Κάλλιστος Ware Εκδόσεις Εν πλω
Μητροπολίτης Διοκλείας Μετάφραση: Πολυξένη Τσαλίκη – Κιοσόγλου
Ομ. Καθηγητής Παν. Οξφόρδης Επιμέλεια έκδοσης: Βασίλης Αργυριάδης
Τέσσερα κείμενα ενός από τους σπουδαιότερους θεολόγους του καιρού μας. Τέσσερα κείμενα για το μυστήριο του ανθρώπου, για το σώμα, την ψυχή και τα πάθη του, ένα βιβλίο για την πνευματική ζωή του καθενός μας, που ίσως δεν υπάρχει έργο περισσότερο επείγον από το να ανανεώσουμε την αίσθηση του θαυμασμού και του δέους μπροστά στο θαύμα και στο μυστήριο του ίδιου μας του προσώπου.
Για την κατανόηση της ουσίας της τελειότητας, η οποία συνίσταται παραδόξως στο γεγονός ότι ποτέ δεν γινόμαστε τέλειοι, αλλά συνεχίζουμε να προχωρούμε με “από δόξης εις δόξαν” (Β’ Κορινθ. 3,18).
Για να αναφερθεί ο συγγραφέας Κάλλιστος Ware στον διάσημο στοχαστή Jean Danielou που είπε πως: «Κάθε τέλος δεν είναι παρά μια νέα αρχή και κάθε άφιξη δεν είναι παρά μια νέα αναχώρηση…».
Με την αιωνιότητα όπως και την ιστορία να μην είναι ένας κύκλος, αλλά πορεία προς τα πάνω, που δεν είναι γεωμετρικό σημείο, αλλά ένα σπιράλ με ανοδική κατεύθυνση.
Με τον γνήσιο άνθρωπο να κάνει ελεύθερες επιλογές, να είναι ευγνώμων, να μοιράζεται, να ωριμάζει. «Gloria enim, Dei vivens homo», όπως διαβεβαιώνει ο άγιος Ειρηναίος «Η δόξα του Θεού είναι ο ζωντανός άνθρωπος».
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ ΧΩΡΑ;
Αλλά, ποια είναι η “ανεξερεύνητη χώρα”; Είναι το μείζον μάθημα: “Το Γνώθι σ’ αυτόν”. Δυο λέξεις που ήταν χαραγμένες στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, που επανέρχονται συχνά στα χείλη των Ελλήνων χριστιανών συγγραφέων… Ομως, ποιος είναι ο αληθινός εαυτός μας και ποια είναι η ψυχή μας;
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (347-407 μ.Χ.) επισημαίνει ότι: «Η ουσία της ίδιας μας της ψυχής δεν μας είναι πλήρως γνωστή ή μάλλον μας είναι εντελώς άγνωστη».
Με τον διάσημο ψυχίατρο, τον Καρλ Γιουνγκ να αποφαίνεται ότι η ψυχή είναι “μια ανεξερεύνητη χώρα”.
Ένα βιβλίο του πνευματόφορου και ορθοδόξου της σύγχρονης θεολογικής σκέψης, που στο 3ο μέρος του “Τα Πάθη ΕΧΘΡΟΙ Ή ΦΙΛΟΙ”, αναφέρεται και στον έρωτα με αναφορά στον Αγιο Ιωάννη της Κλίμακος που είπε πως «Ο έρωτας δεν πρέπει να εξαλειφθεί, αλλά να επαναπροσανατολιστεί». Με την καρδιά να είναι ο τόπος που κατοικεί, η νόηση και το κέντρο της πνευματικής μας αντίληψης. Γιατί μόνο με την καρδιά μπορεί κανείς να δει σωστά τα πιο ουσιώδη πράγματα που είναι αόρατα στο μάτι…
ΦΩΤΕΙΝΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
“Εχθροί ή φίλοι; Το σώμα, η ψυχή και τα πάθη του ανθρώπου”. Αυτός είναι ο τίτλος και ο υπότιτλος ενός φωτεινού θεολογικού βιβλίου που γράφτηκε από έναν από τους σπουδαιότερους θεολόγους του καιρού μας.
Τον Αγγλογενή Μητροπολίτη Κάλλιστο Ware. Το έργο αυτό, 161 σελίδες, εκδόθηκε από τις εκδόσεις “Εν Πλω” και παρουσιάστηκε με την ευκαιρία των ογδοηκοστών γενεθλίων του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ware, ο οποίος μίλησε μία ολόκληρη ώρα με έξοχα ελληνικά (με αγγλική όμως προφορά) με θέμα: “Ρωσική Διασπορά: Θεολογική σκέψη και άνθρωποι στο Παρίσι του 20ου αιώνα”.
