«Ένα πλούσιο “είναι”, απότοκο ενός ολιγαρκούς αλλά ουσιαστικού “έχει” και μιας σωστής παιδείας, αποτελεί τον ιδανικότερο τρόπο για να ζήσουμε τη ζωή μας…»
(στ.γ.κ)
ΞΑΝΑΒΛΕΠΟΝΤΑΣ τη γαλλική ταινία “Être et Avoir” (=Είμαι και Έχω)(1) αναλογίζομαι τι θα μπορούσε να προσφέρει η παιδεία στην ταραγμένη εποχή μας. Από τη μια, τα κανάλια μάς βομβαρδίζουν με αμφιλεγόμενα και διογκωμένα σκάνδαλα, μας παρουσιάζουν μια “Κιβωτό του Κόσμου” κολαστήριο (!) ψυχών, έχουμε παράνομες παρακολουθήσεις, ηρωικές εξεγέρσεις σε Κίνα, Ιράν κ.α., κι από την άλλη να το κίνημα εθελοντισμού (ΕΕΣ, “Ορίζοντας”, “Κύτταρο Χαλέπας”, συσσίτια κ.ά), η αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό αλλά κι οι αγώνες στον κόσμο για τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Τα κανάλια “διαπαιδαγωγούν” έμμεσα προς μια στάση ζωής που αυτά θέλουν. Συνεπώς, χρειαζόμαστε μια σωστή παιδεία ως ανάχωμα, ώστε το “πεπαιδευμένο” άτομο να διακρίνει τη σκοπιμότητα από την αλήθεια.
… ΣΤΗΝ παραπάνω ταινία (2002) και σε μορφή ντοκουμέντου, παρουσιάζεται με γοητευτικό ρεαλισμό ο συναρπαστικός αγώνας ενός δασκάλου που, όλος αγάπη για τους μαθητές και τη δουλειά του, αν και πρόκειται να συνταξιοδοτηθεί σύντομα, προσφέρει μια πραγματική γνώση στα μικρά παιδιά/μαθητές του (4 έως 11 ετών). Το σχολείο βρίσκεται σ’ ένα απόμακρο αγροτικό χωριό στη βόρεια Γαλλία.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ δασκάλου και μαθητών δεν είναι ρουτινιάρικη: επικεντρώνεται σε μια διαρκή βιωματική σχέση με την έξω φύση και το πέρασμα των εποχών. Η ποικιλομορφία της γνώσης και ο πειραματισμός με τις αισθήσεις είναι σε καθημερινή βάση *. Δεσπόζουσα θέση στη γνώση έχουν, εκτός του λόγου του δασκάλου, όλα τα υλικά που προσφέρει η φύση. Εκθειάζεται έμμεσα η αρμονική συνεργασία των μικρών μαθητών μεταξύ τους, η ανεκτικότητα στις διαφορές τους (ηλικία, αντίληψη, δεξιότητες), η σημασία του “έχω” αλλά και του “είναι” για τη ζωή. Κι όλα αυτά, σ’ έναν ενιαίο χώρο στον οποίο η συνδιδασκαλία είναι αδιόρατη. Όχι, η τεχνολογία δεν κυριαρχεί ακόμη!
ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ εξαίρεται η απλότητα της ζωής, έστω κι αν στην επαρχία οι δυσκολίες επιβίωσης είναι εμφανέστερες. Ο δάσκαλος επιμένει σε μια πολυσυλλεκτική γνώση, με μια απόλυτα συνεργατική διδακτική μέθοδο. Τα δυο ουσιαστικά ρήματα της ζωής, το “έχω” (=κατέχω, αποκτώ) και “είμαι” (=υπάρχω, εξελίσσομαι) είναι πανταχού παρόντα. Σε όλη την ταινία υποβόσκει η αντίθεση με τη ζωή στην πόλη στην οποία οι πολίτες ζούν μεν σε πιο άνετο περιβάλλον, όμως αντιμετωπίζουν συνεχώς τεχνητές ανάγκες που τους πιέζουν στο να θέλουν να αποκτούν συνεχώς αγαθά (“έχει”) παραμελώντας το “είναι” τους. Γι αυτό και οι ανθρώπινες σχέσεις στην πόλη είναι πιο μπερδεμένες.
Η ΕΠΙΔΙΩΞΗ του ανθρώπου για απόκτηση περισσότερων αγαθών εμφανίζεται αφότου άρχισε η βιομηχανική παραγωγή των προϊόντων (πρωτογενών ή δευτερογενών, τώρα και ηλεκτρονικών). Η μαζική παραγωγή “γέννησε” την αχαλίνωτη κατανάλωση που με τη σειρά της γεννά την απληστία. Η απληστία εκθρέφει τις πολυεθνικές, κι αυτές στο όνομα της δήθεν ανάπτυξης ενός τόπου υφαρπάζουν τις πρώτες ύλες του. Η βιομηχανοποιημένη εκδοχή του “έχειν” αφορά στην εκμετάλλευση κάθε σταγόνας υγρού, κάθε εκατοστού γης, κάθε γραμμάριου εξορύξιμου προϊόντος.
