Κύριε διευθυντά,
στὴ μακραίωνη διαδρομή της ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετώπισε πολλοὺς καὶ ποικίλους ἐχθρούς. Ἄλλοι ἦταν φανεροί, ἄλλοι κρυφοί. Ἄλλοι βρίσκονταν μέσα της, ἄλλοι στὸν ἔξω χῶρο. Πολεμοχαρεῖς καὶ αἱμοδιψεῖς πολλοὶ ἀπὸ αὐτούς, λιγότερο βίαιοι καὶ μὲ ἀσθενέστερα ὅπλα κάποιοι ἄλλοι. Ὅλοι ὅμως ἐχθροί. Στέκονταν ἀπέναντί της καὶ ἔριχναν τὰ βόλια τους.
Μὲ ἀγῶνες καὶ θυσίες ὅσων στρατεύθηκαν δίπλα της, κυρίως ὅμως χάρις στὴ δύναμη ποὺ ἔδινε ἡ πίστη στὸν ἱδρυτή της Ἰησοῦ, πορεύθηκε ἀγέρωχη μέσα στὸ χρόνο, ἄτρωτη καὶ ἀλώβητη ὣς τὶς μέρες μας. Ἀπὸ τὶς πληγὲς ποὺ τῆς προκάλεσαν ἔχουν μείνει μόνο τὰ σημάδια, σὰν παράσημα γενναίου πολεμιστῆ ποὺ μπῆκε στὴ φωτιὰ τοῦ πολέμου χωρὶς νὰ φοβηθεῖ.
Οἱ αἰῶνες κύλησαν, οἱ καιροὶ ἄλλαξαν, οἱ ἐχθροὶ δὲν ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν. Χανόταν ὁ ἕνας, φύτρωνε ὁ ἑπόμενος. Ὅλοι ὅμως βούλιαζαν στὸ βάθος τοῦ χρόνου μὲ τὴν ἀνομολόγητη διαπίστωσή τους πὼς δὲν κατάφεραν αὐτὸ ποὺ ἐπιδίωκαν – τὸ ἀντίθετο: ὅσο πιὸ πολὺ πολεμοῦσαν τὴν Ἐκκλησία, τόσο αὐτὴ δυνάμωνε. “Πόσοι ἐπολέμησαν τὴν ᾿Εκκλησίαν, καὶ οἱ πολεμήσαντες ἀπώλοντο; αὕτη δὲ ὑπὲρ τῶν οὐρανῶν ἀναβέβηκε. τοιοῦτον ἔχει μέγεθος ἡ ᾿Εκκλησία· πολεμουμένη νικᾷ· ἐπιβουλευομένη περιγίνεται· ὑβριζομένη, λαμπροτέρα καθίσταται· δέχεται τραύματα, καὶ οὐ καταπίπτει ὑπὸ τῶν ἑλκῶν· κλυδωνίζεται, ἀλλ’ οὐ καταποντίζεται· χειμάζεται, ἀλλὰ ναυάγιον οὐχ ὑπομένει· παλαίει, ἀλλ’ οὐχ ἡττᾶται· πυκτεύει, ἀλλ’ οὐ νικᾶται. διὰ τί οὖν συνεχώρησε τὸν πόλεμον; ἵνα δείξῃ λαμπρότερον τὸ τρόπαιον”, εἶχε διακηρύξει σὲ καιροὺς ἀπηνῶν διωγμῶν ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος (Patrologia Graeca 52, 337-338). Διότι “σκληρὸν πρὸς κέντρα λακτίζειν” (Πράξεις Ἀποστόλων 26, 14).
Τί εἶναι ὅμως ἐχθρός; Ποιά ἡ σημασία τῆς λέξης; – θὰ μποροῦσε νὰ ρωτήσει κάποιος, ἂν καὶ θὰ κινδύνευε νὰ θεωθηθεῖ ἀφελὴς ἡ ἐρώτηση. Ἀβέβαιης προέλευσης ἡ λέξη, δήλωνε ἀρχικὰ τὸν ξένο, τὸν ἐκτὸς κοινωνικῆς ὁμάδας ἄνθρωπο. Ἀργότερα πῆρε τὴ σημασία “ἀντίπαλος”, “μισητός”. Στὴ γλώσσα τῆς Ἐκκλησίας ταυτίστηκε μὲ τὸν διάβολο. Οἱ προθέσεις τοῦ ἐχθροῦ ὄχι σπάνια, καὶ ἀνάλογα μὲ τὶς περιστάσεις ἢ τὴ συγκυρία, ἐκδηλώνονται μὲ πόλεμο, ψυχρὸ ἢ θερμό.
