Ο θρησκευτικός τουρισµός αναπτύσσεται σήµερα σε όλο το κόσµο και σχετίζεται µε την επιθυµία των επισκεπτών να γνωρίσουν κάποια θρησκευτικά µνηµεία στο τόπο των διακοπών τους αλλά και µε την επιθυµία κάποιων άλλων να µεταβούν και να προσκυνήσουν σε τόπους και µνηµεία που έχουν ιερό χαρακτήρα. Στο παρελθόν ο σηµαντικότερος λόγος που ταξίδευε κάποιος σχετιζόταν µε τη µετάβαση σε θρησκευτικούς και ιερούς τόπους και όχι για ψυχαγωγία και αναψυχή. Σήµερα στις σύγχρονες κοσµικές κοινωνίες το θρησκευτικό αίσθηµα δεν αποτελεί το κύριο κίνητρο για διακοπές όπως συµβαίνει σε άλλες παραδοσιακές κοινωνίες όπως π.χ. στη Ινδία όπου η θρησκεία αποτελεί σηµαντικό κίνητρο για µετακινήσεις.
Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού σε ανεπτυγµένους τουριστικούς προορισµούς όπως η Κρήτη, εφόσον βέβαια υπάρχουν οι προϋποθέσεις, είναι επιθυµητή γιατί διαφοροποιεί και εµπλουτίζει το τουριστικό προϊόν του προορισµού προσελκύοντας ένα ειδικό – αλλά όχι αµελητέο – τµήµα των επισκεπτών που ενδιαφέρονται γι’ αυτόν αυξάνοντας ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητα του τοπικού τουριστικού προορισµού στη διεθνή αγορά. Ο θρησκευτικός τουρισµός µπορεί να θεωρηθεί σαν µία µορφή θεµατικού τουρισµού όπως ο αγροτο-τουρισµός, ο θαλάσσιος τουρισµός, ο συνεδριακός τουρισµός, ο ορειβατικός τουρισµός κ.α.
Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού διεθνώς
Η αύξηση του εισοδήµατος των πολιτών, η παγκοσµιοποίηση, η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, η βελτίωση των µεταφορών και επικοινωνιών αλλά και η επιθυµία όλο και περισσότερων να επισκεφθούν και να γνωρίσουν άλλα µέρη και προορισµούς έχουν πολλαπλασιάσει τα ταξίδια σε µέρη που ήταν πολύ δύσκολο να ταξιδέψει κάποιος στο παρελθόν. Η έννοια του “θρησκευτικού τουρισµού” περιλαµβάνει: α) το προσκυνηµατικό τουρισµό κατά τον οποίο θρησκευόµενοι επισκέπτονται επί τούτου ιερές τοποθεσίες και µνηµεία (π.χ. Ιερουσαλήµ, Τήνος κ.α.), και β) το πολιτιστικό τουρισµό κατά τον οποίο οι τουρίστες κατά τη περίοδο των διακοπών τους επισκέπτονται ιστορικά, αρχαιολογικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά µνηµεία στα πλαίσια ποικίλων δραστηριοτήτων τους χωρίς όµως η επίσκεψη στα θρησκευτικά µνηµεία να αποτελεί το κύριο κίνητρο των διακοπών τους. Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού, όπως και άλλων µορφών θεµατικού τουρισµού, έχει πολλαπλά οφέλη σε τουριστικούς προορισµούς καθώς εκτός των άλλων διαφοροποιεί το τουριστικό προϊόν τους.
Η Κρήτη βρίσκεται στο σταυροδρόµι τριών Ηπείρων και πολλών πολιτισµών και αναπόφευκτα φιλοξενεί πολλά θρησκευτικά µνηµεία που δηµιουργήθηκαν στο διάβα δύο χιλιετιών. Η ιστορία τους χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, τη βυζαντινή περίοδο και µέχρι τα τέλη της τουρκοκρατίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Πολλά από αυτά τα θρησκευτικά µνηµεία έχουν επιπρόσθετα ιστορικό και πολιτιστικό χαρακτήρα και αποτελούν ελκυστικό πόλο επίσκεψης των τουριστών κατά τις διακοπές τους στη Κρήτη.
