Ειρηναίος: Για ένα διάλογο Ορθοδοξίας και Μαρξισμού (1983)

1 από 2

«Μην ρίχνετε το κέρμα στο χέρι του ζητιάνου. Πιάστε του το χέρι»
[Πάπας Φραγκίσκος (1936-)]

…Η ΑΓΩΝΙΑ του Ειρηναίου Γαλανάκη για τη διαμόρφωση μιας ειρηνικής συμβίωσης ανάμεσα στο Μαρξισμό και την Ορθοδοξία, έχει εκφρασθεί πολλές φορές και ποικιλοτρόπως. Μια πρώτη μορφή διαλόγου ήταν η συνάντηση προσωπικοτήτων από το χώρο της Ορθοδοξίας και του Μαρξισμού (και όχι μόνο), που έγινε στην ΟΑΚ (1983) λίγο πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (1989). Τα συμπεράσματα εκείνης της συνάντησης, με τις συνεντεύξεις και τις αντίστοιχες ανταπαντήσεις, συγκεντρώθηκαν σε βιβλίο από το δημοσιογράφο της “Ε” Πέτρο Μακρή (1).
“ΤΡΙΑΝΤΑ εφτά χρόνια αργότερα, ένας διάλογος ανάμεσα στους άλλοτε “θανάσιμους” αντιπάλους (Μαρξισμός-Χριστιανισμός) είναι άραγε εφικτός; Λέμε “θανάσιμους” αντιπάλους, διότι το παρελθόν του Κομμουνισμού -τόσο στη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη, όσο και στη χώρα μας κατά τη διάρκεια του λεγόμενου εμφύλιου (1946-1949), δεν θα μπορούσε εκ προοιμίου να δημιουργήσει ένα διάλογο νηφάλιο στους μεταγενέστερους. Υπάρχει μια εκατέρωθεν ασίγαστη καχυποψία προθέσεων και στόχων που, πιθανόν να επιβιώνει μέχρι σήμερα”.
ΑΥΤΟ δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν (ή δεν υπάρχουν) Έλληνες κομμουνιστές βαθιά θρησκευόμενοι. Ούτε ότι δεν υπάρχουν Χριστιανοί που είναι και μαρξιστές! Απλό παράδειγμα, ο βαθιά θρησκευόμενος αριστερός ποιητής Νίκος Καρούζος καθώς και οι ιερωμένοι που βγήκαν στο βουνό με τους αντάρτες!
ΣΤΗ δεκαετία του 1980-1990 αναπτύχθηκε ένα κίνημα προσέγγισης της ελληνικής Άκρας Αριστεράς με την Ορθοδοξία. Επρόκειτο για τους λεγόμενους “νεοορθόδοξους” φιλοσόφους (συγκαταλέγονταν οι Χρ. Γιανναράς, Στ. Ράμφος, π. Γ. Μεταλληνός κ.ά.). Πολλοί τότε νέοι άνθρωποι της Αριστεράς επισκέπτονταν το Aγιον Oρος για να ικανοποιήσουν υπαρξιακές και μεταφυσικές αναζητήσεις τους!
ΣΤΗΝ περίοδο των κρίσεων (μνημόνια, κορωνοϊός), εκτός του εθελοντισμού, των συλλογικών ομάδων αλληλεγγύης, των συσσιτίων και καταφυγίων αστέγων, των δημοτικών “κοινωνικών παντοπωλείων” και ιατρείων, σπουδαίο κοινωνικό έργο επιτελούσε -και επιτελεί- η Εκκλησία, με τις Μητροπόλεις και τις ενορίες της: Υπάρχει μεγαλύτερο και ωραιότερο κοινωνικό έργο από την “Κιβωτό” του πατέρα Αντώνιου στην Αττική; Αλήθεια, τι άλλο μας θυμίζουν παρά τις πρωτοχριστιανικές “αγάπες” της Χριστιανικής Εκκλησίας, οι δεκάδες χιλιάδες μερίδες φαγητού ή η “Βοήθεια στο σπίτι” σε πενόμενους ή ανήμπορους συνανθρώπους μας; Τα πρώτα κοινόβια του Χριστιανισμού, όπως και η έννοια της κοινοκτημοσύνης, δεν επιβιώνουν ατόφια σήμερα στα μοναστήρια; Οι πρώτες χριστιανικές δομές κοινωνικής υποστήριξης δεν αποτέλεσαν τη βάση -ίσως και το πρότυπο- για τον Μαρξ στη θεμελίωση του Κομμουνισμού;
…ΑΛΛΑ, ας μελετήσουμε τον διάλογο ανάμεσα στον δημοσιογράφο Πέτρο Μακρή και τον Ειρηναίο, όπως αυτός καταγράφηκε στο βιβλίο “Μαρξιστές και Ορθοδοξία-Διάλογος ή Διαμάχη” (1983) (σ. 52-54). Η πυκνότητα των απαντήσεων του Ειρηναίου απαιτεί ιδιαίτερη ανάλυση:

