Στις αρχές Μαΐου, η απόφαση της Μαδρίτης να επιτρέψει την ιατρική περίθαλψη του ηγέτη του κινήματος για την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας, Μπραχίμ Γκάλι, ο οποίος είχε μολυνθεί με κορωνοϊό λίγες ημέρες νωρίτερα, προκάλεσε ακόμα ένα διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου που βρίσκονται σε διαμάχη για την κυριαρχία της Δυτικής Σαχάρας.
Η διπλωματική σύγκρουση είχε αναζωπυρωθεί ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο, όταν το κίνημα για την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας, το Πολισάριο (Polisario), κήρυξε άκυρη την συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στην περιοχή, που ίσχυε εδώ και τριάντα έτη και άρχισε τις επιθέσεις εναντίον τις μαροκινού στρατού, αναζωπυρώνοντας μία «παγωμένη» σύγκρουση που μπορεί να αποσταθεροποιήσει την περιοχή της βορειοδυτικής Αφρικής.
Μια Σύντομη Αναδρομή
Η Δυτική Σαχάρα, μία μεγάλη λωρίδα ερήμου που εκτίνεται από τις ακτές του Ατλαντικού βόρεια της Μαυριτανίας με πλούσια κοιτάσματα φωσφόρου και πιθανά κοιτάσματα πετρελαίου στο υπέδαφός της, κατοικούνταν από την αρχαιότητα έως και σήμερα από νομαδικούς λαούς, τους «Σαχράουι» και η νομική της υπόσταση παραμένει υπό αμφισβήτηση μέχρι έως σήμερα. Το 1884 η Ισπανία κατέκτησε την περιοχή που ονόμασε έκτοτε «Ισπανική Σαχάρα» και την διοίκησε έως το 1975 όταν, εν μέσω της περιόδου της αποαποικιοποίησης, η Μαδρίτη αποφάσισε να αποχωρήσει. Αμέσως μετά την αποχώρηση των Ισπανών, το Μαρόκο, αγνοώντας την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης του 1975 που απέρριπτε τους μαροκινούς ισχυρισμούς περί «ιστορικών κυριαρχικών δικαιωμάτων» της χώρας στη Δυτική Σαχάρα, προχώρησε στην προσάρτηση της περιοχής οργανώνοντας την «Πράσινη Πορεία» 350.000 Μαροκινών στρατευμάτων. Ωστόσο η κίνηση αυτή προκάλεσε την αντίδραση του Μετώπου Πολισάριο (Polisario Front), που είχε ιδρυθεί ήδη από το 1973 και πολεμούσε για την ανεξαρτησία από τους Ισπανούς, οδηγώντας τις δύο πλευρές σε πόλεμο. Το Μαρόκο κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής ενώ το Πολισάριο ανακήρυξε την δημιουργία της Λαοκρατικής Αραβικής Δημοκρατίας της Σαχάρας στο υπόλοιπο 1/5 της Δυτικής Σαχάρας. Η σύγκρουση αυτή, που οδήγησε στο θάνατο πάνω από 15.000 ανθρώπους και δημιούργησε περισσότερους από 100.000 πρόσφυγες που βρήκαν καταφύγιο στη γειτονική Αλγερία έληξε τον Σεπτέμβριο του 1991, όταν οι δύο πλευρές συμφώνησαν την κατάπαυση του πυρός μετά την παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Έτσι, τα Ηνωμένα Έθνη εγκαθίδρυσαν μία ειρηνευτική δύναμη κυανόκρανων στην περιοχή, την MINURSO, ώστε να επιβλέπει την τήρηση της συμφωνίας αλλά και για να οργανώσει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση των Σαχράουι. Ωστόσο, παρά την πρόσφατη δέσμευσή του, το Μαρόκο αρνήθηκε να αποσύρει τα στρατεύματά του και το δημοψήφισμα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, βάζοντας φρένο στην διευθέτηση του ζητήματος. Ύστερα από μία δεκαετία, τα Ηνωμένα Έθνη προσπάθησαν ξανά να επέμβουν για να προτείνουν μια βιώσιμη λύση που θα εξυπηρετούσε και τις δυο πλευρές. Το 2001 και το 2003, ο Ειδικός Απεσταλμένος του ΟΗΕ για την Δυτική Σαχάρα πρότεινε δυο σχέδια δράσης ώστε να επανεκκινήσει τις συνομιλίες για την εξεύρεση μιας αμοιβαίας επωφελούς λύσης, που ωστόσο απορρίφθηκαν από τους αντιμαχόμενους που έχουν διαμετρικά αντίθετες θέσεις μέχρι και σήμερα. Πάρα ταύτα, το Μαρόκο εξακολουθεί να κατέχει το 80% της περιοχής, που αφομοιώνει στέλνοντας εποίκους Μαροκινούς και την οποία προωθεί ως κεντρικό εμπορικό κόμβο στην περιοχή αναπτύσσοντας το λιμάνι της Ντάκα.
