» Michel Houellebecq (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας)
Κάποιες Δευτέρες στα τέλη Νοεμβρίου ή στις αρχές Δεκεμβρίου, ιδίως όταν είσαι εργένης, έχεις την αίσθηση πως βρίσκεσαι στον προθάλαμο του θανάτου. Οι καλοκαιρινές διακοπές έχουν ξεχαστεί προ πολλού, ο νέος χρόνος είναι ακόμα μακριά· η εγγύτητα του τίποτα είναι ασυνήθιστη.
Ενα ή δύο βιβλία του Ουελμπέκ να έχει διαβάσει κανείς, με ευκολία θα μάντευε πως σε εκείνον ανήκει η παραπάνω εναρκτήρια παράγραφος. Σαράντα μία λέξεις είναι αρκετές για να περιγράψουν την εγγύτητα του τίποτα, για να δώσουν τις συντεταγμένες εντός των οποίων κινούνται οι χαρακτήρες του, ήρωες θα έγραφα παραλίγο και από το βάθος θα ακουγόταν ένα γέλιο βαθύ, χαρακτήρες λοιπόν. Η Εκμηδένιση είναι το πλέον φιλόδοξο εγχείρημα του Ουελμπέκ από την κυκλοφορία του μυθιστορήματος Ο χάρτης και η επικράτεια (2010) και ύστερα, μυθιστόρημα που αποτελεί και την ψηλότερη κορυφή της εργογραφίας του, ενώ είχε προηγηθεί ένα ακόμα αριστούργημα, Η δυνατότητα ενός νησιού (2005). Αυτό δεν σημαίνει πως η Υποταγή ή η Σεροτονίνη που μεσολάβησαν δεν είναι σπουδαία μυθιστορήματα, κάθε άλλο, απλώς δεν φτάνουν τις κορυφές που άγγιξε ο Ουελμπέκ με τα προαναφερθέντα έργα.
Βρισκόμαστε στο εγγύς μέλλον 2026. Μια σειρά από τρομοκρατικές επιθέσεις συγκλονίζουν περαιτέρω την ευρισκόμενη ήδη σε παρατεταμένη εύθραυστη ισορροπία παγκόσμια οικονομία. Οι επιθέσεις αρχικά μοιάζει να περιορίζονται σε στόχους γαλλικών ενδιαφερόντων, σύντομα όμως επεκτείνονται εκτός των συνόρων. Τα κίνητρα των δραστών είναι θολά, κάθε επόμενος στόχος αναιρεί και αποκλείει υποψήφιες κοινωνικές ομάδες ως δεξαμενές υπόπτων, η σκιαγράφηση ενός ιδεολογικού προφίλ αποδεικνύεται αδύνατη. Η Γαλλία βρίσκεται σε διαδικασία επιστροφής στις βασικές αρχές της καπιταλιστικής ανάπτυξης, επενδύοντας σε μία οικονομική εσωστρέφεια, αδιαφορώντας για τους όρους και τους περιορισμούς που η Ευρωπαϊκή Ένωση νομοθετεί. Οι προεδρικές εκλογές πλησιάζουν, ο απερχόμενος πρόεδρος, έχοντας εκπληρώσει το μέγιστο της θητείας του, αναζητά έναν ενδιάμεσο ώστε με ασφάλεια να επιστρέψει στις μεθεπόμενες εκλογές. Αυτό είναι το χωροχρονικό πλαίσιο εντός του οποίου διαδραματίζεται η Εκμηδένιση.
Στη σημερινή εποχή, που ανάμεσα σε τόσα άλλα, χαρακτηρίζεται από μια αδιαφορία για τη λογοτεχνία, ο Ουελμπέκ αποτελεί μια από τις ελάχιστες εξαιρέσεις πρόκλησης παθών και χωρισμού των αναγνωστών σε αντίπαλα στρατόπεδα. Διακύβευμα της αντιπαράθεσης δεν μοιάζει να αποτελεί η συγγραφική αλλά η ανθρώπινη αξία του Ουελμπέκ, καθώς οι πολέμιοι του χρεώνουν πως ενστερνίζεται μεγάλο μέρος των απόψεων των χαρακτήρων του· ρατσισμός, μισογυνισμός και σεξισμός, ανάμεσα σε άλλα. Τα πρόσωπα των έργων του Γάλλου συγγραφέα είναι άνθρωποι της εποχής μας, με σπουδές και οικονομική άνεση, που έχουν δουλειά και σπίτι, πηγαίνουν διακοπές σε μέρη εξωτικά. Είναι μόνοι. Η σχέση τους με την οικογένειά τους είναι όχι μόνο προβληματική αλλά και ανύπαρκτη. Είναι αρκούντως αντιπαθητικοί, ενίοτε αποκρουστικοί, παρότι διατηρούν χαμηλό προφίλ, παρότι μιλάνε ελάχιστα. Η ματαιότητα έχει διαποτίσει το είναι τους, έχει γίνει ένα με την πραγματικότητα που τους περικλείει. Η συναναστροφή μαζί τους, ακόμα και η αναγνωστική, εγείρει αισθήματα μισανθρωπίας. Ωστόσο, τα πρόσωπα αυτά διαθέτουν κάτι το βαθιά ανθρώπινο, καίτοι δυσδιάκριτο· είναι η ανθρώπινη αδυναμία και η αντιηρωική της φύση. Ο Ουελμπέκ τη διακρίνει και την ανάγει σε πρωτεύον γνώρισμα της λογοτεχνίας του.