• Σε ποιο σημείο νομίζετε ότι μπορούν να συναντηθούν ο χριστιανισμός με το μαρξισμό;
Ειρηναίος:-Εκείνο που ενδιαφέρει το χριστιανισμό και δημιουργεί κάποια σχέση με το μαρξισμό είναι η κοινωνική, η παρούσα ζωή του ανθρώπου και ειδικότερα τα αιτήματα για την κοινωνική δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ειρήνη. Για τα ίδια θέματα ομιλεί ο μαρξισμός, αλλά η μέθοδος που ακολουθεί είναι διαφορετική. Είναι ευχάριστο το ότι ζούμε σε μια εποχή διαλόγου. Ο Ροζέ Γκαρωντύ, νομίζω, έχει γράψει για το «διάλογο των πολιτισμών» (2). Πιστεύω δε ότι ο χριστιανισμός δεν φοβάται το διάλογο και μπορεί να συνομιλήσει με τον καθένα, μπορεί να εκφράσει την πεποίθησή του και ν’ ακούσει και τις θέσεις των άλλων. Σαν χριστιανοί, αναγνωρίζουμε ότι ο μαρξισμός έκανε μια έρευνα στα κοινωνικά προβλήματα. Ο μαρξισμός έχει μια γνωσιολογία της επικοινωνίας.

• Στα ζητήματα λοιπόν της δικαιοσύνης ή της Ειρήνης δεν διαπιστώνετε μια κάποια απουσία της ηγεσίας της εκκλησίας;
Ειρηναίος:-Η εκκλησία, με τη γενικότερη έννοιά της, δηλαδή το σύνολο των ανθρώπων, δεν απουσιάζει από τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Με την έννοια αυτή η εκκλησία βοηθεί το διάλογο. Με την ειδικότερη όμως έννοια της ιεραρχίας της εκκλησίας, διαπιστώνουμε μια απόσταση. Η εκκλησία δεν εκφράζεται συλλογικά. Για φανταστείτε, αν η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος σε μια από τις συνεδριάσεις της εξέταζε και τα θέματα των εργαζομένων, των υπαλλήλων και των γεωργών. Μια τέτοια πρωτοβουλία θα είχε πολύ καλήν απήχηση. Δυστυχώς, προς την κατεύθυνση αυτή δεν έχουμε εργαστεί. Θα μπορούσαν, σε μια Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, να συμμετάσχουν και λαϊκοί, δηλαδή στελέχη της εκκλησίας από το λαϊκό στοιχείο, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι και άλλοι. Η εκκλησία πρέπει να δέχεται και να ευλογεί το διάλογο.

