Η κυρίαρχη ιδεολογία των εφημερίδων Κρήτης για Ελευθερία – Ενωση από την πρώτη εφημερίδα που κυκλοφόρησε στο νησί το 1831 με τίτλο “Βακάι Γκιρίτ” (Κρητική Εφημερίς), που ήταν όργανο της Αιγυπτιακής διοίκησης της εποχής, μέχρι την “Παλιγγενεσία”, που κυκλοφόρησε στις 9 Δεκεμβρίου του 1912, εν καιρώ πολέμου, όταν “αι επανειλημμέναι επιστρατεύσεις απεμάκρυνον των τυπογραφείων της πόλεως, τους πλείστους στοιχειωθέτας και τυπογράφους”.
Εναν χρόνο αργότερα η πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, που περίμεναν δεκάδες γενιές Κρητικών. Για να αρχίσει μία νέα εποχή… από τότε…
Οι εφημερίδες της εκατονταετίας που παρουσιάζονται στις 800 σελίδες του δίτομου αυτού έργου -όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο και των δύο τόμων- αποκαλύπτουν λεπτομέρειες για την ειδησεογραφία, το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής καθώς και τα γεγονότα -των πόθων και των σκληρών αγώνων- που μερικές δεκαετίες αργότερα οδήγησαν στην ένωση.
Στον πρώτο τόμο, που παρουσιάζουμε σήμερα ο συγγραφέας Ξενοφών Παγκαλιάς αναφέρει ότι έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τον καιρό που πρωτοαπασχολήθηκε με τον Τύπο της Κρήτης για να ευχαριστήσει ζώντες και απόντες που τον βοήθησαν, τους γονείς του που έβαλαν τη ζωή του στην Κρήτη, αφιερώνοντας την εργασία του στη μητέρα του Ελένη. Για να σημειώσει τις ιδιαίτερες ευχαριστίες του στον Γιάννη Γαρεδάκη “του οποίου η καθοριστική συμβολή έκανε δυνατή την έκδοση αυτού του έργου”, ένα έργο κατάθεση ψυχής συγγραφέα και εκδότη, ο οποίος στο δικό του σημείωμα της έκδοσης με τίτλο “Εφημερίδα πέραν από την καθημερινότητα” αναφέρεται στον προσδιορισμό – προβληματισμό από την αρχή της έκδοσης των “Χανιώτικων νέων”, πέραν από την καθημερινή ενημέρωση, στη διαχρονική προσφορά ζωντανής κοινωνικής δημιουργίας και επικοινωνίας με την τοπική κοινωνία. Με αναγωγή του λόγου ευθύνης της ιστορικής της διαδρομής στην πανελλήνια, πανευρωπαϊκή και παγκόσμια συνευθύνη, μέσα από τις βαθιές ρίζες του μεγάλου μινωικού πολιτισμού…
Με αυτόνομο τον σταθερό προσανατολισμό των “Χανιώτικων νέων” δημιουργήθηκε στα Χανιά το μοναδικό στην Ελλάδα “Μουσείο Τυπογραφίας”, η σημαντική βιβλιοθήκη κρητικού βιβλίου, οι πολλές εκδόσεις Ιστορίας, Λαογραφίας, κοινωνικής ζωής στην Κρήτη και τώρα το δίτομο έργο “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ: 1831 – 1913”.
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΙΔΕΩΔΕΣ
Μια ακόμα μεγάλη συμβολική κατάθεση πραγματοποίησε ο εκδότης – ιδρυτής και δημιουργός του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννης Γαρεδάκης. Ένας ρομαντικός δημοσιογράφος – ανταποκριτής και εκδότης της παλιάς ιδεαλιστικής, ανθρωπιστικής δημοσιογραφίας, την οποία συνδύασε τόσο αποτελεσματικά με τον γουτεμβεργιανό – τυπογραφικό – πολιτισμό με τον σύγχρονο ηλεκτρονικό στιγμιαίο διασυνδεδεμένο εικονισμό.
Αυτόν που εκφράζει το νέο ιδεώδες της παγκόσμιας πληροφοριακής μας ζωής της απομαζικοποίησης των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Με το internet να ΥΠΕΡ-ΜΑΖΙΚΟΠΟΙΕΙ, μονοδιάστατα (ΧΡΗΣΤΙΚΑ) επικοινωνιακά δεδομένα του τρίτου κύματος πολιτισμού, που τώρα περνά στο τέταρτο κύμα του ρομποτικού υπερ-αυτοματισμού.
ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Με αποτέλεσμα να είμαστε ηλεκτρονικά “ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟΙ” μέσα σε μια εικονική και όχι πραγματική κοινωνικότητα…, ενός ψευδοεπίγραφου επικοινωνιακού αλυτρωτισμού της ανθρώπινης -και όχι της αυτόματης- υπαρξιακής οντότητάς μας. Η οποία μέσα στη σύγχρονη ισοπέδωσή της να ωθεί έντονα την ανάγκη της επιστροφής στις ρίζες μιας ανθρωπιστικής, ζωντανής και όχι υποκατάστατης επικοινωνίας της άμεσης κοινωνικότητας. Οπως αυτή εκφράστηκε τα τελευταία περίπου διακόσια χρόνια, που λειτούργησε η έντυπη εφημεριδογραφική επικοινωνία και στην Κρήτη, της ΓΟΥΤΕΜΒΕΡΓΙΑΝΗΣ Επανάστασης. Η οποία, ήδη, μεταλλάχθηκε από την ηλεκτρονική επανάσταση…
ΑΠΟ ΤΟ 1901 ΠΡΩΤΑ ΤΑ ΧΑΝΙΑ ΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΡΓΙΑ
Αυτή, την παλιότερη εφημεριδογραφική περίοδο με τον γενικό τίτλο, σε δυο τόμους, μας κατέθεσε ο δημιουργός του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννης Γαρεδάκης.
Γενικός τίτλος αυτής της σπουδαίας έκδοσης είναι “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, 1831 – 1913”. Δηλαδή, ως την περιπόθητη Ένωση Κρήτης με Ελλάδα, ύστερα από συνεχείς επαναστάσεις πριν και μετά το 1821, με το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου κ.λπ.
Ο 1ος τόμος μετράει 398 σελίδες ως την πραγμάτωση της Κρητικής Πολιτείας. Με παρουσίαση στις 3 τελευταίες σελίδες του τόμου της εφημερίδας Ηρακλείου ΕΝΩΣΙΣ, Εφημερίς Πολιτική και Φιλολογική, εκδιδόμενη κατά Τετάρτην και Σάββατον, με υπεύθυνο έκδοσης ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΑΓΚΥΣΟΥΛΑΚΗ και δ/ντής και Συντάκτης ο ΙΩΑΝ. Γ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ.
Με πρώτο σωζόμενο φύλλο 2… (16 Μαΐου 1901). Κεντρικό θέμα του φύλλου ήταν: “ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ” (με αποσπάσματα του “Λονδινείου Χρόνου” επί Κρήτης) και την απέναντι των Οθωμανών Κρητών πολιτικήν του βασιλόπαιδος Γεωργίου. Ακόμα, σ’ αυτό το φύλλο, αναφέρεται το θέμα: “Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΡΓΙΑ” και η πρωτοποριακή καθιέρωσή της πλέον εν Χανίοις.
ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ
Η πρώτη όμως εφημερίδα που εκδόθηκε τυπογραφικά στην Κρήτη ήταν με τον τίτλο “Βακάι Γκιρίτ (Κρητική εφημερίς) που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Μωχάμετ Άλυ επί αιγυπτιακής κυριαρχίας 1830 – 1840. Η εφημερίδα αυτή ήταν δίγλωσση, δίστηλη (αριστερά Ελληνικά δεξιά Τουρκικά) εβδομαδιαία, χωρίς σταθερή περιοδικότητα… Επίσημη εφημερίδα της Αιγυπτιακής διοίκησης, 1830 – 1840, με εκτύπωσή της στα Χανιά… Όμως στις αρχές Ιανουαρίου 1841 καταργήθηκε με φιρμάνι του Σουλτάνου η κυριαρχία του Μωχάμετ Άλυ επί της Κρήτης. Με ταυτόχρονη επανάσταση των Κρητών το 1841. Με αίτημα την ανεξαρτησία της Κρήτης και με σύνθημα “Ελευθερία ή Θάνατος”.
ΚΥΡΙΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ ΗΤΑΝ ΤΟ ΜΟΤΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ “ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ”
Η Επανάσταση αυτή δεν πέτυχε, παρόλο που έγινε παραλληλισμός της με την Επανάσταση των Κρητών το 1821, για Ένωση με την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1841, για την ενίσχυσή της, εκδόθηκε η άπαξ της εβδομάδας (Σάββατο) στην Ελληνική γλώσσα με τίτλο “ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ” του Εμμανουήλ Βιβυλάκη. Με πρώτο σωζόμενο το 2ο φύλλο της (3 Μαΐου 1841), με έκδοσή του στον Βαφέ Αποκορώνου.
Η εφημερίδα ήταν πολιτική – φιλολογική, με συντάκτη τον Εμμανουήλ Βιβυλάκη. Το motto αυτής της πρώτης, στην Κρήτη Ελληνικής εφημερίδας ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ ήταν: “Kύριος φωτισμός μου και Σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσωμαι; Κύριος υπερασπιστής της ζωής μου, από τίνος δειλιάσω;”.
