Αιωνόβια γλυπτά της φύσης, κυπαρίσσια και αμπελιτσιές ηλικίας μέχρι και 778 ετών, αληθινά περιβαλλοντικά μνημεία. Με πρωτοβουλία του ΟΦΥΠΕΚΑ στο πλαίσιο του έργου “Εκτίμηση ηλικίας επιλεγμένων δέντρων και αξιολόγηση τους ως πιθανά μνημεία της φύσης” επιστήμονες εντόπισαν τα δέντρα μεγάλης ηλικίας στον ορεινό όγκο των Χανίων, μέτρησαν την ηλικία τους με τη μέθοδο της “δεντροχρονολόγησης” και προτείνουν την προστασία και ανάδειξη τους!
Με τη βοήθεια του βιολόγου – δενδροοικολόγου κ. Δημήτρη Σαρρή, βασικού συντελεστή της μελέτης προσπαθούμε να μάθουμε περισσότερα για τα αποτελέσματά της καθώς ολοκληρώθηκε πριν από μερικούς μήνες. Ρωτάμε το συνομιλητή μας αρχικά για το πώς προέκυψε αυτή η έρευνα. «Η ιδέα ξεκίνησε από το “Μουσείο Φυσικής Ιστορίας” και τον κ. Π. Λυμπεράκη που πρότεινε να μελετηθεί αν υπάρχει ενδιαφέρον χρονολόγησης των δέντρων στα Λευκά Όρη καθώς υπήρχαν αναφορές ότι πολλά από αυτά ήταν πολλών εκατοντάδων ετών. Προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός για να υλοποιηθεί το έργο με χρηματοδότηση από το ΠΕΠ Κρήτης και το αναλάβαμε μαζί με τη συνάδελφο Αναστασία Κατσαρέλια. Χρειάσθηκε να ανέβουμε πολλές φορές στα Λευκά Όρη, να εντοπίσουμε τις περιοχές που διατηρούνται δέντρα μεγάλης ηλικίας. Καλύψαμε μια ευρύτατη περιοχή στο φαράγγι της Σαμαριάς, την περιοχή προς Καλλέργη και το οροπέδιο του Ομαλού, την Ανώπολη» απαντάει ο κ. Σαρρής.
Η πληροφόρηση των ερευνητών για τα δέντρα μεγάλης ηλικίας αντλήθηκε αρχικά από την βιβλιογραφική έρευνα και από φωτογραφίες αναρτημένες στο διαδίκτυο. «Εκεί έγινε μια πρώτη εκτίμηση του κάθε δέντρου και ένα ξεχώρισμα εκείνων που είναι μεν μεγάλων διαστάσεων, αλλά αυξάνονται γρήγορα λόγω ευνοϊκών συνθηκών και άρα διαθέτουν μικρότερη ηλικία, από εκείνα που είναι πιο καταπονημένα, αυξάνονται αργά και φτάνουν δυνητικά σε μεγάλες ηλικίες. Σε δεύτερο βαθμό θελήσαμε να δούμε τις θέσεις εξάπλωσης τους. Ξέρετε, τα δέντρα που βρίσκονται στα όρια της εξάπλωσής τους είναι και τα πιο καταπονημένα και έχουν αργή αύξηση. Είναι τα λεγόμενα “δενδρόρια” (τα σημεία δηλαδή που μόλις αρχίζει ή μόλις σταματάει η εξάπλωση των δέντρων). Εκεί υπάρχουν και οι μεγαλύτερες ηλικίες στα δασικά δέντρα. Τις πιο ψυχρές, από αυτές τις θέσεις, τις ονομάζουμε “ψυχρόρια” και τις εντοπίζουμε σε μεγάλο υψόμετρο (π.χ. από τα περίπου 1500 μέτρα και πάνω για το κυπαρίσσι), και τις πιο θερμές που τις ονομάζουμε “θερμά όρια” τις βρίσκουμε σε χαμηλότερο υψόμετρο.
Η ΗΛΙΚΙΑ
Δύο είδη δέντρων μελετήθηκαν κυρίως από τους ερευνητές. Τα κυπαρίσσια και οι αμπελιτσιές. Στη σχετική λίστα που παρατίθεται στην έρευνα βλέπουμε κυπαρίσσια που καταγράφηκαν σε ηλικίες 778 έτη στο μονοπάτι από τον Ομαλό προς το Καλλέργη, 714 ετών στην Ανώπολη, αλλά και αμπελιτσιές ηλικίας 327 ετών!
