» Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό, την ψυχή, αλλά και τη συνείδηση, της οποίας την ενεργοποίηση έχουμε σήμερα μεγάλη ανάγκη σε τόσους δύσκολους και κρίσιμους καιρούς
Douglas R. Hofstadter Εκδόσεις: ΚΑΤΟΠΤΡΟ
& Daniel C. Dennet Επιστημονική επιμέλεια: Σπ. Μανουσέλης
Γνωσιακών ειδικών Μετάφραση: Μυρτώ Αντωνοπούλου
Οι σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις για τη συνείδηση και η επανάσταση συνειδήσεων του αξέχαστου μεγάλου αρχιερέα Ειρηναίου Γαλανάκη 31 χρόνια μετά την εκκλησιαστική διακήρυξη την Πεντηκοστή του 1983 μετά την περιπετειώδη επανενθρόνισή του.
Το σημερινό κείμενό μας είναι κατάθεση και πνευματική αφιέρωση ανάμνησης της μοναδικής φωτεινής ποιμαντορίας του που αποτέλεσε πρότυπο για όλη τη σύγχρονη και την αυριανή ορθόδοξη και την ευρύτερη χριστιανική εκκλησία…
Ο Ειρηναίος Γαλανάκης ήταν μιας βαθιάς ορθοδοξότητας ποιμενάρχης, αλλά ήταν παράλληλα ένα ανοιχτό μυαλό που παρακολουθούσε τις ανάγκες ζωής του ποιμνίου του, ενώ ταυτόχρονα αναζητούσε τις επαναπροσδιοριζόμενες κρητικές – ελληνικές – ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αξίες στη φιλοσοφία, στην τέχνη, στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στην οικονομία, στην εργασία, στην παιδεία παντού.
Συνομιλώντας – ως πρέπει για κάθε ποιμενάρχη με όλους για όλα, κρατώντας σταθερά την αληθινή παράδοση της πίστης…
Σε ανάμνησή του διαλέξαμε σήμερα ένα βιβλίο “αδογμάτιστο” πνευματικού – επιστημονικού – τεχνολογικού ενδιαφέροντος.
Το βιβλίο περιλαμβάνει έξι (6) κεφάλαια, τα εξής: Πρόλογο – εισαγωγή και 1) Μια αντίληψη του εαυτού, 2) Αναζητώντας την ψυχή, 3) Από το υλικό μέρος στο λογισμικό, 4) Η νόηση ως πρόγραμμα, 5) Δημιουργημένοι εαυτοί και ελεύθερη βούληση, 6) Το εσώτερο μάτι σε υποκεφάλαια κάθε κεφαλαίου παρατίθενται ενδιαφέροντες “στοχασμοί”.
Ενα βιβλίο φαντασίας και αναζήτησης της ουσίας – νόησης – συνείδησης και νέα αντίληψη του κόσμου.
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ
1) Σελ. 18 – 19= Εσύ, είσαι ένα κέντρο συνείδησης
Συνείδηση= Το πιο προφανές και πιο μυστηριώδες γνώρισμα της νόησής μας.
Αποτελεί υποκείμενο εμπειρίας που διαθέτει αντιλήψεις και αισθήματα. Νιώθει πόνο, αναπτύσσει ιδέες και αποφασίζει συνειδητά;
Αλλά πώς κατάφερναν τα έμβια φυσικά σώματα του φυσικού κόσμου να παράγουν αυτό το φαινόμενο; Η επιστήμη έχει αποκαλύψει τα μυστικά πολυάριθμων φυσικών φαινομένων που κάποτε ήταν μυστηριώδη όπως: μαγνητισμού, φωτοσύνθεσης, πέψης, αναπαραγωγής κ.λπ.
Η συνείδηση όμως μοιάζει να είναι πολύ διαφορετική από αυτά. Γι’ αυτό για πολλούς λόγους δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα μια ικανοποιητική θεωρία της συνείδησης. Κάποιοι, μάλιστα, έφτασαν ως το σημείο να υποστηρίξουν πως δεν υφίσταται καμιά πραγματική οντότητα που να αντιστοιχεί στον όρο συνείδηση.
ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΕΙΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Το ίδιο το γεγονός ότι μια τόσο οικεία διάσταση της ζωής μας έχει αντισταθεί τόσο πολύ καιρό σε όλες τις προσπάθειες χαρακτηρισμού της μας προκαλεί την υποψία ότι η ιδέα που έχουμε γι’ αυτήν είναι εφήμερη. Δεν απαιτούνται μόνο κάποιες επιπλέον ενδείξεις ή περισσότερα πειραματικά και κλινικά δεδομένα, αλλά ένας επιμελής αναστοχασμός των παραδόσεων που μας οδηγούν στην υπόθεση ότι υπάρχει ένα μοναδικό και οικείο φαινόμενο, η συνείδηση…
Αλλά τα ζώα έχουν συνείδηση; Εχουν συνείδηση με τον ίδιο τρόπο που έχουμε και εμείς; Ακόμα ένας υπολογιστής ή ένα ρομπότ θα μπορούσαν να έχουν συνείδηση; Επίσης, ένα πρόσωπο μπορεί να έχει ασυνείδητες σκέψεις; Ομως, ένα βρέφος έχει συνείδηση κατά τη γέννησή του ή ακόμη και πριν γεννηθεί; Επίσης, έχουμε συνείδηση όταν ονειρευόμαστε; Αλλά θα μπορούσε ένα ανθρώπινο ον να φιλοξενεί μέσα σ’ έναν μοναδικό εγκέφαλο περισσότερα από ένα ενσυνείδητα υποκείμενα ή δράστες; Ωστόσο, για τη κάθε μια από αυτές τις εμπειρικές ανακαλύψεις θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: ποια είναι η σχέση της με το πρόβλημα της συνείδησης και γιατί; Τέτοια ερωτήματα δεν έχουν εμπειρικό χαρακτήρα, είναι εννοιολογικά ερωτήματα, στα οποία θα μπορούσαμε ίσως ν’ απαντήσουμε με τη βοήθεια νοητικών πειραμάτων.
ΕΚ ΤΩΝ ΕΣΩ ΚΑΙ ΕΚ
ΤΩΝ ΕΞΩ…
Πάντως, η συνήθης έννοια που αποδίδεται στη συνείδηση φαίνεται να στηρίζεται σε δύο διαφορετικά σύνολα θεωρήσεων που θα μπορούσαμε να τα περιγράψουμε σε γενικές γραμμές με τις φράσεις “εκ των έσω” και “εκ των έξω”. Εκ των έσω, η συνείδησή μας φαίνεται προφανής διάχυση: Γνωρίζουμε ότι γύρω μας, αλλά και στο εσωτερικό του σώματός μας, συμβαίνουν πάρα πολλά πράγματα για τα οποία δεν έχουμε την παραμικρή επίγνωση ή συνείδηση, ωστόσο, τίποτε δεν θα μπορούσε να μας είναι πιο ενδόμυχα γνωστό από εκείνα τα πράγματα για τα οποία, ως άτομα έχουμε συνείδηση.
Ετσι, τα πράγματα για τα οποία έχω συνείδηση και οι τρόποι με τους οποίους τα συνειδητοποιώ καθορίζουν αυτό που νιώθω όντας ο εαυτός μου. Κανένας άλλος δεν θα μπορούσε να γνωρίζει όπως εγώ αυτό που νιώθει όντας ο εαυτός μου…
ΟΙ ΔΡΑΚΟΙ ΤΗΣ ΕΔΕΜ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Ομως κάποτε ο ψυχολόγος Karl Lashley υποστήριξε προκλητικά ότι “καμία δραστηριότητα της νόησης δεν είναι ποτέ δεκτή”… Για να φανεί εκ πρώτης όψεως ότι η παρατήρηση του Lashley αποτελεί εξαγγελία του θανάτου της συνείδησης… στην πραγματικότητα όμως το αποτέλεσμά της είναι ακριβώς το αντίθετο: Χωρίς αμφιβολία, στρέφει την προσοχή μας στη διαφορά που υπάρχει μεταξύ της συνολικής ασυνείδητης επεξεργασίας πληροφοριών -χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να υπάρχει καμιά