Αντίγραφο του φύλλου αυτής της εφημερίδας παραχωρήθηκε από τον Εμμ. Μπουντουράκη – Βαγιάκη, χωρίς να είναι γνωστό πόσα φύλλα εκδόθηκαν στον Βαφέ Χανίων. Πάντως μετά την Επανάσταση του 1841 ο Βιβυλάκης μετοίκησε στην Αθήνα όπου συνέχισε, ως το 1880 με τον ίδιο τίτλο την έκδοση της εφημερίδας “ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ”.
Μετά ακολούθησε η Επανάσταση (του Μεγάλου Σηκωμού) του 1866 με έκδοση, τότε της εφημερίδας “ΚΡΗΤΗ – Ελευθερία ή Θάνατος” με συντάκτη τον Χαρ. Μ. Παπαδάκη και τυπογράφους τους: Ηλία Γ. Μανιό και Στυλιανό Εμμ. Καλαϊτζάκη. Αυτή η εφημερίδα στην πρώτη σελίδα του φύλλου 1 της 7ης Δεκεμβρίου, είχε δημοσιεύσει ένα μόνο άρθρο (στις τρεις σελίδες, με την τέταρτη κενή), με θέμα και τίτλο: “ΤΟ ΕΝ ΑΡΚΑΔΙ ΔΡΑΜΑ”.
ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ
Μετά το δράμα του Μεγάλου σηκωμού εκδόθηκε, πάλι, Τουρκο-Ελληνική εφημερίδα “ΚΡΗΤΗ” (20 Ιανουαρίου 1867) ημιεπίσημο όργανο της τουρκικής διοίκησης του νησιού με έκδοσή της δυο ή τρεις φορές την εβδομάδα. Όμως από το 1879 ως το 1896 εκδιδότανε μόνο στα ελληνικά.
Για να εκδοθούν μετά τη σύμβαση της Χαλέπας, με πρώτη “ΤΑ ΑΠΤΕΡΑ”, μια σειρά ελληνικών πολιτικών εφημερίδων, ανάμεσα στις οποίες ήταν και τούρκικα, όπως η Σαντάι Γκιρίτ (Φωνή της Κρήτης), η Βιζδάν και η Μιράτ Γκιρίτ (Κάτοπτρο της Κρήτης).
Στην περίοδο της Επανάστασης του 1889 εκδόθηκαν 5 ελληνικές εφημερίδες, οι: ΙΔΗ, δικαστική, η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ, ΑΥΓΗ, ΚΝΩΣΟΣ και η Τουρκική Χακιχάτ (Αλήθεια).
ΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ “ΤΥΧΕΡΗ” ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στην περίοδο της αποκαλούμενης “Τυχερής Επανάστασης” του 1895 η μεταπολιτευτική επιτροπή, με ηγέτη τον Σφακιανό πολιτευτή Μανούσο Κούνδουρο, αποδέχτηκε τον Οργανικό Νόμο για να λήξει η Επανάσταση το 1896 και να μείνει στη συλλογική μνήμη ως η “Τυχερή Επανάσταση”. Σ’ αυτή τη χρονική συγκυρία εκδόθηκαν δύο εφημερίδες, ΜΙΚΡΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ και εφ. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ. Ακολούθησε η περίοδος αρμοστίας του πρίγκηπα Γεωργίου για να εκδοθούν:
Η επίσημη εφημερίδα της ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ και άλλες 10 εφημερίδες, οι εξής: ΕΡΕΥΝΑ – ΝΕΑ ΕΡΕΥΝΑ, ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ, ΚΡΗΤΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΝΕΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΚΕΝΤΡΟΝ, ΠΑΤΡΙΣ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΕΝΩΣΙΣ.
Για να ολοκληρωθεί, με αυτή τη μεγάλη περίοδο της Κρητικής Πολιτείας ο 1ος τόμος του δίτομου έργου με τίτλο “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, 1831 – 1913”.
Σ’ αυτό τον πρώτο τόμο, μέσω των εφημερίδων παρουσιάζονται οι αγώνες και οι θυσίες του κρητικού λαού για την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία της Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό, με κεντρικούς στόχους: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και Ένωση με την Ελλάδα.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ ΠΑΓΚΑΛΙΑ
Στην έκδοση αυτή (όπως αναφέρει ο χαλκέντερος ερευνητής, συγγραφέας, διανοούμενος, ιστορικός και λαμπρός μεταφραστής και χειριστής της Σουηδικής γλώσσας Ξενοφών Παγκαλιάς) ήταν καθοριστική η συμβολή του Γιάννη Γαρεδάκη, τον οποίο ιδιαίτερα ευχαριστεί. Όπως ευχαριστεί επίσης ζώντες και απόντες που τον βοήθησαν στη μακρόχρονη και τόσο δύσκολη προσπάθειά του για τη συλλογή και την αυθεντικότητα των διασταυρωμένων στοιχείων, για τη σύνθεση της σπουδαίας δίτομης αυτής έκδοσης, μέσα από τις σελίδες της οποίας, παρουσιάζεται (με ιδιαίτερο, δημιουργικό τρόπο του συγγραφέα της) μέσα από τα κείμενα των εφημερίδων η μεγάλη ιστορική πορεία για την κρητική ελευθερία.