«Σε ό,τι αφορά τα κυπαρίσσια γνωρίζουμε ότι η ηλικία τους φτάνει και τα 1000 έτη και εμείς βρήκαμε δέντρα ηλικίας 700-750 ετών. Δεν υπάρχει στην Ελλάδα και ενδεχομένως στη Μεσόγειο καταγραφή κυπαρισσιών σε αυτές τις ηλικίες και αυτό κάνει πολύ ιδιαίτερο το βιότοπο των Λευκών Ορέων» επισημαίνει ο ερευνητής.
ΓΛΥΠΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Άλλο ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της έρευνας ήταν οι μορφές των δέντρων, που πραγματικά εντυπωσιάζουν. «Μέσα από την πίεση των ισχυρών ανέμων, και τις δυσμενείς συνθήκες τα δέντρα αυτά έχουν πάρει καταπληκτικές βιομορφές που μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης. Πρόκειται για αληθινά γλυπτά της φύσης από ζωντανό υλικό σε αντίθεση με τους π.χ. σταλακτίτες που είναι νεκρό υλικό. Επίσης η μορφή των δέντρων αυτών στο τοπίο είναι κάτι επίσης ενδιαφέρον. Έχουν ως φόντο τις βουνοκορφές ή τις χαράδρες του εθνικού δρυμού της Σαμαριάς κάτι που επίσης τα κάνει μοναδικά και ιδιαίτερα» δηλώνει ο κ. Σαρρής.
ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΗΜΕΝΑ
Μια ακόμα διαφοροποίηση των αιωνόβιων δέντρων των Λευκών Ορέων είναι ότι σε μεγάλο βαθμό ζουν… αδελφωμένα καθώς ενώνονται οι βλαστοί τους! Ο κ. Σαρρής εξηγεί: «Στο βάθος του χρόνου ενώνονται διαφορετικοί βλαστοί και σχηματίζουν ένα κοινό δέντρο! Αυτό δεν είναι συνηθισμένο παρά μόνο σε είδη που μπορούν να ζήσουν εκατοντάδες χρόνια. Βρήκαμε εντυπωσιακές μορφές αποτέλεσμα συνένωσης αρκετών βλαστών. Αυτό βέβαια πολλές φορές μας δημιουργεί προβλήματα στη χρονολόγηση. Και αυτή είναι η περίπτωση της αμπελιτσιάς του Rackham -που κάπως την απομυθοποιήσαμε καθώς οι αρχικές αναφορές μιλούσαν για δέντρο ηλικίας 500 ετών- ενώ διαπιστώσαμε ότι ο εντυπωσιακά μεγάλος κορμός της αποτελείται από συνένωση δύο βλαστών με εκτιμώμενη ηλικία τα 167 έτη ο πρώτος και τα 254 έτη ο δεύτερος το 2021. Η αμπελιτσιά είναι προστατευόμενο είδος, απειλούμενο και είχαμε την τύχη να βρούμε βλαστούς σε μορφή δένδρου χωρίς συνένωση που φτάνουν τα 327 έτη».
Στο μονοπάτι από τον Ομαλό προς το Καλλέργη υπάρχουν δέντρα που διέφυγαν την ξύλευση, ξεπέρασαν το στάδιο της βόσκησης που προκαλεί μεγάλη καταπόνηση και αυτά τα δέντρα αξίζουν να προστατευτούν ως ένα μνημείο της φύσης.
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
Στα συμπεράσματα της μελέτης τους οι επιστήμονες προτείνουν τη διαμόρφωση διαδρομών, εντός της προστατευόμενης περιοχής NATURA 2000 στα Λευκά Όρη που εκτείνονται και εκτός του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς, διαδρομές που να περνάνε από αυτές τις υπεραινωνόβιες συστάδες ή τα μεμονωμένα δέντρα.