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΠΑΘΗ, ΕΧΘΡΟΙ Ή ΦΙΛΟΙ; ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΥΝΕΡΓΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΟΣ
Την πρωτοβουλία οργάνωσης αυτής της ενδιαφέρουσας πνευματικής εκδήλωσης, είχε η πολιτιστική οργάνωση “ΑΙΝΟΣ” με συντονισμό και ομιλία της Νίκης Τσιρώνη, του Εθνικού Κέντρου Ερευνών με σημαντική συμβολή της στον ελληνικό και το Βυζαντινό πολιτισμό με PhD από το King’s College του Λονδίνου…
Στην εκδήλωση αυτή παρουσιάστηκαν σπάνιες φωτογραφίες προσώπων και δραστηριοτήτων της ρωσικής διασποράς στο Παρίσι από την Βερόνικα Magnes με παράλληλη παρουσίαση από τις εκδόσεις “Εν Πλω”, των βιβλίων στα ελληνικά του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ware.
Εμείς σήμερα παρουσιάζουμε το πρόσφατο βιβλίο του, Α’ έκδοση Νοέμβριος 2014 Το βιβλίο αυτό περιέχει τα εξής τέσσερα κεφάλαια:
α) ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
β) Η ΨΥΧΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ
γ) ΤΑ ΠΑΘΗ: ΕΧΘΡΟΙ ή ΦΙΛΟΙ;
δ) ΣΥΝΕΡΓΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΟΣ & ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ & ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΑΟΡΑΤΟ ΚΑΙ ΟΡΑΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΘΕΟΥ
«Αλλά ποια οπτασία μπορεί να είναι μεγαλύτερη από εκείνη που βλέπουμε, τον αόρατο Θεό αποκαλυπτόμενο στο ναό του σ’ ένα ορατό ανθρώπινο πρόσωπο».
«Αλλά πάλι, ποιός είμαι; Τι είμαι», γράφει ο Μητροπολίτης Κάλλιστος για να πει: «Η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής. Δεν γνωρίζω παρά ένα πολύ μικρό μέρος του εαυτού μου. Τα όρια του ανθρώπινου προσώπου είναι εξαιρετικά πλατιά, εκτείνονται προς το άπειρο, απλώνονται προς τα πίσω, αλλά και προς τα εμπρός, μέσα στον χρόνο, αλλά και πέρα απ’ αυτόν.
Εισέρχονται στην αιωνιότητα που υπάρχουν ανεξιχνίαστα βάθη που διαφεύγουν της δικής μου αντίληψης. Μέσα, όμως, στο μυστηριώδες αυτό ανθρώπινο πρόσωπο, που έχει πλαστεί κατά την εικόνα του ζώντος Θεού, υπάρχουν τέσσερα στοιχεία ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας: Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ Η ΩΡΙΜΑΣΗ”.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΘΕΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΘ’ ΟΜΟΙΩΣΗ ΠΛΑΣΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Για την ελευθερία γράφει: «Ο Δημιουργός Θεός είναι ελεύθερος: Άρα και ο άνθρωπος που πλάστηκε, κατ’ εικόνα του είναι κι αυτός προικισμένος με τη δωρεά της ελευθερίας, με τη δύναμη της ελεύθερης επιλογής, που μόνο ασκώντας αυτή τη δύναμη γίνεται κανείς αυθεντικά άνθρωπος, με την απαραίτητη και πρόθυμη συνεργασία. Με την εν ελευθερία ανταπόκριση να εξαρτάται το μέλλον της ανθρώπινης ιστορίας».
Προσθέτει ακόμα ο σεβάσμιος Μητροπολίτης, ακαδημαϊκός, δάσκαλος, ιστορικός, θεολόγος της ορθόδοξης Εκκλησίας και διεθνώς αναγνωρισμένος πρεσβευτής στη Δύση και τα εξής:
«Σ’ έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο απάνθρωπο, σ’ έναν κόσμο που φαινομενικά ελέγχεται από την ψυχανάλυση, τη στατιστική και τις μηχανές είναι επιτακτική ανάγκη να επιμένουν οι χριστιανοί στην υπέρτατη αξία του ανθρώπινου προσώπου.