Ενδεικτικά θρησκευτικά µνηµεία του Νοµού Χανίων
Η οικολογική διάσταση της ορθόδοξης εκκλησίας
Ο οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος έχει επανειληµµένως εκφράσει την ευαισθησία της ορθοδόξου εκκλησίας για τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θεωρώντας υποχρέωση των πιστών να µεριµνούν για όλα τα δηµιουργήµατα. Στο µήνυµα του προς τους πιστούς το Σεπτέµβριο του 2023 αναφέρει “Η οικολογική κρίση σαν παγκόσµια πρόκληση µπορεί να αντιµετωπισθεί µόνο µε τη παγκόσµια κινητοποίηση και συνεργασία”, προσθέτοντας ότι “οι άνθρωποι έχουν αντιληφθεί την αλληλεξάρτηση των οικολογικών και κοινωνικών προβληµάτων και το γεγονός ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος επηρεάζει περισσότερο τους φτωχούς του πλανήτη”. Καταλήγοντας αναφέρει ότι “ο συνδυασµός οικολογικών και κοινωνικών δράσεων αποτελεί τη µελλοντική ελπίδα µας γιατί µπορούµε να έχουµε πρόοδο και αειφορία µόνο όταν µεριµνούµε ταυτόχρονα για όλα τα δηµιουργήµατα, τη προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων”. Συνεπώς η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στη Κρήτη θα µπορούσε να συνδυαστεί µε την οικολογική ευαισθητοποίηση των επισκεπτών του νησιού µε τη ταυτόχρονη επίσκεψη τους σε τοπία ιδιαίτερης οικολογικής αξίας και φυσικής οµορφιάς παράλληλα µε τα θρησκευτικά µνηµεία.
Οι δράσεις της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
Η Ορθόδοξος Ακαδηµία Κρήτης που βρίσκεται στο Κολυµπάρι Χανίων έχει αναπτύξει πολλαπλές δραστηριότητες προάγοντας το θρησκευτικό τουρισµό συνδυάζοντας θρησκευτικές, οικολογικές και κοινωνικές δράσεις σύµφωνα µε το µήνυµα του Οικουµενικού Πατριάρχη Βαρθολοµαίου. Αυτές περιλαµβάνουν:
Α) Την εγκατάσταση ενός φωτοβολταϊκού συστήµατος ισχύος 50 KWp στα κτίρια της Ακαδηµίας το οποίο παράγει περίπου 75.000 KWh ετησίως καλύπτοντας σηµαντικό µέρος των ενεργειακών της αναγκών,
Β) Τη διοργάνωση πολλών εθνικών και διεθνών συνεδρίων και σεµιναρίων προάγοντας τη περιβαλλοντική αειφορία, την ενεργειακή δηµοκρατία και τις ενεργειακές κοινότητες στη τοπική κοινωνία,
Γ) Τη δηµιουργία του Ινστιτούτου Θεολογίας και Οικολογίας,
∆) Την εγκατάσταση µικρών φωτοβολταϊκών συστηµάτων σε εκκλησίες µειώνοντας το κλιµατικό τους αποτύπωµα,
Ε) Τη δηµιουργία τριών προγραµµάτων για ενήλικες που σχετίζονται µε την Ευρωπαϊκή πολιτιστική και εκκλησιαστική κληρονοµιά τα οποία υλοποιούνται στους χώρους της Ακαδηµίας.
Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στο Νοµό Χανίων
Ο νοµός Χανίων έχει πλήθος ιστορικών θρησκευτικών µνηµείων τα οποία έχουν µοναδικά χαρακτηριστικά και προσελκύουν όχι µόνο θρησκευόµενους επισκέπτες αλλά και τουρίστες οι οποίοι θέλουν να συνδυάσουν τις διακοπές τους στη Κρήτη, όχι µόνο µε την απόλαυση των µοναδικών της φυσικών τοπίων και παραλιών, αλλά και µε εµπειρίες που σχετίζονται µε τη γαστρονοµία, την ιστορία, την αρχαιολογία και το πολιτισµό του νησιού. Συνεπώς είναι εφικτή η δηµιουργία διαφόρων ηµερήσιων εκδροµών-επισκέψεων και ξεναγήσεων σε θρησκευτικά µνηµεία του νοµού οι οποίες θα απευθύνονται σε Έλληνες και ξένους επισκέπτες σε συνεργασία βέβαια µε τα κατά τόπους θρησκευτικά ιδρύµατα. Η πρόσβαση στα µνηµεία αυτά είναι αρκετά καλή ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν ανακαινισθεί ικανοποιητικά επιτρέποντας την είσοδο επισκεπτών στους χώρους τους.
