Το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστηµα έχει συγκεντρώσει πάνω του τους προβολείς της δηµοσιότητας σε παγκόσµιο επίπεδο, µε αφορµή την πανδηµία COVID-19. Ο τρόπος µε τον οποίο το ανοσοποιητικό µας σύστηµα µάχεται κατά των εισβολών από µικροβιακούς και ιογενείς εξωγενείς παράγοντες συνιστά την ανοσολογική απόκριση του οργανισµού µας, δηλαδή την άµυνά του.
Η πρώτη γραµµή ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού µας συστήµατος είναι µη ειδική και είναι η γνωστή σε όλους µας φλεγµονή, ενώ όταν ταυτοποιηθεί ο εισβολέας, ενεργοποιούνται τα κατάλληλα για την αντιµετώπισή του, σκέλη της ανοσολογικής απόκρισης. Ακολουθεί µια αλληλουχία δράσεων, αντιδράσεων και αλληλεπιδράσεων που διακρίνεται τόσο για την πολυπλοκότητά της όσο και για την εξειδίκευσή και τη µνήµη της. Βασικό ειδοποιό χαρακτηριστικό του ανοσοποιητικού µας συστήµατος είναι ότι είναι εκπαιδευµένο από παιδική ηλικία να αναγνωρίζει ως «εαυτό» τους ιστούς του ανθρωπίνου σώµατος στο οποίο βρίσκεται. Όταν το ανοσοποιητικό σύστηµα αποτυγχάνει να αναγνωρίσει συγκεκριµένα δοµικά χαρακτηριστικά του σώµατος ως δικά του και οργανώνει επίθεση εναντίον τους µε τη µορφή ανοσολογικής απόκρισης το ανθρώπινο σώµα βιώνει αυτοανοσία και πάσχει από αυτοάνοσο νόσηµα. Πρέπει να επισηµανθεί ότι η αυτοανοσία είναι κατάσταση υψηλού (ενεργοποιηµένου) και όχι χαµηλού ανοσοποιητικού συστήµατος. Αυτό είναι µία παρανόηση που συχνά έχουν οι ασθενείς µε αυτοάνοσες παθήσεις και είναι καθήκον του θεράποντος ιατρού να ενηµερώσει κατάλληλα τον ασθενή του. Η αιτιολογία των αυτοανόσων παθήσεων παραµένει άγνωστη, ενώ η παθογένεση έχει στοιχειοθετηθεί σε πολλές από αυτές.
Η στοµατική κοιλότητα αποτελεί ένα από τα ανοσολογικά επίκεντρα του ανθρωπίνου σώµατος µια και αποτελεί γέφυρα µεταξύ του εσωτερικού του σώµατος και του εξωτερικού κόσµου. Είναι µια περιοχή ανοσολογικά προνοµιακή και προικισµένη µε ειδικούς µηχανισµούς όπως το σάλιο, η ανταγωνιστική µικροβιακή χλωρίδα, το βιοϋµένιο και τα κύτταρα-φρουροί του αντιγονικού παρουσιασµού. Το στόµα είναι φτιαγµένο ώστε να µην µπορεί εύκολα να προσβληθεί από λοιµώδη αίτια και να είναι σε θέση, γρήγορα και αποτελεσµατικά να φιλτράρει και να εξουδετερώνει τέτοιου είδους τοξικά ερεθίσµατα για το υπόλοιπο σώµα.
Είναι λοιπόν δυνατό για το στόµα να «αυτοανοσήσει»; Εχει «στόµα» η αυτοανοσία;
∆υστυχώς η απάντηση είναι θετική και µάλιστα υπάρχει ειδική κατηγορία αυτοανόσων που αγαπούν και το στόµα αλλά και τους µεσογειακούς πληθυσµούς όπως οι Ελληνες. Συγκεκριµένα, τα ποµφολυγώδη νοσήµατα όπως η πέµφιγα η κοινή και το πεµφιγοειδές των βλεννογόνων προσβάλλουν το στόµα σαν πρώτη εκδήλωση σε ποσοστά που κυµαίνονται από 80% (πέµφιγα) µέχρι >90% (πεµφιγοειδές βλεννογόνων). Ο οµαλός λειχήνας δεν πληροί όλες τις προυποθέσεις για αυτοάνοσο νόσηµα και θεωρείται αυτοφλεγµονώδης σε αιτιολογία, αλλά συµψηφίζεται συχνά µε αυτές τις παθήσεις. Λιγότερο συχνά, αλλά µε εξίσου έντονη προσβολή του στοµατικού βλεννογόνου εµφανίζεται η αυτοάνοση σιαλαδενίτιδα του συνδρόµου Sjogren. Τέλος, σπάνια, παρατηρείται προσβολή του στόµατος από συστηµατικό η δισκοειδή ερυθηµατώδη λύκο και από νόσο του Crohn.