ενσυνείδητη εμπειρία- και της καθ’ αυτό συνειδητής σκέψης, η οποία είναι κατά κάποιον τρόπο άμεσα προσιτή… αλλά ο πρόωρα αποθανών κοσμολόγος ο Carl Sagan γράφει στο διάσημο βιβλίο του “The dragons of Edem” (Οι δράκοι της Εδέμ, εκδόσεις Ορόρα 1985) ότι: Η βασική μου υπόθεση όσον αφορά τον εγκέφαλο είναι ότι οι δραστηριότητές του αυτό που συνέχεια το ονομάζουμε “νόηση” είναι μια συνέπεια της ανατομίας και της φυσιολογίας του και τίποτε περισσότερο. Μια επιπλέον επιβεβαίωση αυτού του τρόπου σκέψης είναι το ότι στο γλωσσάρι του βιβλίου του Sagan δεν περιέχονται λέξεις όπως νόηση, συνείδηση, αντίληψη ή σκέψη. Αντίθετα, υπάρχουν λήμματα όπως: “Σύναψη, λοβοτομή, πρωτεΐνες και ηλεκτρόδια”. Ομως, η υπόθεση του Sagan, παρότι εντάσσεται σε μια γενικότερη παράδοση της ψυχολογίας, έχει ριζοσπαστικό χαρακτήρα στο μέτρο που επιδιώκει να καταλήξει σε μια πλήρη εξήγηση αποκλειστικά με όρους του κατώτερου επιπέδου. Για να είναι αυτό το νόημα της καταληκτικής φράσης και τίποτε περισσότερο.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ
ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ
Αλλά στο βιβλίο “Το εγώ της νόησης” The minds, με συγγραφέα τον Douglas Hofstadter, καθηγητή γνωσιακής επιστήμης και τον Daniel Dennet, φιλοσοφίας και ένας από τους μέγιστους θεωρητικούς της γνωσιακής επιστήμης. Από αυτό το σημαντικό βιβλίο τους με 567 σελίδες μεγάλου μεγέθους παραθέσαμε όλο το παραπάνω κείμενο με την ευκαιρία του φετινού εορτασμού της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Και παράλληλα με τη συμπλήρωση ενός χρόνου από την εκδημία του μακαριστού ιεράρχη και πνευματικού μας πατέρα Ειρηναίου. Ο οποίος κήρυξε την “επανάσταση των συνειδήσεων” στον παλιό μητροπολιτικό ναό του Αγ. Σπυρίδωνος στο Καστέλι για μια πνευματική εξανάσταση των ορθόδοξων, αλλά και όλων των χριστιανών όπου έκαρε τον γνωσιακό επιστήμονα Διονύση Σαργέντη αναγνώστη. Ενώ με βάση την επανάσταση
ΜΕ ΒΑΣΗ
ΤΗΝ “ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ”
τότε πραγματοποιήθηκε με προσωπική μου ευθύνη την ημέρα του Αγίου Πνεύματος, το σημαντικό πνευματικό συνέδριο στις Βουκολιές…
Ο μακαριστός ιεράρχης προβληματίστηκε μαζί μου για το κείμενο της επανάστασης των συνειδήσεων. Αναζητώντας, όπως έκανε πάντα, και σύγχρονες επιστημονικές απόψεις για τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη συνείδηση, αλλά και για τη χριστιανική “επαναστατική” συνέγερση των χριστιανών σε εποχή μεγάλης κρίσης για τον ίδιο τον χριστιανισμό, και, περίπου διωγμού της ορθοδοξίας.
Εμείς σήμερα ενθυμούμενοι με βαθιά συγκίνηση εκείνη την εποχή, της “επανάστασης των συνειδήσεων” στο Ακρωτήρι Ειρήνης ανατρέξαμε σε σύγχρονες επιστημονικές σκέψεις για τη συνείδηση. Με αφιέρωση αυτών των σκέψεων στην ιερή μνήμη του.
