Si vis pacem, para bellum
(=Αν επιθυµείς ειρήνη, να ετοιµάζεσαι για πόλεµο) (λατινική ρήση)
Ήδη µπαίνοντας στον 21ο αιώνα, είδαµε έντονα σηµάδια κόπωσης της “αµερικανικής υπερδύναµης”. Η έννοια πλανητάρχης αµφισβητήθηκε, ενώ και η λεγόµενη “δυτικού τύπου” δηµοκρατία δέχθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αιµατηρές επιθέσεις από ισλαµιστικές οργανώσεις.
Ο ΚΟΣΜΟΣ µας σήµερα στερείται µιας στιβαρής δύναµης, ή οµάδας δυνάµεων, που να είναι ικανή να ηγείται του πλανήτη επιβάλλοντας την παγκόσµια ειρήνη και διατηρώντας τη διεθνή τάξη. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τράµπ, υπόσχεται τον αποµονωτισµό και την “αναστάτωση” παντού (Παναµάς, Μεξικό, Γροιλανδία, Καναδάς κ.ά.) κηρύσσοντας πιθανόν πολέµους, οικονοµικούς ή κανονικούς, κατά το δοκούν. Πώς; Αντικαθιστώντας την αµερικανική δηµοκρατία µε τη χρηµατοκρατία! Έτσι, η κήρυξη ενός πολέµου µπορεί να γίνεται από ένα άτοµο και την κλίκα του (Ερντογάν, Πούτιν, Χαµάς, Νετανάχιου, Τραµπ και Μασκ κ.λπ.) όµως, για να επικρατήσει µετά η ειρήνη, θα απαιτείται υπογραφή από περισσότερα άτοµα! Στην εποχή µας οι πόλεµοι γίνονται “δι’ αντιπροσώπων” ή “διά πληρεξουσίων”, όπως ακριβώς έγινε στη χώρα µας µε τον λεγόµενο εµφύλιο (1946-1949).
ΤΗΝ ΗΛΙΘΙΟΤΗΤΑ και το αδιέξοδο των πολέµων περιέγραψαν πολλοί σε πεζό η ποιητικό λόγο… Στα 1958 εκδίδεται το βιβλίο του αγαπητού µας φιλόλογου καθηγητή, Στρατή Βούλγαρη (1), µε τίτλο “Η Ελληνική Ιστορία κατηγορεί τους ξένους Ιστορικούς”-ένα βιβλίο σταθµός για την εποχή του. Ήταν η δεκαετία κατά την οποία η µετεµφυλιακή Ελλάδα αγωνιζόταν να σταθεί στα πόδια της. Ερείπια παντού· χιλιάδες τα θύµατα από την Γερµανο-βουλγαρο-ιταλική Κατοχή. Μεγαλύτερη, η τραγωδία από τα τραύµατα που άφησε πίσω του ο ελληνικός “εµφύλιος”, κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα· τραύµατα διάχυτα στην περιρρέουσα ατµόσφαιρα, τόσο σε υλικές καταστροφές όσο και σε επίπεδο διχαστικής πολιτικής ανθρώπων: άλλοι στην εξορία, άλλοι στο χώµα, πολλοί αλοϊσµένοι, αρκετοί στο παραπέτασµα ή στις φυλακές κι άλλοι, όπως εµείς, ορφανοί “πατρός τε και µητρός”. Με εκείνον τον πόλεµο, εγκαινιάστηκε διεθνώς ο «Ψυχρός Πόλεµος» ανάµεσα σε ΕΣΣ∆ (Σοβιετία) και ∆υτικό κόσµο (ΗΠΑ, Ευρώπη): ένας “πόλεµος” νεύρων και πρώτη «µεταπολεµική» ιδεολογική εµπειρία Ανατολής-∆ύσης, ως αποτέλεσµα της χρήσης της ατοµικής βόµβας στην Ιαπωνία από τις ΗΠΑ.