Γιὰ τὸν πόλεμο κατὰ τῆς Ἐκκλησίας οὐδέποτε χρειάστηκε νὰ συνταχθεῖ στρατὸς γιὰ νὰ ξεκινήσει πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις. Καὶ τοῦτο ἐπειδὴ ἡ Ἐκκλησία οὔτε διέθετε οὔτε διαθέτει δικό της στρατό, ἔνοπλο καὶ ἕτοιμο γιὰ πόλεμο. Οἱ ἐχθροί της τὴν πολέμησαν μὲ διωγμούς, μὲ ἀπαγορεύσεις, μὲ λοιδορίες, μὲ συκοφαντίες. Πολλὲς ἀπὸ τὶς μεθόδους αὐτὲς ἀκολουθοῦνται καὶ στὶς μέρες μας. Διότι καὶ σήμερα ὑπάρχουν ἐχθροί. Φανεροί, ἀλλὰ καὶ κρυφοὶ ντυμένοι μὲ προβιὰ λύκου. Τὸ ὅτι κάθε τόσο μεγαλόσχημοι καὶ μὴ τῆς Ἐκκλησίας ξεσπαθώνουν (μὲ ἄκομψο ἢ καὶ ἀνάρμοστο τρόπο, μὲ ὑπερβολὲς πολλὲς φορὲς) καὶ προσπαθοῦν νὰ ἀμυνθοῦν ἐπιβεβαιώνει τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές.
Συμβαίνει ὅμως, δυστυχῶς, κάτι ἀκόμη ἐξ ἴσου θλιβερό. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει “ἐχθροὺς” καὶ ἀνάμεσα σὲ ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνο δὲν θέλουν νὰ τὴ βλάψουν, ἀλλά, ἀντίθετα, τὴν ὑπηρετοῦν. Προφανῶς, σημασία ἔχουν οἱ προθέσεις τους, μεγαλύτερη ὅμως τὸ ἀποτέλεσμα τῶν πράξεών τους, ἐπειδὴ κατὰ μία ἔννοια διευκολύνουν τὸ ἔργο ἐκείνων ποὺ μονίμως ἢ κατὰ περίσταση πολεμοῦν τὴν Ἐκκλησία. Ἕνα παράδειγμα:
Σὲ πολλὲς Ἐνορίες τῆς πόλης μας ἡ χριστουγεννιάτικη Λειτουργία τελέστηκε τὸ βράδυ τῆς παραμονῆς. Ἀντίθετα πρὸς ὅσα ὁρίζει τὸ Τυπικὸ καὶ ὑπαγορεύει ἡ Παράδοση (γιὰ τὸ θέμα εἶχα γράψει ἀναλυτικὰ στὰ Χ.Ν. πρὸ ἐτῶν. Φωνὴ βοῶντος…). Νωρὶς τὸ πρωὶ τῆς ἑορτῆς πήγαμε οἰκογενειακῶς σὲ Ἐνορία στὴν ὁποία ἡ Θεία Λειτουργία τελέστηκε κατὰ τὰ καθιερωμένα. Στὴ διαδρομή συναντήσαμε ἐνοριακοὺς ναοὺς κλειστούς. Ξημερώματα Χριστουγέννων, καὶ οἱ ἐκκλησίες κλειστές: ὅσοι πολεμοῦν τὴν Ἐκκλησία δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ σκεφτοῦν ὡραιότερο δῶρο.