«Είμαι βέβαιος πως θα γίνουν πόλος έλξης για τους οικοτουρίστες, αν γίνει σωστή ανάδειξη με καλή προώθηση με βίντεο, φωτογραφίες, με κάποιο event που ενδεχομένως να περιλαμβάνει και καλλιτέχνες για να αναδειχθούν τα έργα τέχνης της Κρητικής Φύσης». Για παράδειγμα στο μονοπάτι από τον Ομαλό προς το Καλλέργη υπάρχουν δέντρα που διέφυγαν την ξύλευση, ξεπέρασαν το στάδιο της βόσκησης και αυτά τα δέντρα αξίζουν να προστατευτούν ως ένα ζωντανό μνημείο της φύσης. Ανάλογες εικόνες και στην Ανώπολη σε υψόμετρο άνω των 1300 μέτρων. Πάλι μέσα στο φαράγγι της Σαμαριάς στον Αγ. Νικόλαο υπάρχουν ενδιαφέροντα κυπαρίσσια τα οποία όμως είναι “καλοαναθρεμένα” καθώς βρίσκονται σε ιδανικό περιβάλλον με νερό, προστατευμένα από τον άνεμο και είδαμε ότι φτάνουν τα 500 έτη με ύψος 30 μέτρων και περιφέρεια που ξεπερνά τα επτάμιση μέτρα! Άρα, υπάρχουν κάλλιστα δυνατότητες να γίνουν αρκετές διαδρομές, με σήμανση και επεξηγήσεις για το κάθε δέντρο» υπογραμμίζει ο επιστήμονας.
Εξάλλου τα δέντρα που βρίσκονται σε μεγάλα ύψη είναι προστατευμένα από πυρκαγιές γιατί δεν συγκεντρώνεται καύσιμη ύλη λόγω της βόσκησης που σε αυτήν την περίπτωση βοηθάει πολύ στην διατήρησή τους.
Σε ένα επόμενο στάδιο θα μπορούσε να ακολουθήσει μια δεύτερη μελέτη για τη χαρτογράφηση των δέντρων στα ψυχρόρια -ύψος πάνω από 1500 μέτρα- ενώ οι ερευνητές είναι σίγουροι πως ανάλογοι δενδρολογικοί θησαυροί υπάρχουν και σε άλλα σημεία της Κρήτης. «Αυτόν τον φυσικό πλούτο πρέπει να τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές αναδεικνύοντας τον ώστε να γνωρίσουν την αξία του» καταλήγει ο κ. Σαρρής.
Έσπαγαν τα τρυπάνια
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε στην έρευνα σας, είναι το ερώτημά μας στον κ. Σαρρή και η απάντηση μας εκπλήσσει. «Το σκληρό ξύλο των δέντρων αυτών! Σπάσαμε 2-3 τρυπάνια ατσαλιού φτιαγμένα να αντέχουν τα πάντα και δεν άντεξαν τον κορμό των κυπαρισσιών! Τόσο σκληρό ήταν το ξύλο! Επίσης λόγω των ακανόνιστων βιομορφών των βλαστών σε κάποιες περιπτώσεις είχαμε δυσκολίες να εντοπίσουμε που ήταν το κέντρο του κορμού για να προσεγγίσουμε την ηλικία!».
Την άνοιξη μέρος του ξύλου είναι πιο ανοικτόχρωμο και το φθινόπωρο πιο σκουρόχρωμο και ο συνδυασμός του ξύλου αυτών των χρωμάτων συστήνει έναν ετήσιο δακτύλιο. Η δενδροχρονολόγηση ξεκινά με τη χρήση ενός ειδικού τρυπανιού που δεν βλάπτει το δέντρο και με το οποίο λαμβάνεται ο πυρήνας του ξύλου με πάχος όσο ένα μολύβι. Στη συνέχεια ο πυρήνας γυαλίζεται και ξεκινάει η μέτρηση του πλάτους των δακτυλίων και δημιουργούνται γραφικά οι λεγόμενες χρονοσειρές των δακτυλίων. Μετρώντας το πλάτος των δακτυλίων και κάνοντας στατιστικές αναλύσεις στις χρονοσειρές οι ερευνητές μπορούν με μεγάλη ακρίβεια να υπολογίσουν την ηλικία του κάθε δέντρου.
Οι συντελεστές
Η ομάδα μελέτης αποτελείται από τον βιολόγο και δενδροοικολόγο δρ Δημήτρη Σαρρή και τη δασολόγο περιβαλλοντολόγο Αναστασία Κατσαρέλια. Την έρευνα υποστήριξαν οι Ηλέκτρα Ρεμούνδου και Dany Ghosn, [ερευνητές Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ),] συμβάλλοντας στην πληροφόρηση, μεταξύ άλλων σχετικά με τις θέσεις ενδιαφέροντος των διαφόρων υπεραιωνόβιων δέντρων και ειδικότερα της Αμπελιτσιάς, οι Λουκία Μάρκου, Μαρία Κωνσταντίνου, Άρτεμις Οικονόμου και Μαριλένα Θεοδοσίου (βιολόγοι, ερευνητικοί συνεργάτες) και ο Μηνάς Αντιμισιάρης (ειδικός δασικής προστασίας).