Ο νοµός Χανίων έχει φυσικές οµορφιές και τοπία που αποτελούν πόλους έλξης για τους Έλληνες και ξένους επισκέπτες ενώ σηµαντικό του µέρος φιλοξενεί αξιόλογα φυσικά οικοσυστήµατα τα οποία προστατεύονται (περιοχές NATURA). Η επίσκεψη στα θρησκευτικά µνηµεία θα µπορούσε να συνδυαστεί µε τη µετάβαση τους σε ευαίσθητες οικολογικά περιοχές έχοντας αξιόλογη χλωρίδα και πανίδα όπου οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν εκτός από τα θρησκευτικά-ιστορικά µνηµεία και τα µοναδικά φυσικά οικοσυστήµατα του νοµού και της Κρήτης. Ενδεικτικά οι επισκέψεις-ξεναγήσεις θα µπορούσαν να περιλαµβάνουν:
Επίσκεψη στο µοναστήρι της Γωνιάς στο Κολυµπάρι και την Ορθόδοξο Ακαδηµία Κρήτης. Θα έχουν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στο µοναστήρι, να δουν την ιστορική βιβλιοθήκη του, να ξεναγηθούν στην ΟΑΚ και να γνωρίσουν, µεταξύ άλλων, το µουσείο χλωρίδας που φιλοξενεί.
Επίσκεψη και ξενάγηση στο µοναστήρι της Χρυσοσκαλίτισσας και µετάβαση στη συνέχεια στο Λαφονήσι για να γνωρίσουν ένα οικολογικά προστατευόµενο τοπίο µοναδικού φυσικού κάλλους που αποτελεί πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών.
Επίσκεψη στο καθεδρικό ναό των Χανίων και στη συνέχεια επίσκεψη και ξενάγηση στο µοναστήρι της Χρυσοπηγής που βρίσκεται πλησίον της πόλης. Θα µπορούσε να ακολουθήσει επίσκεψη-ξενάγηση στη λίµνη της Αγιάς µε το µοναδικό της φυσικό οικοσύστηµα και στο παρακείµενα ευρισκόµενο και πρόσφατα ανακαινισµένο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο-µουσείο.
Οι επιπτώσεις από την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στο νοµό Χανίων
Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στο νοµό Χανίων θα έχει θετικές επιπτώσεις σε όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και συγκεκριµένα:
Τα µοναστήρια και οι θρησκευτικοί φορείς
Α. Θα αυξηθεί η επισκεψιµότητα και τα έσοδα τους καθώς θα έχουν τη δυνατότητα να πωλούν διάφορα προϊόντα που παράγουν όπως τρόφιµα, αναµνηστικά είδη, βιβλία, χειροτεχνήµατα κ.α.
Β. Η αύξηση των εσόδων τους θα τους δώσει τη δυνατότητα να προβούν σε εργασίες συντήρησης των εγκαταστάσεων τους, αναστηλώσεις, περιβαλλοντική αναβάθµιση τους κ.α.
Γ. Η αύξηση των εσόδων τους θα τους δώσει επίσης τη δυνατότητα να προβούν σε φιλανθρωπικές και κοινωνικές δράσεις.
Η τοπική τουριστική βιοµηχανία
Α. Θα ωφεληθεί µε τη διαφοροποίηση του τοπικού τουριστικού προϊόντος το οποίο βασίζεται κυρίως στον “ήλιο και τη θάλασσα”. Εµπλουτισµός του µε το θρησκευτικό τουρισµό µια µορφή θεµατικού τουρισµού. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της τουριστικής βιοµηχανίας.
B. Θα αυξηθούν οι επιλογές των επισκεπτών να γνωρίσουν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους τα πολιτιστικά και θρησκευτικά µνηµεία της Κρήτης.