Γι’ αυτή την “Εφημεριδογραφία στην Κρήτη”, γράφει, ο συγγραφέας του σημαντικού αυτού έργου, στα προλεγόμενά του και τα εξής: … “Η θέση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ως προς την έκδοση εφημερίδων και περιοδικών, ήταν ξεκάθαρη, καμία έκδοση δεν επιτρεπότανε σε οποιαδήποτε γλώσσα σε όλη την επικράτειά της. Η θέση αυτή άλλαξε μετά από πολλά χρόνια, συγκεκριμένα το 1865 όταν άρχισε να ισχύει ο Νόμος Περί Τύπου. Ακόμα, η Σύμβαση της Χαλέπας, Οκτώβρης 1878 περιείχε και ειδικό άρθρο όπου επιτρεπόταν η έκδοση εφημερίδων. Αυτό δεν έγινε πραγματικότητα παρά μετά από ενάμιση χρόνο. Συγκεκριμένα 5 Μαΐου 1880 εκδόθηκαν στα Χανιά “ΤΑ ΑΠΤΕΡΑ”, ο “ΜΙΝΩΣ” στο Ηράκλειο, ο “ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ” στο Ρέθυμνο, ο “ΕΥΠΟΛΙΣ” (πρώτη σατιρική εφημερίδα) στο Ηράκλειο κ.λπ.
Ελπίζουμε η εργασία τούτη να συμπληρωθεί, να επεκταθεί από νεότερους μελετητές, έτσι ώστε να καλυφθεί ο Τύπος της Κρήτης από την αρχή του έως τις μέρες μας…
ΑΝΑΓΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Εμείς ευχόμεθα να ολοκληρωθεί αυτό το σημαντικό έργο ως πολύτιμη περαιτέρω προσπάθεια του Μουσείου Τυπογραφίας των “Χανιώτικων νέων” με την ουσιαστική συμμετοχή του Ξενοφώντα Παγκαλιά, με τη συνεργασία και νέων ειδικών ερευνητών, για να αναδειχθεί περαιτέρω (μετά το 1913, που έγινε η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα) γίγνεσθαι της Μεγαλονήσου μας μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων της, που εξιστορήσανε τις ένδοξες μέρες του πραγματικού και μεγάλου πολιτικού εθνάρχη του Ελληνισμού Ελευθέριου Βενιζέλου, σε καιρούς δόξας, αλλά και εθνικών περιπετειών και πόνων. Οι οποίοι δυστυχώς, γίνονται σήμερα μεγαλύτεροι.
“Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ” ΜΕ ΣΥΝΕΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
Οι ελληνικές εφημερίδες της Κρήτης από το 1841 ως το 1913 εκφράζανε πέραν της καθημερινότητας το υψηλό ιδεώδες της Ελευθερίας, της Ανεξαρτησίας, της Ένωσης. Μετά την Ένωση εκφράζανε το όραμα για την πρόοδο, αλλά και την αγωνία για τον διχασμό και την περαιτέρω εθνική καταστροφή για την Ιωνία που χάθηκε, τη Σμύρνη που κάηκε, την προσφυγιά της μοιραίας εξόδου του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία. Που, πάλι, ο Βενιζέλος περιέσωσε τόσα πολλά και ξαναοργάνωσε το κράτος στη μεγάλη τετραετία 1928 – 32.
Ώσπου ήρθαν οι νέες σκληρές μέρες, αλλά και οι εποποιίες, οι πόλεμοι, η μέγιστη Μάχη της Κρήτης, η γερμανική κατοχή, το τέλος του πολέμου και οι νέες εθνικές δοκιμασίες. Για να φθάσουμε σε νέες κρίσεις. Μέσα στις οποίες, ούτε τότε, ούτε τώρα, τόσο ο Κρητικός όσο και ο Ελληνικός Τύπος λειτούργησαν μέσα στην καθημερινότητα και όχι πέραν από αυτή… Όμως, τα “Χανιώτικα νέα” από το ξεκίνημά τους ως σήμερα προσδιόρισαν τους στόχους και τη δράση τους.
