Εκδόσεις Ραδάμανθυς, Χανιά, 2022, σελ. 150.
Ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Ειρηναίος (1911-2013) ήταν αναμφισβήτητα μία κορυφαία και σημαντική προσωπικότητα του οποίου η πολύπλευρη δραστηριότητα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στη ζωή του Νομού Χανίων, της Ελλάδας αλλά και της (Δυτικής τότε) Γερμανίας. Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης στη δημιουργία της οποίας συνέβαλε καθοριστικά απετέλεσε διαχρονικά πόλο έλξης διεθνών προσωπικοτήτων στους τομείς των επιστημών, της πολιτικής, των τεχνών κ.α. Εκτός από τα θρησκευτικά του καθήκοντα επιτέλεσε σημαντικό κοινωνικό έργο ενώ συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία συνεταιριστικών οργανώσεων – εταιρειών λαϊκής βάσης – (ΑΝΕΚ, ΕΤΑΝΑΠ), ιδρυμάτων τα οποία αποτελούν σήμερα θεσμούς στο τόπο μας, στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς (Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, Εθνικό Ίδρυμα Μελετών και Ερευνών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, Ίδρυμα Αγία Σοφία), καθώς και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων (Ανουσάκειο Γηροκομείο) κ.α. Μεταξύ των πολλών βιβλίων που έγραψε περιλαμβάνεται και το “Κείμενα από τη Γερμανία – Επί τον ποταμόν Ρήνον” του οποίου μία σύντομη παρουσίαση ακολουθεί. Στον προαναφερθέντα τόμο παρουσιάζεται η κοινωνική δράση του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου κατά τη περίοδο που βρισκόταν στη Δυτική Γερμανία (1971-1981) καθώς και οι σκέψεις, οι ιδέες, οι ανησυχίες και οι προβληματισμοί του για τα κοινωνικοοικονομικά δρώμενα περιλαμβανομένων και των απόψεων του για το ρόλο των εκκλησιών τη σύγχρονη εποχή. Η μετάβαση του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου στη Γερμανία, όπως αναγράφεται στο βιβλίο, οφείλεται σε πρωτοβουλία του τότε στρατιωτικού καθεστώτος το οποίο δεν επιθυμούσε για πολιτικούς λόγους τη παραμονή του στην Ελλάδα.
Οι ιδέες και οι σκέψεις του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου όπως παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό καθώς και στο εξ’ ίσου ενδιαφέρον βιβλίο του “Η επανάσταση των συνειδήσεων” παραμένουν διαχρονικές και επίκαιρες σήμερα καθώς αποτυπώνουν τη σκέψη και τις ιδέες του ιδιαίτερα σημαντικού αυτού ιεράρχη, κοινωνικού αγωνιστή αλλά και φιλοσόφου. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ο σεβ. μητροπολίτης Ειρηναίος στα πλαίσια των Χριστιανικών του πιστεύω και καθηκόντων ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος στη προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ανθρωπιστικής προσέγγισης της Χριστιανικής εκκλησίας. Θεωρούσε ότι η διδασκαλία της εκκλησίας ενέχει μεν μία μεταφυσική διάσταση προσφέροντας ταυτόχρονα αγάπη και ελπίδα στο συνάνθρωπο.
Όπως αναφέρει στο πόνημα του πίστευε ότι η Χριστιανική εκκλησία αρχικά εμπεριείχε το σπέρμα της αδελφότητας των ανθρώπων και των λαών. Δεν εστίαζε μονομερώς στη κατάκτηση της βασιλείας των ουρανών και στην επικοινωνία με το θείο αφήνοντας τη ζωή στη γη να μετατραπεί σε κόλαση αλλά προσπαθούσε να βρίσκεται αλληλέγγυα με τα προβλήματα και τις αγωνίες των ανθρώπων προσφέροντας αγάπη και εμφυσώντας τους την ελπίδα. Παράλληλα με τη χριστιανική διδασκαλία ο σεβ. μητροπολίτης Ειρηναίος προσπάθησε με το φιλάνθρωπο έργο του και τη πολύπλευρη κοινωνική δράση του να βοηθήσει τον άνθρωπο να κάνει καλύτερη την εγκόσμια ζωή του. Από τα κείμενα του φαίνεται ότι δεν αποδεχόταν πλήρως την άποψη – που διατυπώθηκε κατά τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό – ότι ο άνθρωπος σαν έλλογο και καλό ον μπορεί να λύνει τα προβλήματα του και να προοδεύει χωρίς τη βοήθεια κάποιου υπερβατικού όντος. Θεώρησε ότι χωρίς τη χάρη του θεού αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί. Όπως αναφέρει ο σεβ. μητροπολίτης Ειρηναίος στο βιβλίο του ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την επινόηση του πιο απάνθρωπου μηχανισμού εξόντωσης ανθρώπων σε βιομηχανική πλέον κλίμακα – τα στρατόπεδα συγκέντρωσης – κάτι αδιανόητο μέχρι τότε στην ιστορία του ανθρώπου. Και είναι βέβαιος ότι εάν οι άνθρωποι που επινόησαν τους δολοφονικούς αυτούς μηχανισμούς δεν είχαν εγκαταλείψει τη χριστιανική διδασκαλία, την αγάπη προς το συνάνθρωπο και τον ανθρωπισμό που αυτή συνεπάγεται η μελαγχολική αυτή κηλίδα στην ανθρώπινη ιστορία θα είχε αποφευχθεί. Στο πόνημα του ο σεβ. μητροπολίτης Ειρηναίος εκφράζει τη διαφωνία του με τον άκρατο καταναλωτισμό, την έλλειψη πνευματικότητας και αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο.