Με την αξία του καθενός μας να εκφράζει τη θεία εικόνα με τον δικό του μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο…
Ενώ ο σημερινός πολιτισμός μάς ενθαρρύνει να σκεπτόμαστε με στερεότυπα».
ΑΝΘΡΩΠΟΣ: ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΜΕ ΔΥΟ ΠΟΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
Όμως, τι μπορεί να μετρηθεί και στατιστικά να ταξινομηθεί ή να “προγραμματιστεί” σ’ έναν υπολογιστή; Όμως, εμείς, ως χριστιανοί ανθρωπιστές μόνο να κερδίσουμε έχουμε αν αντισταθούμε σε μια τέτοια τάση.
Αλλά, ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ον ελεύθερο. Είναι και ον ευχαριστιακό. Για να φθάνουμε στο σημείο να νομίζουμε ότι ο καλύτερος ορισμός του ανθρώπου είναι ο εξής: «ΑΝΘΡΩΠΟΣ είναι ένα δημιούργημα με δυο πόδια χωρίς καθόλου αίσθηση ευγνωμοσύνης… που, μόνον ο άνθρωπος μπορεί να προσφέρει κατάρες ως προνόμιό του, που αυτό κυρίως τον διακρίνει από το άλλα ζώα».
Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΤΟ “ΕΜΕΙΣ” ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΟ “ΕΓΩ”
Αυτό το χαρακτηρισμό τον βρίσκουμε στον Ντοστογιέφσκι, στον ήρωα και αντιήρωά του, στο έργο του “ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ”.
Όμως, ο καλύτερος ορισμός του ανθρώπου της ευλογίας και όχι της κατάρας καταστρέφεται. Με τον καλύτερο χαρακτηρισμό του λυτρούμενου ανθρώπου. Για να είναι ο άνθρωπος ον της ευγνωμοσύνης και της ευχαριστίας.
Αλλά, εκτός από το ελεύθερο και ευχαριστιακό ον, ο άνθρωπος είναι και ον κοινωνικό, που αποτελεί το τρίτο χαρακτηριστικό του… ως ον διαλογικό.
Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει άνθρωπος μέχρις ότου βρεθούν δύο τουλάχιστον σε κοινωνία. Για να εκπληρώνει ο άνθρωπος τον προορισμό του και να γίνεται ολοκληρωτικά ανθρώπινος και σύμφωνος με τη Θεία Εικόνα. Μόνο, όμως, όταν ζει μέσα στους άλλους και για τους άλλους. Για να γινόμαστε άνθρωποι όταν μπορούμε να μοιραζόμαστε “αλλήλοις”.
Έτσι, ο γνήσιος άνθρωπος, δεν λέει: “ΕΓΩ” αλλά “ΕΜΕΙΣ”, με την αξία του καθενός, και δεν λέει “δικό μου”, αλλά “δικό μας”.
Κι ακόμα η προσευχή της Κυριακής δεν αρχίζει με τον “Πατέρα μου”, αλλά με το “Πάτερ ημών”. Αυτό διέκρινε την πρώτη αποστολική κοινότητα των χριστιανών στην Ιερουσαλήμ, που ήταν η κοινή μετοχή τους σε όλα.
ΟΧΙ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΠΡΟΣ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΑΛΛΑ ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟ
Με αυτή την ουσιώδη έννοια η Χριστιανική μας κλήση είναι να επιβεβαιώνουμε συνεχώς το νόημα της διαπροσωπικής κοινωνίας, για να μην επιτρέψουμε στις μηχανές να κυριαρχήσουν μέσα στην ολοένα εξελισσόμενη κι επιβαλλόμενη ψυχρή, αδιάφορη και απάνθρωπη κοινωνική πραγματικότητα που μας επιβάλλεται.
Με οφειλόμενη τη διαρκή επιβεβαίωση της υπέρτατης αξίας της άμεσης επικοινωνίας και συνάντησης. Όχι μηχάνημα προς μηχάνημα, αλλά πρόσωπο – πρόσωπο, ενώπιος ενωπίω.
Η ωρίμαση του αυθεντικού ανθρώπινου προσώπου που είναι ελεύθερο, ευχάριστο και κοινωνικό, ένα πρόσωπο που θεωρεί τον εαυτό του «υπεύθυνο για όλους και για όλα».
Με το τέταρτο χαρακτηριστικό η “ωρίμαση” να αποτελεί την πορεία προς τα εμπρός, για πρόοδο.