• Ήδη έχει αρχίσει εδώ ένας διάλογος. Το θεωρείτε πρόοδο αυτό;
Ειρηναίος:-Σήμερα (σ.σ. 1983) υπάρχει μεγάλη διαφορά σε σύγκριση με την προ πενήντα ετών εκκλησία. Υπάρχει ένα άνοιγμα προς τα κοινωνικά θέματα. Πρέπει όμως να προχωρήσουμε. Η εκκλησία πιστεύω ότι θ’ αντλήσει πάρα πολλές δυνάμεις από το λαό της, από το ποίμνιό της. Είναι σφάλμα και αδυναμία της εκκλησίας να είναι απομονωμένη στους ρασοφόρους της και μόνον, τη στιγμή κατά την οποία στο λαό της εκκλησίας υπάρχουν τόσες και τόσες δυνάμεις με χαρίσματα. Όλες αυτές τις δυνάμεις η εκκλησία πρέπει να τις χρησιμοποιήσει, να τις αγκαλιάσει και να τις αξιοποιήσει.

• Για τη συνάντηση ορθοδόξων με μαρξιστές και διανοούμενους άλλων χώρων, στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, τι θα είχατε να μας πείτε;
Ειρηναίος:-Η συνάντηση με τους μαρξιστές και άλλους διανοούμενους στο Κολυμπάρι Χανίων ήταν μια άτυπη επαφή. Η όλη βέβαια πρωτοβουλία για ένα διάλογο είναι καλή. Απαιτείται όμως μια σοβαρή προεργασία. Και αν υπάρξει σωστό και αληθινό ενδιαφέρον, θα προκύψει νομίζω κάτι το καλό. Δεν ξέρω αν στην πορεία των πρωτοβουλιών δημιουργηθούν προβλήματα. Γενικά, όμως, η πρωτοβουλία είναι καλή. Πρέπει να γίνουν αρκετές συναντήσεις για μια αλληλογνωριμία. Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι ξέρω πάρα πολύ καλά το μαρξισμό, όπως και εκπρόσωποι από την άλλη πλευρά δεν ξέρουν καλά το χριστιανισμό. Αν ανεύρουμε τις αλήθειες του χριστιανισμού και του μαρξισμού, θα μπορούσαμε να βρούμε πώς και πού μπορούμε να συναντηθούμε.”
ΑΠΟ τα παραπάνω και μόνο διαπιστώνει κανείς πως Χριστιανοί και Μαρξιστές πιστεύουν σε ένα καλύτερο κόσμο– έστω, εσχατολογικά (Χριστιανισμός), ή ουτοπικά (Κομμουνισμός). Μήπως θα έπρεπε, με πρωτοβουλία της ΟΑΚ, να ξαναρχίσει νέος κύκλος διαλόγων- ουσιαστικών αυτή τη φορά- σε μια εποχή έντονων παγκόσμιων ζυμώσεων και αναζητήσεων; (12/6/20)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

-(1) Η σχετική έρευνα της “Ελευθεροτυπίας” (με πρωτοβουλία του δημοσιογράφου Πέτρου Μακρή), εκδόθηκε σε βιβλίο με τίτλο «ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΞ ΚΟΥΒΕΝΤΙΑΖΟΤΝ – Eνας διάλογος αρχίζει στην Ελλάδα» (1983). [Συμμετείχαν οι Μοσκώφ, Μπιτσάκης, Γιανναράς, Καψάνης, Αγουρίδης, Θεοδωράκης, Τάσσος, ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, Μηλιαράκης, Ζουράρις, Μεταλληνός, Χατζηϊακώβου, Νέλλας, Παπαθεμελής, Μανιάτης, Ράμφος, Σαββόπουλος. Η β’ έκδοση του βιβλίου έγινε στην Αθήνα από τον εκδ. Οίκο Επικαιρότητα]. Σ΄αυτό υπάρχουν για πρώτη φορά συγκεντρωμένες οι απόψεις όλων των τάσεων του «νεορθόδοξου» κινήματος καθώς κι ο αντίλογος των διαφωνούντων, τόσο από μαρξιστική όσο κι από χριστιανική σκοπιά].
-(2) Ροζέ Γκαρωντύ (Roger Garaudy) -: Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας. Υπήρξε ανώτατο στέλεχος και θεωρητικός του . [σ.σ. ο Ειρηναίος αναφέρεται στο βιβλίο του Γκαρωντύ, “Για ένα διάλογο των πολιτισμών”, 1977]