Αποφράδα ημέρα για το μαρτυρικό χωριό Μαλάθυρος η 28η Αυγούστου 1944, όπου το χωριό τυλίχθηκε στο πένθος εξαιτίας της πολυάριθμης εκτέλεσης ανδρικού πληθυσμού του από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Εξήντα δύο (62) άνδρες έστησαν οι Γερμανοί στο εκτελεστικό απόσπασμα μέσα στο φαράγγι πλησίον του Μάκρωνα, γειτονιά του Βουλγάρω.
Ως εκ θαύματος, ένας εξ αυτών σώθηκε βαριά τραυματισμένος τον οποίο είχαν νομίσει και αυτόν οι Γερμανοί νεκρό. Ο άνθρωπος αυτός χειροτονήθηκε στη συνέχεια κληρικός και διακόνησε ως εφημέριος το χωριό του μέχρι το τέλος της ζωής του.
Οι διήμερες εκδηλώσεις τιμής και μνήμης των εκτελεσθέντων άρχισαν το απόγευμα του Σαββάτου στον τόπο του μαρτυρίου με εσπερινό και τρισάγιο παρουσία αρκετού κόσμου. Στη συνέχεια ακολούθησε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Νέας Κυδωνίας “Το Ρόδον” δρώμενο με Γερμανούς στρατιώτες που συνόδευαν τους κατοίκους για εκτέλεση κάνοντας τους παρευρισκόμενους μικρούς και μεγάλους να βουρκώσουν και ιδιαίτερα σημερινούς ηλικιωμένους, παιδιά εκτελεσθέντων, που κρατούσαν στα χέρια τους φωτογραφίες των πατεράδων τους.
Η δεύτερη ημέρα των επετειακών εκδηλώσεων, άρχισε χθες Κυριακή με την τέλεση μνημόσυνου μετά τη Θεία Λειτουργία στον Καθεδρικό Ιερό Ναό του χωριού αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο για να συνεχιστούν με επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του, καταθέσεις στεφάνων, τήρηση ενός λεπτού σιγής, ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου, από τη φιλαρμονική του Δήμου Κισάμου, ριζίτικα τραγούδια από τον Σύλλογο Ριζιτών “Η Κίσαμος”, χαιρετισμός από τον δήμαρχο Κισάμου κ. Θεόδωρο Σταθάκη και ομιλία από την τελειόφοιτη Νομικής, Αγγελική Παπαδάκη. Το «παρών» έδωσαν η βουλευτής Χανίων κα Βάλια Βαγιωνάκη, ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων κ. Απόστολος Βουλγαράκης, ο περιφερειακός σύμβουλος κ. Παναγιώτης Σημαντηράκης, ο δήμαρχος Κισάμου με αντιδημάρχους, εκπρόσωποι στρατιωτικών Αρχών, Σωμάτων Ασφαλείας και άλλοι.
ΟΜΙΛΙΑ
Όπως επεσήμανε η Αγγελική Παπαδάκη απόγονος εκτελεσθέντων, αναφερόμενη στα γεγονότα, « μόνος διασωθείς ήταν ο τότε λαϊκός και μετέπειτα ιερέας του χωριού μας, Ιωάννης Καρτσωνάκης, ο οποίος λόγω του ολοήμερου βασανισμού του και του τραύματος στο κεφάλι δεν του έδωσαν χαριστική βολή διότι ένας εκτελεστής θεώρησε ότι του την είχε δώσει ένας άλλος» για να επισημάνει στη συνέχεια ότι «μετά την αποφράδα αυτή ημέρα που το χωριό μας έχασε όλους τους άνδρες από ηλικία 13 ετών και άνω, δεν υπήρχαν πλέον γυναίκες παρηγορήτρες, έγιναν όλες γυναίκες ηρωίδες. Γιατί όχι μόνο αντικατέστησαν τους άνδρες στις βαριές γεωργικές δουλειές αλλά είχαν και το χρέος τόσο να μεγαλώσουν τα ορφανά που πολλά δεν είχαν γνωρίσει τον πατέρας τους, με αρχές και αξίες, οράματα και ιδανικά αντάξια των παραδόσεων του λαού μας όσο και να κρατήσουν και να τιμήσουν τη χηρία τους».
Τελετάρχης ήταν ο παλιός Κοινοτάρχης κ. Σπύρος Δαράκης.
Αξίζει να αναφερθεί πως ήταν ιδιαίτερα συγκινητικές οι στιγμές της ανάγνωσης ονοματεπωνύμων στο προσκλητήριο νεκρών από τον κ. Γιάννη Καρτσωνάκη, γιο του μοναδικού διασωθέντα και μετέπειτα εφημερίου Μαλαθήρου, ενώ παράλληλα παιάνιζε με την τρομπέτα ένα εμβατήριο ο κ. Σπύρος Σημαντηράκης, γιος του τότε παπά Γιάννη Σημαντηράκη εφημερίου του χωριού. Ο κ. Καρτσωνάκης υπήρξε από τους πρώτους μαθητές της φιλαρμονικής που ίδρυσε στο Καστέλι ο αείμνηστος μητροπολίτης Ειρηναίος Γαλανάκης.
Οι εκδηλώσεις τελείωσαν με επίσκεψη στο πρώην δημοτικό σχολείο του χωριού που υπήρχε έκθεση ιστορικών φωτογραφιών και με γεύμα που ακολούθησε στον προαύλιο χώρο του.