Οι Σειρήνες του Πολέμου
Το ζήτημα πήρε ανησυχητικές διαστάσεις τον Νοέμβριο του 2020, όταν το Μαρόκο έστειλε στρατεύματα για να ανοίξουν τον μοναδικό δρόμο που ενώνει το Μαρόκο με την Μαυριτανία, που είχε κλείσει το Πολισάριο. Το κίνημα υποστήριξε πως ο συγκεκριμένος δρόμος δεν υπήρχε κατά την σύναψη της συμφωνίας το 1991 και ως εκ τούτου αποτελεί προσπάθεια του Ραμπάτ να επεκτείνει την κυριαρχία του. Έτσι, το Πολισάριο κήρυξε άκυρη την συμφωνία του 1991 και δήλωσε πως αν και για 29 χρόνια είχε κάνει υποχωρήσεις για την εξεύρεση μιας λύσης, η αδιαλλαξία του Μαρόκου προκάλεσε τη συγκεκριμένη αντίδραση. Από τότε οι δύο πλευρές ανταλλάσουν πυρά κατά μήκος των προσωρινών συνόρων.
Την ίδια στιγμή η παρέμβαση ξένων δυνάμεων έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο γι αυτή την αναζωπύρωση των συγκρούσεων. Από την μία πλευρά οι ηγέτες της Λαοκρατικής Αραβικής Δημοκρατίας της Σαχάρας εδρεύουν στην γειτονική Αλγερία μαζί με έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων. Σύμφωνα με το Ραμπάτ, η Αλγερία εφοδιάζει το Πολισάριο με όπλα, πυρομαχικά και στρατιωτική εκπαίδευση, κατηγορία που το Αλγέρι δεν έχει διαψεύσει, ενώ κατηγορεί το Μέτωπο και για εγκλήματα πολέμου. Από την άλλη πλευρά όμως, αν και η Δυτική Σαχάρα έχει αναγνωριστεί ως ανεξάρτητη από περισσότερα από 80 κράτη και είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης, το Μαρόκο διεξάγει διπλωματικό αγώνα για την αναγνώριση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του επί της περιοχής κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου καθώς σύμφωνα με τα Ηνωμένα έθνη θεωρείται ως «μη- αυτόνομη περιοχή». Μάλιστα, σε μια εξαιρετική διπλωματική κίνηση, το Δεκέμβριο του 2020, το Μαρόκο βελτίωσε τις σχέσεις του με το Ισραήλ και ως αντάλλαγμα, τον Ιανουάριο, οι Η.Π.Α έγιναν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε επίσημα την απόλυτη κυριαρχία του Μαρόκου στην Δυτική Σαχάρα. Τέλος σε αυτή τη διαμάχη η Ισπανία, αν και υποστηρίζει ότι κρατάει ουδέτερη στάση, φαίνεται να είναι φιλικά προσκείμενη στο Πολισάριο.
Μια Δύσκολη Λύση
Η κατάσταση στην περιοχή είναι πολύ πιθανό να εκτραχυνθεί λόγω των διαμετρικά αντίθετων απόψεων των δύο πλευρών στο ζήτημα. Το Μαρόκο βασίζει την κυριαρχία του στην ιστορία, επιμένοντας ότι μέχρι και τον 17 αιώνα το βασίλειο του Μαρόκου εκτείνονταν από την Ταγγέρη έως το Τομπουκτού, περιλαμβάνοντας τα εδάφη που αποτελούν την Δυτική Σαχάρα. Ταυτόχρονα όμως, το αναφαίρετο δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση, άρα και των Σαχράουι, είναι μία κεντρική αρχή του διεθνούς δικαίου εγγεγραμμένη στον Χάρτη του Ο.Η.Ε. Ως εκ τούτου, το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας αναδεικνύει την κεντρική διαφορά μεταξύ διεθνούς δικαίου και γεωπολιτικών συμφερόντων. Ο αγώνας για αυτοδιάθεση από το Πολισάριο και η realpolitik του Μαρόκου δεν αφήνει πολλά περιθώρια εξεύρεσης μιας συμβιβαστικής και δίκαιης λύσης για τις δύο πλευρές, γεγονός που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τόσο την γενικότερη προσπάθεια επίλυσης της διαμάχης αλλά και την ειρήνη στην περιοχή.
Ενδεικτικό είναι πως λίγες μέρες μετά την νοσηλεία του Γκάλι στην Ισπανία, χιλιάδες μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική πέρασαν μέσω Μαρόκου στο Ισπανικό έδαφος της πόλης Θέουτα, γεγονός που υποδεικνύει πως το Μαρόκο είναι έτοιμο να ασκήσει πίεση στην Ισπανία και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση για να αποδεχτεί την κυριαρχία του επί της «Μαροκινής» Σαχάρας. Έτσι το μόνο που μπορεί να αλλάξει την κατάσταση είναι μία συντονισμένη προσπάθεια της Ε.Ε. του Ο.Η.Ε αλλά και της νέας κυβέρνησης στην Ουάσινγκτον ώστε να φέρουν τις δύο πλευρές εκ νέου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, που έχουν σταματήσει από το 2019 και να προκρίνουν μία αποτελεσματική λύση που θα σέβεται τις αρχές και τα ψηφίσματα του Ο.Η.Ε και θα αποτρέψει μία ανοικτή σύγκρουση με δυσμενείς συνέπειες και για τις δύο πλευρές.