Γ. Τουριστικά γραφεία και ξεναγοί θα παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όσους ενδιαφέρονται να επισκεφθούν τα θρησκευτικά µνηµεία του τόπου αυξάνοντας τα έσοδα τους.
Οι τοπικές κοινωνίες
Α. Θα αυξηθεί η απασχόληση σε δραστηριότητες που σχετίζονται µε το τουρισµό.
Β. Οι επισκέπτες των θρησκευτικών µνηµείων είναι πολύ πιθανόν να επισκεφθούν παρακείµενα αρχαιολογικά και πολιτιστικά µνηµεία ή περιοχές φυσικού κάλλους αυξάνοντας παράλληλα την επισκεψιµότητα τους.
Γ. Καθώς θα αυξάνεται η επισκεψιµότητα των τουριστών στα θρησκευτικά µνηµεία θα αναπτυχθούν δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών προς τους επισκέπτες αλλά και εµπορικές δραστηριότητες πώλησης τοπικών αγροτικών ή άλλων προϊόντων µε συνακόλουθη αύξηση των εσόδων των επαγγελµατιών.
Συµπεράσµατα
Συµπερασµατικά µπορεί να λεχθεί ότι:
Α) Ο θρησκευτικός τουρισµός αναπτύσσεται σήµερα διεθνώς,
Β) Ο νοµός Χανίων έχει αξιόλογα θρησκευτικά µνηµεία τα οποία είναι ελκυστικά σε διάφορες οµάδες τουριστών οι οποίοι επιθυµούν και θα πρέπει να µπορούν να τα επισκεφθούν κατά τη παραµονή τους στη Κρήτη,
Γ) Ο Οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος θεωρεί ότι οι ταυτόχρονες δραστηριότητες στο θρησκευτικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πεδίο µπορούν να προάγουν την αειφορία και τη πρόοδο,
∆) Η Ορθόδοξος Ακαδηµία Κρήτης (και όχι µόνο) υλοποιεί τοπικά διάφορες θρησκευτικές, κοινωνικές και οικολογικές δράσεις,
Ε) Οι προοπτικές για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στο νοµό Χανίων είναι ελκυστικές, και
ΣΤ) Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισµού στο νοµό Χανίων θα έχει θετικές οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε όλους τους εµπλεκόµενους φορείς.
Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιµες στο επιστηµονικό άρθρο του γράφοντος µε τίτλο “Possibilities of developing religious tourism in western Crete, Greece” το οποίο δηµοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστηµονικό περιοδικό Journal of Business and Social Science Review, 4(9), σελ. 1-13, 2023.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΥΛ.
ΒΟΥΡ∆ΟΥΜΠΑΣ
Πολύ καλά όλα αυτά, αλλά νομίζω καλό θα ήταν να υπάρχει και μια τοποθέτηση ως προς το αν είναι λογικό, δίκαιο ή νόμιμο να εισπράττεται τέλος εισόδου -κοινώς εισιτήριο- από χώρους θρησκευτικής λατρείας. Η γνώμη μου είναι ότι δεν μπορούν οι χώροι που δεν διαθέτουν μουσείο -και εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε ότι κάποια μουσεία μοναστηριών είναι εξαιρετικά, όπως της Μονής Αγίας Τριάδος και της Μονής Γωνίας. Οι άλλοι όμως, μπορούν να ορίσουν αντίτιμο εισόδου; Φορολογούνται και τα αποδίδουν; Ή μήπως είναι δικά τους τα μνημεία και θεωρούν ότι μπορούν να τα λειτουργούν ως επιχείρηση;
Θα συμφωνήσω μαζί σας. Υπάρχουν και αρνητικές και ανεπιθύμητες επιπτώσεις όπως:
1. Η εμπορευματοποίηση της θρησκείας,
2. Η εμπορευματοποίηση προιόντων ή αντικειμένων που σχετίζονται με θρησκευτικούς τόπους προσκυνήματος,
3. Η εμπορευματοποίηση της τοπικής κουλτούρας.
4. Η φορολόγηση διαφόρων τομέων του θρησκευτικού τουρισμού εμπίπτει στη γκρίζα ζώνη κ.α.
Σε κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει να γίνει προσπάθεια να εξαλειφθούν τα αρνητικά χαρακτηριστικά.