ΥΠΑΡΧΕΙ κι η αντίθετη άποψη που θέλει ως βαθύτερη σημασία του “είναι”, το “έχει”! Όταν κάποιος δεν έχει τίποτα, δεν είναι και τίποτα -λέει ο Έριχ Φρομμ (2). Όμως, ο τρόπος ύπαρξης στη βάση μόνο του “έχει” (υλικά αγαθά) οδηγεί τον άνθρωπο σε έναν απέραντο εγωισμό με κυρίαρχη τη φιλαργυρία και την αγωνία μην τυχόν χάσει ό, τι έχει ή νομίζει ότι έχει.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, το ρήμα “είμαι” υποστηριζόμενο από μια σωστή παιδεία, εκφράζει την επίγνωση του ρόλου του ατόμου στον κόσμο. Το “είμαι” οφείλει να περιβάλλεται από τα ρήματα συνυπάρχω, ανέχομαι και συμβιώνω ειρηνικά με τους άλλους συν-απολαμβάνοντας ό,τι χαρίζει η φύση, η εργασία, η τεχνολογία. Εμβαθύνοντας στο “είναι μου” (αυτογνωσία), ελέγχω καλύτερα τον εαυτό μου, κάνω σωστότερες επιλογές, πλάθω εγώ τη μοίρα μου. Δεν γίνομαι άθυρμα καταναλωτικών συνηθειών, ούτε δουλικό υποκείμενο επιταγών των ΜΜΕ ή των mass media. Η θέση μου στον κόσμο είναι αυτή που ορίζει η Μητέρα Τερέζα (Πνευματικές Σκέψεις”, 2000): “Όσο λιγότερα αγαθά έχουμε, τόσο περισσότερα μπορούμε να προσφέρουμε”
ΦΥΣΙΚΑ, το σύγχρονο ελληνικό σχολείο, σε μια ασυνήθιστα μεταβατική περίοδο, βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση (3) έχοντας χάσει τελείως τον προσανατολισμό, τη σφαιρικότητα διδασκαλίας, άρα και τους στόχους του. Σήμερα όλες οι πληροφορίες και οι γνώσεις (;) προέρχονται αποκλειστικά από το διαδίκτυο! Εμείς οι μεγάλοι με κάποια άλλη παιδεία, έχουμε σημαντική άγνοια της τεχνολογίας. Καταφεύγουμε σε νεότερους να μας λύσουν θέματα του «έξυπνου κινητού»! Αλλά και παλαιότερα οι πληροφορίες και οι γνώσεις βρίσκονταν “έξω”: σε τεράστιες βιβλιοθήκες, πολύτομες εγκυκλοπαίδειες και λεξικά που όμως δεν ήταν προσιτά στον καθένα. Ποτέ πριν δεν είχαμε τόσες πληροφορίες στη διάθεσή μας. Κι όμως, αποκομμένοι από την πρωτογενή παραγωγή-τη μάνα γη, όλο και λιγότερο είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε τα υλικά δεδομένα του πολιτισμού μας.
ΣΗΜΕΡΑ, καλώς ή κακώς όλος ο πλούτος των πληροφοριών παρέχεται μέσω της τεχνολογίας: μια λαμπρή κατάκτηση του ανθρώπου, μια αλλαγή που προφανώς αλλάζει τα δεδομένα της λεγόμενης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ποιο είναι τώρα το ζητούμενο; Όπως και πιο παλιά, δεν είναι οι πληροφορίες. Είναι η ουσιαστική γνώση. Η οποία δεν παρέχεται με αποσπασματικές κομματικές “Μεταρρυθμίσεις”, αλλά με ένα δυνατό, αποδεκτό από όλους, εκπαιδευτικό εθνικό πρόγραμμα που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εκάστοτε γενιάς. Πέρα από τη γνώση, αυτό που παραμένει σε ανεπάρκεια ή και πλήρη έλλειψη, είναι οι φωτισμένοι, οι ενθουσιώδεις και ακομμάτιστοι δάσκαλοι, τα ανοιχτά μυαλά. Εξάλλου σήμερα κι οι ανθρώπινες σχέσεις έπαψαν να υποστηρίζονται από μια ουσιαστική/ανθρωπιστική παιδεία.
ΑΝ ΕΙΜΑΙ αυτός που είμαι και όχι αυτό που έχω, τότε κανένας δε μπορεί να μου στερήσει ή να απειλήσει την ασφάλεια, την αυτονομία και την ελευθερία μου. Το κέντρο του εαυτού μου βρίσκεται μέσα μου, στην παιδεία μου, όχι έξω από μένα. Έτσι, η δυνατότητά μας να υπάρχουμε ως έλλογα και συνειδητά όντα, θα συνδράμει στην ικανότητά μας για μια επιτυχημένη συμβίωση με τους άλλους.
ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ οντολογικά, κατά τον ποιητή Τ. Λειβαδίτη, μόνο μέσω των άλλων. (2-12-22)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Η γαλλική ταινία ”Être et Avoir” (=Είμαι και Έχω) γυρίστηκε από το σκηνοθέτη Nicolas Philibert και συμμετείχε στο Φεστιβάλ Καννών (2002). Είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία.
-(2) Έριχ Φρομμ, “Να έχεις ή να είσαι;” (εκδ. Μπουκουμάνη, μεταφρ. Ελ. Τζελέπογλου, 1978)
-(3) Πληροφορίες για το σχολείο του μέλλοντος: https://www.kathimerini.gr/society/562162930
* Παρόμοιο ήταν το σχολείο της παιδόπολης “ΚΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ” (Βέροια) στις δεκαετίες 1950-1960, στο οποίο φωτισμένοι και ανοιχτόμυαλοι δάσκαλοι μάς δίδασκαν ζωή και ήθος (Περισσότερα για τις παιδοπόλεις της Φρειδερίκης και την εκπαίδευση σ’ αυτές, στην ιστοσελίδα μου “Εφήμερος Λόγος”, υποσελίδα “Τα Παιδοπολίτικα”, καθώς και στο βιβλίο της Αντωνίας Χαρίση “Παιδόπολη Καλή Παναγιά-Εκεί που η Ιστορία συνάντησε τα παιδιά”, έκδ. Εταιρίας Μελετών Ιστορίας και Πολιτισμού Ν. Ημαθίας, 2017)