Με την πορεία του ανθρώπου προς τα εμπρός, με τη συνεχή επέκταση, κίνηση, πέρα απ’ αυτό που βρίσκεται μπροστά να συνεχίζεται αδιάκοπα, όχι μόνο εδώ στη γη, αλλά και στον ουρανό. Με τη λυτρωμένη ανθρωπότητα να μην παύσει ποτέ να μετέχει όλο και πληρέστερα στην απέραντη δόξα και αγάπη του Θεού. Με την ουσία της τελειότητας να συνίσταται παραδόξως στο γεγονός ότι ποτέ δεν γινόμαστε τέλειοι αλλά συνεχίζουμε να προχωρούμε από δόξα εις δόξαν (σελ. 27-32) του ωραίου και τόσο ήρεμου πνευματικού βιβλίου του ορθόδοξου Μητροπολίτη με το μεγάλο έργο του στην Αγγλία και σ’ όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Για να προσθέσει ο σεβασμιότατος Κάλλιστος πως ο Αγιος Ειρηναίος με διαβεβαιώνει ότι “Δόξα του Θεού” είναι ο ζωντανός άνθρωπος (“Gloria enim, Dei vivens homo”).
H ΨΥΧΗ κατΑ τους Ελληνες ΠατΕρες της ΕκκλησΙας
Στο μεγάλο, δεύτερο μέρος του βιβλίου “ΕΧΘΡΟΙ Ή ΦΙΛΟΙ;” ο σεβ. Κάλλιστος (σελ. 33-79) κάτω από τον υπότιτλο “Αδιαίρετη Ενότητα της Θείας εικόνας”, «χάριν της ενότητας διακρίνουμε ένα ενοποιητικό σύμβολο τη καρδιά».
Συναισθήματα και πνευματική ενόραση και “τα ζώα”, πραγματώνει ένα σπουδαίο δοκίμιο για να γράψει ως κατακλείδα ότι: «Από όσα είπαμε για την ερμηνεία της ψυχής υπό των Ελλήνων χριστιανών συγγραφέων, τελικά τι θα μπορούσε να μας βοηθήσει και να μας διαφωτίσει; Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να σταθούμε σε δυο σημεία:
Πρώτον ότι υπάρχει η έννοια της καρδιάς ως ενοποιητικού κέντρου του προσώπου μας ανοικτό αφενός προς την άβυσσο του και αφετέρου προς την άβυσσο της Θείας χάριτος.
Δεύτερον υπάρχει η προσέγγισή του ως δυνατότητα -μια άπειρη δύναμη η οποία ξεπερνά τον χρόνο και αγγίζει την αιωνιότητα (σελ. 78 – 79).
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΞΑΛΕΙΦΘΕΙ….
Η τρίτη ενότητα του βιβλίου αυτού (που έδωσε και τον γενικό τίτλο του) έχει το μεγάλο ερωτηματικό “ΕΧΘΡΟΙ Ή ΦΙΛΟΙ;”
Ενα αξιόλογο δοκίμιο για την καλή και κακή χρήση των παθών, τόσο από την πλευρά της αρχαίας φιλοσοφίας, όσο και από την πατερική ορθόδοξη και γενικά χριστιανική θεώρησή τους. Για να πει στο τέλος αυτού του δοκιμίου ο συγγραφέας του και τα εξής:
«Η ασκητική στρατηγική μας δεν είναι να νεκρώσει αλλά να επαναπροσανατολίσει, όχι να ξεριζώσει αλλά να παιδαγωγήσει, όχι να εξαλείψει αλλά να μεταμορφώσει.
Ο Μάξιμος ομολογητής, μιλάει για τα “ευλογημένα πάθη”. Ενώ παρότι υιοθετεί την αρνητική θέση των στωικών “περί παθών” όταν αναφέρεται στον έρωτα παίρνει θετικότερη στάση, λέγοντας πως: “Ο έρωτας δεν πρέπει να εξαλειφθεί αλλά να επαναπροσανατολιστεί…”.
Βέβαια, στην εποχή μας, η “εχθροποίηση των Παθών” έχει μεγιστοποιηθεί, ενώ η φιλοποίησή της έχει ελαχιστοποιηθεί.
Με αποτέλεσμα, όλα να είναι ΕΧΘΡΙΚΑ γύρω μας, ακόμα και το ίδιο μας το ΣΩΜΑ, να γίνεται αυτοκαταστροφικό και όχι φιλικό, σχεδόν στο κάθε ανθρώπινο ον της εποχής μας.
Αυτό το μεγάλο θέμα αποτελεί το τέταρτο μέρος του σύγχρονου θεολογικής θεώρησης βιβλίου του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ware.