Ὑπερβολές!, θὰ πεῖ κάποιος. Δυστυχῶς, ἡ ἀπαράδεκτη αὐτὴ εἰκόνα δὲν ἦταν ψεύτικη. Τὸ πιὸ θλιβερὸ ὅμως ὅσο καὶ ἀνησυχητικὸ εἶναι ὅτι (μόνο ἐδῶ, στὸν τόπο μας, καὶ χωρὶς προφανῆ σοβαρὸ λόγο) ἔχει γίνει σχεδὸν τῆς μόδας αὐτὴ ἡ πρακτική. (Παρένθεση: Ὑποθέτω ὅτι αὐτὴ ἡ ἀλλαγὴ ἔχει τὴν αφετηρία της στὴ σκέψη καὶ κατόπιν στὴν ἀπόφαση τοῦ ἀοίδιμου Μητροπολίτη Κισάμου καὶ Σελίνου Εἰρηναίου νὰ τελεῖ τὴ χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία τὸ βράδυ της παραμονῆς ἐναλλὰξ στὰ σπήλαια τῆς Μαραθοκεφάλας καὶ τῆς Ἁγίας Σοφίας στὰ Τοπόλια. Ἂν πράγματι ἔτσι εἶναι, παραβλέπεται τὸ ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ εἰδικὴ περίπτωση, καθὼς ὑπῆρχε μιὰ μορφὴ συμβολισμοῦ λόγω τῶν σπηλαίων, τὰ ὁποῖα παραπέμπουν στὸ σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ).
Ἂν ὅμως αὐτὸ εἶναι θέμα ποὺ ἔρχεται στὴν ἐπιφάνεια μιὰ φορὰ τὸ χρόνο, ὑπάρχουν ἄλλα, λεπτομέρειες θὰ τὰ χαρακτήριζε κάποιος, ποὺ τὰ βρίσκουμε μπροστά μας πολὺ συχνὰ καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους. Εἶμαι πεπεισμένος ὅτι ὁ ρόλος τους στὴν ὑποχώρηση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος πολλῶν καὶ στὴν παρεπόμενη ἀπομάκρυνσή τους ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία εἶναι πολὺ σημαντικός. Καὶ κατὰ τὸ παρελθὸν ἐπανειλημμένως ἔχω ἐκθέσει τὶς ἀπόψεις μου ἀπὸ τὸ βῆμα αὐτό. Συνοψίζοντας τώρα θὰ μποροῦσα νὰ πῶ ὅτι πολὺ μεγάλης σημασίας εἶναι ἡ διαφάνεια στὴν ἐκκλησιαστικὴ γενικὰ ζωή. Καλὸ εἶναι τὸ ὅτι συχνὰ ἐκδίδονται ἀνακοινώσεις σχετικὲς μὲ τὸ κοινωνικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας (συσσίτια, συμπαράσταση σὲ ἀναξιοπαθοῦντες, συμμετοχὴ σὲ κοινωνικὲς ἐκδηλώσεις καὶ δράσεις κ.λπ.), εἶναι ὅμως πολὺ λίγο.
Κατὰ τὴν ἄποψή μου, θὰ ἔπρεπε κατὰ τακτὰ διαστήματα (ἴσως κάθε μήνα) ἡ Ἐκκλησία μέσω τῶν Ἐνοριῶν νὰ ἀνακοινώνει λεπτομερῶς τὰ σχετικὰ μὲ τὴν οἰκονομικὴ ζωή της. Ἡ ὑφιστάμενη νομοθεσία ὁρίζει ὅτι ὁ ἐτήσιος οἰκονομικὸς Ἀπολογισμὸς (πραγματικὸς καὶ ὄχι εἰκονικὸς) “ἀνακοινοῦται εἰς τὴν Ἐνορίαν διὰ θυροκολλήσεως ἔξωθι τοῦ Ναοῦ” μέχρι τὸν Φεβρουάριο τοῦ ἑπόμενου ἔτους. Δὲν γνωρίζω ἂν γίνεται αὐτό. Γιὰ τὸν πρόσθετο λόγο ὅτι τὰ ἔσοδα κάθε Ἐνορίας προέρχοντα καὶ ἀπὸ εἰσφορὲς τῶν ἐνοριτῶν (παγκάρι, δωρεές, τάματα καὶ ἀφιερώσεις κ.λπ.), ἐνδεχομένως καὶ ἀπὸ τὸ ὑστέρημά τους, εἶναι θέμα ἠθικῆς τάξεως, καὶ πέραν ὅσων ὁρίζει ὁ νόμος, ἡ ἀνακοίνωση τῆς διάθεσης αὐτῶν τῶν χρημάτων. Νὰ γνωρίζει κάθε ἐνδιαφερόμενος ποῦ πηγαίνει καὶ τὸ τελευταῖο “πεντάλεπτο τῆς χήρας”: σὲ λειτουργικὰ ἔξοδα; σὲ κοινωφελεῖς δράσεις; σὲ ἀμοιβὲς προσωπικοῦ (ἱεροψάλτες, νεωκόροι); κ.λπ. Διότι δὲν ἀρκεῖ τὸ νὰ λέμε ὅτι ἐμπιστευόμαστε τοὺς ἁρμόδιους. Οἱ ἴδιοι πρέπει νὰ ἐπιδιώκουν πλήρη δημοσιότητα, γιὰ νὰ μὴ βρίσκουν τὴν ἀφορμὴ κάποιοι καχύποπτοι ἢ κακεντρεχεῖς νὰ ρίχνουν τὰ βέλη τους. Ἰσχύει καὶ ἐδῶ ὁ σοφὸς λόγος ὁ σχετικὸς μὲ τὴν γυναίκα τοῦ Καίσαρα.