Η ανάγκη αντιμετώπισης των σημερινών αδιεξόδων πιστεύει ότι κάνει αναγκαία την “επανάσταση των συνειδήσεων” ενάντια σε ένα κόσμο που παρακμάζει εστιάζοντας σε ένα υπερβολικά υλικό πολιτισμό χαμηλής πνευματικότητας που καταλήγει σε μια “απο-χριστιανοποιημένη Ευρώπη”. Ο πρόεδρος της Γερμανικής Δημοκρατίας σε αναγνώριση του έργου του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου για τον Ελληνισμό της Γερμανίας και για τη καλλιέργεια των Ελληνο-Γερμανικών πολιτιστικών σχέσεων του απένειμε το 1978 το μεγαλόσταυρο μια υψηλή τιμητική διάκριση. Την ανάγκη επανάστασης του ανθρώπου ενάντια σε ένα παράλογο κόσμο ο οποίος επέτρεψε οι αγώνες του για ελευθερία και καλύτερη ζωή να δημιουργήσουν τα αδιανόητα στρατόπεδα συγκέντρωσης τον 20ο αιώνα τονίζει και ο Albert Camus στο έργο του “Ο επαναστατημένος άνθρωπος” (1).
Ο επαναστατημένος άνθρωπος του A. Camus νοηματοδοτεί με τις πράξεις του την ύπαρξη του και διατηρεί ζωντανή τη συνείδηση και την ανθρωπιά του σε ένα παράλογο κόσμο που τον περιβάλλει. Το θέμα της χριστιανικής ταυτότητας της σημερινής Ευρώπης έχει επισημανθεί από πολλούς στοχαστές. Ο Olivier Roy στο πολύ ενδιαφέρον πόνημα του “Είναι η Ευρώπη χριστιανική;” (2) πιστεύει ότι η αποδοχή της χριστιανικής διδασκαλίας στη σημερινή Ευρώπη είναι μειωμένη σε σχέση με το παρελθόν. Θεωρεί ότι η Ευρώπη σήμερα χρειάζεται προφήτες και όχι νομοθέτες οι οποίοι βασιζόμενοι στις πλούσιες, πολύμορφες και διαχρονικές παραδόσεις της θα της προσδώσουν τη χαμένη χριστιανοσύνη και την αναγκαία πνευματικότητα. Ίσως ο σεβ. μητροπολίτης Ειρηναίος να αποτελούσε το αρχέτυπο του ιεράρχη-προφήτη που ο Olivier Roy θεωρεί ότι θα μπορούσε να συμβάλει στη χριστιανική ανάταση της Ευρώπης. Είναι προφανές ότι το πολυδιάστατο, εμβληματικό και αξιοθαύμαστο έργο του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου (συμπεριλαμβανομένου και του τεράστιου έργου του στο κοινωνικό τομέα) θα πρέπει να μελετηθεί συστηματικά και διεξοδικά καθώς αποτελεί σημαντικό τμήμα της ιστορίας των Χανίων στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.
Πίνακας 1. Αρχές και αξίες του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου όπως παρουσιάζονται στα βιβλία του “Κείμενα από τη Γερμανία” και “Η επανάσταση των συνειδήσεων”
(1) Albert Camus. “Ο επαναστατημένος άνθρωπος”, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2013,
(2) Olivier Roy. “Είναι η Ευρώπη χριστιανική;”, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2020.
Φωτό 1. Η “Σχολή των Αθηνών” όπως απεικονίζεται στη διάσημη νωπογραφία του αναγεννησιακού καλλιτέχνη Ραφαήλ, που δημιουργήθηκε το 1510-1511, και βρίσκεται στο παλάτι του Βατικανού – στην αίθουσα μελέτης του Πάπα – ενώ κοσμεί και την αίθουσα του Γαλλικού κοινοβουλίου. Από το 2021 κοσμεί και το χώρο της Ελληνικής βουλής με δωρεά της Γαλλίας στα πλαίσια των 200 χρόνων της Ελληνικής επανάστασης. Την εποχή της αναγέννησης οι άνθρωποι πίστευαν στη συμβατότητα μεταξύ της Ελληνικής φιλοσοφίας και της Χριστιανικής διδασκαλίας. Στο κέντρο της νωπογραφίας βρίσκονται ο Πλάτωνας με το χέρι στραμμένο προς τα πάνω – εκφράζοντας το κόσμο των ιδεών και της μεταφυσικής – ενώ δίπλα του ο Αριστοτέλης έχει το χέρι του στραμμένο προς στη γη – εκφράζοντας το κόσμο της γήινης πραγματικότητας. Θα μπορούσε να λεχθεί (με όρους της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας) ότι το έργο του σεβ. μητροπολίτη Ειρηναίου αντικατοπτρίζει τη σύνδεση των απόψεων του Πλάτωνα (μέσω της μεταφυσικής προσπάθειας της εκκλησίας για τη κατάκτηση της βασιλείας των ουρανών και της επικοινωνίας με το θείο) με τις απόψεις του Αριστοτέλη (μέσω της προσπάθειας της εκκλησίας να βελτιώσει την εγκόσμια ζωή των πασχόντων συνανθρώπων προσφέροντας τους αγάπη, ελπίδα και ανακούφιση στα προβλήματα τους) σε αρμονία με την εικονιζόμενη υπέροχη νωπογραφία του Ραφαήλ για τη “Σχολή των Αθηνών” και την απεικόνιση σε αυτή των απόψεων των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