Η διάγνωση των νοσηµάτων αυτών συνήθως απαιτεί βιοψία και ειδικό εργαστηριακό έλεγχο, ανάλογα µε την παθογένεση του νοσήµατος, ώστε να στοιχειοθετηθεί.
Τι είναι αυτό που προειδοποιεί τον ασθενή ότι µπορεί να υπάρχει αυτοάνοση πάθηση στο στόµα του;
Περισσότερες από µία επώδυνες πληγές που πάνε κι έρχονται χωρίς ποτέ το στόµα να είναι ελεύθερο από αυτές για πάνω από ένα µήνα.
Ούλα που ξεφλουδίζουν και µατώνουν παρά την υποδειγµατική στοµατική υγιεινή και τον περιοδοντικό καθαρισµό από οδοντίατρο.
Ξηροστοµία που επιδεινώνεται στην πάροδο του χρόνου, χωρίς χρήση φαρµάκων που να την προκαλούν.
Τι βάζει την υποψία αυτοανόσου νοσήµατος στοµατικού βλεννογόνου για το θεράποντα οδοντίατρο/ιατρό;
∆ιαβρώσεις και έλκη που καλύπτονται από ψευδοµεµβράνη, µε χρόνιο χαρακτήρα.
Αποφλοιωτική ουλίτιδα, ουλίτιδα η οποία δεν αιτιολογείται από τοπικό παράγοντα (οδοντική πλάκα, τρυγία).
Μη ανταπόκριση σε «εµπειρική» θεραπεία µε αντιβιοτικά, αντιϊκά, κορτικοστεροειδή και τοπικά σκευάσµατα.
Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής;
Να ζητήσει στοµατολογική εξέταση από οδοντίατρο η ιατρό που έχει την εκπαίδευση και τα µέσα να την επιτελέσει.
Τι πρέπει να κάνει ο θεράπων οδοντίατρος/ιατρός?
Να στοιχειοθετήσει τα κλινικά χαρακτηριστικά και το ιστορικό των βασικών βλαβών και να θέσει την υποψία αυτοανόσου
Να παραπέµψει σε ειδικό στοµατολόγο η να προχωρήσει ο ίδιος/ίδια σε βιοψία
Η θεραπευτική αντιµετώπιση των αυτοανόσων νοσηµάτων που προσβάλλουν το στοµατικό βλεννογόνο είναι ευθύνη ιατρικής οµάδας, την οποία κατευθύνει αρχικά στοµατολόγος και στην οποία συµµετέχουν ανάλογα µε το νόσηµα και την εντόπιση των βλαβών, δερµατολόγος, ρευµατολόγος, ωτορινολαρυγγολόγος. Ο ασθενής, ανάλογα µε τις ανάγκες της θεραπείας και το ατοµικό ιατρικό ιστορικό ενδέχεται να χρειαστεί νοσηλεία.
Η διάγνωση των αυτοανόσων νοσηµάτων στο στόµα είναι σχεδόν πάντα καθυστερηµένη και ο ασθενής µε στοµατικές βλάβες βρίσκεται συχνά σε απόγνωση λόγω συνεχούς πόνου και µειωµένης λειτουργικότητας του στόµατος. Έτσι, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για µία διάγνωση που διαφεύγει της καθηµερινότητας, είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για τον θεράποντα οδοντίατρο η γιατρό να µην εγκαταλείψει την προσπάθεια και να αναγνωρίσει ότι η παθολογία που παρατηρεί κατά την κλινική εξέταση διαφέρει από τα πιο κοινά στοµατικά νοσήµατα και χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Μόνο µε αυτή την προσέγγιση µπορεί ο ασθενής να ελπίζει σε επίλυση ενός επώδυνου και ασυνήθιστου προβλήµατος υγείας.