Σ’ αὐτὰ θὰ προσθέσω λίγα ἀκόμη – θέματα γιὰ τὰ ὁποῖα οἱ κατὰ περίπτωση ἁρμόδιοι θὰ ἔπρεπε ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια κάτι νὰ ἔχουν κάμει. Διότι εἶναι βέβαιο ὅτι βλέπουν καὶ γνωρίζουν τὰ προβλήματα ποὺ ὑπάρχουν στὴ σχέση τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν κοινωνία. Γνωρίζουν, γιὰ παράδειγμα, ὅτι, ἐνῶ σχεδὸν ὅλοι οἱ Ἕλληνες εἴμαστε βαπτισμένοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ὁ ἀριθμὸς ὅσων συμμετέχουν μὲ κάποιο τρόπο στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ εἶναι ἀπελπιστικὰ μικρὸς καὶ μειώνεται περισσότερο στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου. Καὶ τοῦτο παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν ἀκόμη μέσα τους τὸ σπόρο τῆς πίστεως δὲν εἶναι λίγοι – εὔκολα μπορεῖ νὰ τὸ διαπιστώσει αὐτὸ ἕνα παρατηρητικὸ μάτι.
Θὰ ἦταν, λοιπόν, εὐχῆς ἔργο νὰ προχωροῦσε ἡ ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας σὲ κινήσεις ποὺ θὰ ἀποτελοῦσαν προσκλητήριο σὲ τοπικὸ ἢ καὶ εὐρύτερο ἐπίπεδο. Νὰ ξερίζωνε τὴν προκατάληψη καὶ τὴν ἐπιφυλακτικότητα ποὺ ἔχουν ἀπομακρύνει πολλούς. Νὰ ἀπαιτοῦσε, στὸ μέτρο τοῦ ἀνθρωπίνως δυνατοῦ, ἀπὸ ὅλους τοὺς λειτουργούς της πολιτεία ἄμεμπτη, βίο ποὺ νὰ μὴ σκανδαλίζει τὸν κόσμο μὲ ἀπομίμηση ξένων πρὸς τὴν ἐκκλησιαστικὴ αἰσθητικὴ συνηθειῶν (π. χ. καλλωπισμὸς τοῦ σώματος γιὰ ἐπίδειξη), μὲ προσκόλληση σὲ ὑλικὰ ἀγαθὰ ἢ μὲ κάθε λογῆς παρεκτροπὲς καὶ μάλιστα ἠθικῆς φύσεως. Νὰ δίδασκε μὲ πιὸ πειστικὸ τρόπο ὅτι στοὺς κόλπους της δὲν ἔχουν θέση ἡ ὑποκρισία, ἡ ὑπεροψία, ἡ ἀλαζονεία – διότι αὐτὰ χαρακτηρίζουν πολλοὺς ἀπὸ ὅσους τὴν ὑπηρετοῦν, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, σὲ ὅποια θέση καὶ ἂν βρίσκονται, ὑπονομεύουν δὲ τὴν πνευματικότητα, θεμελιῶδες συστατικὸ τῆς Ὀρθοδοξίας. Νὰ ἀποκήρυσσε ἐμπράκτως (κάτι ποὺ δὲν κάνουν π. χ. οἱ πολιτικοὶ) τὴν εὐνοιοκρατία καὶ τὴν οἰκογενειοκρατία. Νὰ φρόντιζε, ὥστε οἱ ἱερὲς Ἀκολουθίες νὰ γίνονται παντοῦ καὶ πάντα μὲ τὸν καλύτερο τρόπο: νὰ τηρεῖται πιστὰ τὸ Τυπικό, ἡ ψαλμωδία καὶ τὰ ἀναγνώσματα νὰ παρέχονται μὲ κατάνυξη καὶ ὀρθοφωνία, χωρὶς λαρυγγισμοὺς καὶ κατὰ τὸ δοκοῦν “ἐμπνεύσεις”. Νὰ στήριζε μὲ συγκεκριμένες πρωτοβουλίες τὴ γλώσσα μας στὴ μορφὴ μὲ τὴν ὁποία χρησιμοποιεῖται στὴ Λατρεία: θὰ μποροῦσε νὰ διανέμει φυλλάδια ποὺ νὰ περιέχουν (ἴσως ἑρμηνευμένα ἢ σχολιασμένα) τμήματα ὅσων ἀκούγονται στὶς Ἀκολουθίες, ὅπως ἀναγνώσματα καὶ εὐχές, τροπάρια κ.λπ.
