων», «ψυχή, ψυχή μου ανάστα».
Το «Υπερμάχω» ψάλλουνε κι οι πονεμένοι κλαίνε.
Φρέσκα λουλούδια και ανθοί κομμέν’ από τη γλάστρα
στολίζουνε την Παναγιά και ο Παπάς μπροστά της
Αρχίζει τους χαιρετισμούς: «Άγγελος Πρωτοστάτης»
«Ήρθανε πάλι τα σπερνά και τα θλιμμένα βράδια
Τα βράδια των Νυμφίων Σου Χριστέ και των Παθών Σου
Που θα κινήσουν οι πιστοί νάρθουν πυκνά κοπάδια
Τα ματωμένα πόδια Σου στον πένθιμο Σταυρό Σου
Να τ’ αγκαλιάσουνε σεμνά να τα γλυκοφιλήσουν
Κι οι πονεμένες των ψυχές να Σε μοιρολογήσουν» (2)
(…)
• Και συμπληρώνει ο Απόστολος Μελαχρινός, με ελύτειο τρόπο:
«Σημαίνει η Ώρα των Ωρών…/ Κι ως τις κορφές αγιάζη η Δύση,
σπερνιάζουν τα ηχερά νερά/ στο σύθρηνο ξωκλήσι:
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!
Στο εικόνισμα το απόβαθο/ κρεμιέται αχνό καντήλι…
Μια δέηση άλικη θλίβεται/ το άρρωστο εμπρός σου δείλι:
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!
Περνούν οι κλώνοι ανθούσιμοι/ τ’ αραχνιασμένα τζάμια…
Εντός μου η Άνανθη θρηνεί/ σ’ ανέγγιχτα καλάμια:
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!
Στ’ άγια νερά που νοσταλγούν/ μια χλόη παραδείσια
το πέρασμά σου εθρόησε/ κάτου απ’ τα κυπαρίσσια:
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!
Ώρα για λήθη… Φθείρουνται/ οι ανέγνωρές μου οι ώρες…
Μάταιη κ’ η θλίψη που έσυραν/ στο φως οι ονειροκόρες:
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!
Ασκήτεψαν οι αγάπες μου / στου αβόλετου τη θύρα
κ’ ήρθες αργά τα εντάφια/ να τις αλείψης μύρα…
– Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε!» (3)
ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ και ο «Ακάθιστος ύμνος» (εξίσου ποιητικό αριστούργημα της Ορθοδοξίας) ψέλνονται στις εκκλησίες ολόκληροι την Ε’ Παρασκευή των Νηστειών. Η τεχνική των Χαιρετισμών είναι τέλεια. Οι στίχοι των διαφόρων «οίκων» ομοτονούν και ισοσυλλαβούν με αρμονικούς συνδυασμούς (αντιθέσεις, παρηχήσεις, συνώνυμα κ.λπ.):
(…) «Χαίρε, ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς
χαίρε, βάθος δυσθεώρητον και Αγγέλων οφθαλμοίς».
«Χαίρε, δι’ ής νεουργείται η κτίσης
χαίρε, δι’ ής βρεφουργείται ο Κτίστης».
«Χαίρε, κλίμαξ επουράνιε, δι’ ής κατέβη ο Θεός
χαίρε, γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς Ουρανόν».
«Χαίρε, ότι λειμώνα της τρυφής αναθάλλεις
χαίρε, ότι λιμένα των ψυχών ετοιμάζεις» κ.λπ.
Ο ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΣ αυτός ύμνος που από πολλούς χαρακτηρίστηκε σαν επανάσταση στην ποιητική τέχνη, λέγεται ότι οδήγησε στην επικράτηση της λεγόμενης «τονικής στιχοποιίας». Σκεφθείτε μόνο πόσο επηρέασε τον Οδ. Ελύτη («Άξιον Εστί»). O δε δημιουργός τους, ο Ρωμανός ο μελωδός, για τον Οδ. Ελύτη έχει ιδιαίτερη αφού είναι «εκφραστής της ελληνικότητας με όχημα τη γλώσσα».
ΚΑΙ το περιεχόμενο όμως των Χαιρετισμών είναι γεμάτο από δοξαστική μεγαλοπρέπεια, αντάξια της Μητέρας ενός Θεού. Στο «Τη υπερμάχω στρατηγώ…», η μορφή της Θεοτόκου σε τίποτα δεν θυμίζει τη γαλήνια και γλυκιά φυσιογνωμία των χριστιανικών εικόνων. Είναι μια «νικηφόρος στρατηγός», μια Αθηνά – Παλλάδα με τη φοβερή αιγίδα της, μια ελληνική Ελευθερία όπως στον πίνακα του Delacroix, μια «αντρειωμένη» Λευτεριά όπως την υμνεί ο Σολωμός στον Εθνικό μας Ύμνο, μια Ελληνίδα Ελευθερώτρα Παναγιά.
ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ αναδεικνύονται ως ένα από τα λαμπρότερα κείμενα της Εκκλησίας μας: ένα άρτιο ποίημα που επηρέασε -και επηρεάζει- πολλούς δημιουργούς. Ταυτόχρονα όμως είναι αφάνταστα δύσκολοι στη μεταγλώττισή τους. Σε μια τέτοια περίπτωση, δεν αρκεί η βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας, με όλες τις αποχρώσεις της. Ο μεταγλωττιστής οφείλει να έχει κατανοήσει επίσης πολύ καλά το πνεύμα και το νόημα της Ορθοδοξίας. Κυρίως δε να έχει εντρυφήσει στην ειδικότερη σχέση του Έλληνα με την Παναγία. Και εδώ βέβαια έγκειται το μεγαλείο των λέξεων.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
– (1) Εμπνευστής και δημιουργός των αξεπέραστων σε ποιητικότητα Χαιρετισμών είναι ο Ρωμανός ο Μελωδός. Αποκαλείται και “Πίνδαρος της Ρυθμικής Ποίησης». Άκμασε κατά τη διάρκεια του έκτου αιώνα, του θεωρούμενου ως Χρυσού Αιώνα της βυζαντινής υμνογραφίας. Ο (και Άγιος) Ρωμανός θεωρείται κορυφαίος ποιητής και υμνογράφος της Ορθοδοξίας, αλλά και ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές όλων των εποχών. Το ποίημα είναι μελοποιημένο στο είδος της κλασικής βυζαντινής μουσικής, το λεγόμενο «Κοντάκιον». Έχει 24 στροφές («οίκους»), που αρχίζουν αλφαβητικά σύμφωνα με τα 24 γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου.
– (2) + Ειρηναίου Γαλανάκη, «Απλές Ωδές», ποιήματα, Εισαγωγή – επιμέλεια: Στ. Απ. Αποστολάκης, εκδ. Έρεισμα, σελ. 35, Χανιά 2014.
– (3) Απόστολος Μελαχρινός, συμβολιστής ποιητής του μεσοπολέμου (1880 – 1952)
[http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/theotokos/melahrinos.htm]