ΕΝΑ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Λοιπόν στη συνέχεια του προηγούμενου κειμένου (σελ. 52 – 53) αναφέρονται τα εξής σημαντικά: “Οι απόψεις πολλών σύγχρονων φυσικών επιστημόνων συνοψίζονται στο δοκίμιο Remarks on the Mind Body Question (παρατηρήσεις για το πρόβλημα νους σώμα) του Νομπελίστα Eugene Wingner, ο οποίος ξεκινά επισημαίνοντας το γεγονός ότι οι περισσότεροι φυσικοί αναγνωρίζουν πλέον την πρωτεύουσα σημασία της σκέψης – δηλαδή της νόησης. Με βάση την εξής απόφανση: “Ηταν αδύνατο να διατυπωθούν οι νόμοι της κβαντομηχανικής με τρόπο απολύτως συνεπή χωρίς να γίνει αναφορά στη συνείδηση με το εκπληκτικό γεγονός ότι η επιστημονική διερεύνηση του κόσμου κατέληξε στο περιεχόμενο της συνείδησης ως της έσχατης πραγματικότητας…
Με την ανθρώπινη ψυχή να αποτελεί μέρος των παρατηρησιακών δεδομένων της επιστήμης με διαφύλαξη της ύπαρξής της, ενώ εξίσου μπορούμε να είμαστε καλοί πειραματικοί βιολόγοι και ψυχολόγοι. Γιατί είναι γοητευτική η ιδέα ότι τα μυστήρια της κβαντικής φυσικής και τα μυστήρια της συνείδησης αποτελούν ένα μοναδικό μυστήριο…
Ο επιστημολογικός βρόχος που περιγράφει ο Μoronitz περιέχει το κατάλληλο ποσοστό ακριβούς επιστήμης, ομορφιάς, παραδοξότητας και μυστικισμού ώστε να “μοιάζει σωστό”…
ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ
ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΕ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ
Στη σύγχρονη ασταμάτητη μηχανοκρατική εξέλιξη δύο διεθνούς απήχησης επιστημονικοί επινοητές (οι Τάμμερ και Μποβίν) προσομοίωσαν την ανθρώπινη ψυχή σε υπολογιστή. Με αυτή τη διαδικασία “η συνείδηση του ανθρώπου” πέρασε στο επίπεδο ενός ιδιότυπου συμβιβασμού… Χωρίς όμως η ψηφιακή μηχανή να μπορέσει ποτέ να αποκτήσει συνείδηση από μόνη της. Με αυτή τη μηχανή μπορεί να πέσει σ’ ένα είδος “λογικής παράλυσης” ή λογικής καταπληξίας όταν μέσα της πολλαπλασιάζονται οι αντινομίες…
Τι είναι λοιπόν η συνείδηση. Ενα μέσον, μια υπεκφυγή, μια διέξοδος, ένα δήθεν έσχατο καταφύγιο ή είναι ένα υποτιθέμενο (αλλά, μόνο υποτιθέμενο!) ανώτατο και αδιαμφισβήτητο δικαστήριο, αλλά στη γλώσσα της φυσικής και της θεωρίας της πληροφορίας είναι μια συνάρτηση, που άπαξ και αρχίσει, δεν επιδέχεται καμία περάτωση, δηλαδή καμία οριστική ολοκλήρωση.
ΕΝΑΣ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΠΟΥ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑ ΑΛΛΟΥΣ ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ
Δηλαδή λοιπόν κατά τους συγγραφείς του έργου “Το εγώ της νόησης” μόνο το προσχέδιο για μια τέτοια περάτωση, για μια ολική “συμφιλίωση” των επίμονων αντιφάσεων του εγκεφάλου. Είναι θα μπορούσαμε να πούμε ένας καθρέφτης που το έργο του είναι να αντανακλά άλλους καθρέφτες, που με τη σειρά τους αντανακλούν άλλους και ούτω καθ’ εξής επ’ άπειρων. Αλλά μια επ’ άπειρον αναδρομή από φυσική άποψη είναι κάτι αδύνατο.
Για να αποτελεί όμως ένα απύθμενο πηγάδι πάνω από το οποίο αιωρείται φτερουγίζοντας το φαινόμενο της συνείδησης… αναζητώντας ανθρώπινα και όχι μηχανο-κατασκευαστικά το μυστηριώδες βάθος του ανθρώπου, την εσωτερική του πολυπλοκότητα, τη λαβυρινθώδη φύση του…
ΜΝΗΜΗ ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ ΜΑΣ
Πεντηκοστή 1983: Αρχιερέα Ειρηναίου Γαλανάκη πνευματική διακήρυξη “Επανάσταση συνειδήσεων” κάθε ανθρώπου, καθε ορθόδοξου, κάθε χριστιανού… Τώρα 31 χρόνια μετά αυτή η επανάσταση συνειδήσεων -μέσα στην απέραντη πνευματική – ψυχική ασυνειδησία των καιρών είναι περισσότερο αναγκαία για μια βαθύτερη αντιμετώπιση του απύθμενου βάθους της ασυνειδησίας μας για τον πνευματικό ανθρωπισμό στην παραπαίουσα και κινδυνεύουσα Ελλάδα – Ευρώπη – ανθρωπότητα.
Αείμνηστε Γέροντά μας, με συνεχή συνείδηση ευθύνης σου καταθέτουμε σήμερα το κείμενο τούτο αναθυμούμενοι την τόλμη σου για την “επανάσταση των συνειδήσεων”.