Σημαντικό, ἐξ ἄλλου, εἶναι ὄχι μόνο νὰ ἀποδεχθεῖ ἀλλὰ καὶ νὰ ἐπιδιώκει ἡ Ἐκκλησία τὸ δημόσιο ἔλεγχο καὶ τὴν κριτική. Ἀσφαλῶς, ὄχι γιὰ νὰ ἐκτίθενται ἢ καὶ νὰ διαπομπεύονται κάποιοι, ἀλλὰ διότι τὰ στοιχεῖα αὐτὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποτελέσουν τὸ θεμέλιο γιὰ τὴ στήριξη τῶν σχέσεών της μὲ τὸ σύνολο τῆς κοινωνίας. Στὶς μέρες μας ποὺ τίποτε τελικὰ δὲν μένει κρυφὸ (ἀπόδειξη ὅσα συχνὰ πυκνὰ ἀκούγονται καὶ γράφονται γιὰ πολλούς…) ἡ ἀγάπη καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τὴν Ἐκκλησία περνοῦν μέσα ἀπὸ τὴ θεραπεία τῶν κακῶς κειμένων. Ἂν δὲν θεραπευθοῦν, θὰ συμβεῖ κάποια στιγμὴ αὐτὸ ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος ((Patrologia Graeca 49, 56): “ἁμαρτήματα ἀλλότρια ἀνακινούμενα, καὶ βίος ἀκάθαρτος ἐκκαλυπτόμενος [ὅταν φανερώνεται] λυπεῖ τῶν ἀκουόντων τὴν ψυχὴν καὶ ἐξίστησιν [τὴν ἀλλοιώνει]”. Πρόκειται δηλαδὴ γιὰ ἐνέργεια ποὺ προστατεύει τοὺς ὑπόλοιπους ἀπὸ σοβαροὺς κινδύνους καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸν λόγο τοῦ Ἰησοῦ “μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε” – Κατὰ Ματθαῖον 7, 1).
Σὲ ἕνα τροπάριο τοῦ Ὄρθρου (Ἑωθινὸν ΙΑ’) ὁ ποιητὴς (ὁ αὐτοκράτωρ Λέων ΣΤ’ ὁ Σοφός…) ἱκετεύει τὸν Ἰησοῦ: “τὴν ποίμνην σου διαφύλαττε ἐκ λύκων λυμαινομένων αὐτήν”. Εὐχή μου εἶναι ἡ ἡγεσία τῆς “ποίμνης” νὰ ἔχει πάντα καθαρὴ στὴ σκέψη της τὴν ἔννοια τῆς λέξης “ἐχθρός”. Καὶ νὰ μὴ λησμονεῖ ὅτι οἱ ἐχθροὶ (“λύκοι”) εἶναι δυνατὸν νὰ βρίσκονται δίπλα της. Καὶ ἄλλη εὐχή μου νὰ μὴ θεωρεῖ ἐχθροὺς ὅσους ἀγωνιοῦν γιὰ τὰ προβλήματα ποὺ ὑπάρχουν, ἀγωνίζονται δὲ κατὰ τὶς δυνάμεις τους μὲ ἐπισημάνσεις, μὲ ὑποδείξεις, μὲ ἔλεγχο, μὲ δημόσιο λόγο νὰ συμβάλουν στὴν ἐπίλυσή τους.
Γεώργιος Ἰ. Λουπάσης
Φιλόλογος