… Ο ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ στο βιβλίο του (σελ. 61-62), διακόπτει τη συναρπαστική µυθολογική αφήγησή του σχετικά µε την προέλευση των Ελλήνων για να στηλιτεύσει την απανθρωπιά των “καταραµένων πολέµων”. Τα λόγια του, αν και γραµµένα πριν από 66 χρόνια, ηχούν σαν να είναι σηµερινά: (…) Όλες οι πολιτείες, απ’ την παληά τούτη εποχή, δοκιµαστήκανε σκληρά µε τους κ α τ α ρ α µ έ ν ο υ ς πολέµους, που σκορπίσανε και σκορπάνε ακόµα σ΄όλη σχεδόν την έχταση της γης τις πιο θλιβερές και τις πιο ανατριχιαστικές συφορές και το πιο αξιοδάκρυτο πένθος. Κι‘ όµως, παρά τα µεγάλα κακά, που προκαλούνε, σαν τραγική ειρωνία, µάς τους εξαγιάζουνε και θέλουνε να µας κάνουνε και σήµερα ακόµα (1958) µε το ζόρι να πιστέψουµε, πώς τους ευλογεί το άγιο χέρι τού θεού. Κι‘ αντί να προσπαθήσουνε όλοι τους µε κάθε θυσία να τους εξαλείψουνε ολότελα σαν άγος και καταστροφείς της ανθρώπινης ευτυχίας απ‘τό πρόσωπο της γης, αντίθετα αγωνίζονται µε κάθε θεµιτό κι‘ αθέµιτο µέσο να τους δώκουνε ηθικό περιεχόµενο. Πόσος κόλαφος κι‘ ειρωνία στην ανθρώπινη νοηµοσύνη! Πόση εθελοτύφλωση κι‘ αυταπάτη! Πόσος εµπαιγµός -στους ίδιους τους τούς εαυτούς, όταν θέλουvε να εξιδανικέψουνε την αισχρότητα και την άλλη τους συµφορά! Πόση ασέβεια και κοροϊδία στη θεία δύναµη! Και να σκεφτή κανείς, πώς µια τέτοια καθαγίασή τους θάπρεπε να’ χη µπη από καιρό έκτος νόµου” (…)
ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ενός πολέµου, µας το λέει λακωνικά ο Τζόρτζ Όργουελ (“1984”): “Ο πόλεµος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι υποδούλωση, ενώ η άγνοια είναι δύναµη”. Ένας πόλεµος ξεσπάει πολύ πιο εύκολα σε αντίθεση µε την επίτευξη µιας ειρήνης που απαιτεί πολύ χρόνο. Κι ενώ η ειρήνη είναι ένα συνεχές δοξαστικό τραγούδι ζωής, ο πόλεµος είναι ένας µακρόσυρτος οδυρµός µε αδιάκοπες οιµωγές και κλαυθµούς, µα κι αβάσταχτους πόνους· µε ερείπωµένες πόλεις, χωριά και άσειες ανθρώπινες ψυχές.
ΜΠΟΡΕΙ στη ζωή µας και στη γύρω φύση να κυριαρχεί ο πόλεµος («πατήρ πάντων»), µπορεί η ειρήνη να βασιλεύει µόνο στα διαλείµµατα δυο πολέµων, όµως, για τον Βενιαµίν Φραγκλίνο, «δεν υπάρχει ποτέ κ α λ ό ς πόλεµος, ούτε και κ α κ ή ειρήνη”. Βασική διαφορά ανάµεσα στον πόλεµο και την ειρήνη, είναι ότι ο πόλεµος είναι υπόθεση µιας δράκας µωροφιλόδοξων και φαντασµένων ατόµων, ενώ όσο διαρκεί η ειρήνη έχουµε µόνο πολέµους ιδεών. Ο Μένανδρος το λέει πιο απλά: «Η ειρήνη δίνει ψωµί στον γεωργό, ακόµα κι αν βρίσκεται ανάµεσα στα βράχια, αντίθετα ο πόλεµος του φέρνει δυστυχία κι αν ακόµα βρίσκεται στον πιο πλούσιο κάµπο.»
ΣΚΕΨΕΙΣ αντιπολεµικές βρίσκονται σε κείµενα, επιτύµβιες στήλες, µουσικές συνθέσεις, πίνακες και στίχους. Παντού εκφράζεται το ανικανοποίητο περί ε ι ρ ή ν η ς αίσθηµα (και αίτηµα):
-(Ερίχ Μαρία Ρεµάρκ–“Ουδέν νεώτερον από το δυτικό µέτωπο”): “Όταν οι ουλές απ’ τις λαβωµατιές κλείνουν στο πρόσωπο του κόσµου και µες στους λάκους που‘καψε η πυρακαϊά δένει τα πρώτα της µπουµπούκια η ελπίδα και οι νεκροί µπορούν να γείρουν στο πλευρό τους και να κοιµηθούν δίχως παράπονο ξέροντας πως δεν πήγε το αίµα τους του κάκου, είναι η ειρήνη.”
-(Ναζίµ Χικµέτ–“Ειρήνη”): “Ειρήνη είναι η µυρουδιά του φαγητού το βράδυ, τότε που το σταµάτηµα του αυτοκινήτου στο δρόµο δεν είναι φόβος, τότε που το χτύπηµα στην πόρτα σηµαίνει φίλος…”
-(Μπέρτολτ Μπρεχτ–“Ειρήνη”): “Ειρήνη είναι τα σφιγµένα χέρια των ανθρώπων, είναι το ζεστό ψωµί στο τραπέζι του κόσµου,
είναι το χαµόγελο της µάνας…”
ΘΑ ΥΠΑΡΞΕΙ άραγε ποτέ µια παγκόσµια οργάνωση για την προάσπιση της ειρήνης; Νοµίζω πως θα… θεραπευτούµε από τη µανία των πολέµων, µόνον όταν αντιληφθούµε την ανωτερότητα της ειρήνης, όπως τη θέλει κι ο Ηρόδοτος: «Κανένας δεν είναι τόσο ανόητος που να προτιµάει τον πόλεµο απ’ την ειρήνη. Γιατί στον καιρό της ειρήνης τα παιδιά θάβουν τους γονείς τους, ενώ αντίθετα στον καιρό του πολέµου οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους.»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Για τον υπέροχο “δάσκαλο” Στρατή Βούλγαρη και την µετεµφυλιακή φτώχεια στη Θεσσαλονίκη, µπορεί κανείς να διαβάσει στα “Παιδοπολίτικα-από την απώλεια στην καταλλαγή” (Χανιά, 2023), σελ. 13-20.