Στην Εκμηδένιση, κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Πωλ, παρότι το μυθιστόρημα είναι πολυπρόσωπο και η εστίαση συχνά εναλλάσσεται ανάμεσα στα υπόλοιπα πρόσωπα της πλοκής, γεγονός στο οποίο έγκειται μέρος της συγγραφικής φιλοδοξίας. Ο Πωλ είναι ένας αρκετά τυπικός ουελμπεκικός χαρακτήρας. Υψηλόβαθμο στέλεχος της δημόσιας διοίκησης, αδρά αμειβόμενο, τα τελευταία χρόνια είναι το δεξί χέρι του υπουργού οικονομίας, του πλέον ισχυρού προσώπου της κυβέρνησης, που ο ρόλος του στις επικείμενες εκλογές θα είναι κομβικής σημασίας ως προς το τελικό αποτέλεσμα αλλά και την επόμενη μέρα. Ζει μαζί με την γυναίκα του αλλά βρίσκονται σε διάσταση, κοιμούνται σε διαφορετικά δωμάτια, χρησιμοποιούν διαφορετικά μπάνια, με δυσκολία ανταλλάσσουν κάποια κουβέντα όταν διασταυρώνονται. Οι μέρες διαδέχονται η μία την άλλη. Το καθοριστικό γεγονός που πυροδοτεί την εξέλιξη της πλοκής δεν είναι ούτε οι τρομοκρατικές επιθέσεις, ούτε οι επερχόμενες εκλογές, αλλά το εγκεφαλικό επεισόδιο που παθαίνει ο πατέρας του Πωλ. Υψηλόβαθμο στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών, συνταξιούχος πια, ζούσε με τη δεύτερη γυναίκα του στην επαρχία, μια ζωή απλή αλλά χαρούμενη, γεμάτη από αγάπη. Στο προσκέφαλό του στο νοσοκομείο θα συναντηθούν τα τρία αδέρφια μετά από καιρό.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης ένιωθα πως διαβάζω μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση, βαθιά προσωπική, και όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, είναι ο παντογνώστης αφηγητής εκείνος που τόσο πολύ πλησιάζει τα πρόσωπα του δράματος, που η αφήγησή του προσαρμόζεται στον κάθε χαρακτήρα με τόση συνέπεια, γεγονός που έχει τεράστια επίδραση όχι μόνο στο κτίσιμο των προσώπων αλλά και στην προώθηση της πλοκής, στην ένταξη του αναγνώστη στο περιβάλλον αυτό. Γιατί, για να γυρίσουμε στους αντιπαθητικούς χαρακτήρες του Ουελμπέκ, εκείνο που είναι ικανό να διαλύσει τον αναγνώστη είναι ακριβώς αυτή η αντίστιξη ανάμεσα στη λογική του που φωνάζει τους χειρότερους των χαρακτηρισμών και στο συναίσθημα που αναγνωρίζει την ανθρώπινη αδυναμία, προϊόν εν πολλοίς της εποχής και του συστήματος εντός του οποίου γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε, ανίκανοι να συνομιλήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό, ανίκανοι να αγαπήσουμε, ανίκανοι να αντέξουμε ένα βράδυ Δευτέρας εκεί γύρω στα τέλη Νοέμβρη, αρχές Δεκέμβρη.
Ο Ουελμπέκ άλλο δεν κάνει παρά να καταγράφει την εποχή μας, με αυτόν τον ντεπρεσιονισμό που τον χαρακτηρίζει, ο ποιητής που κλαίει για τον κόσμο αλλά που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει λέξεις όμορφες, κενές περιεχομένου, δεν το επιτρέπει στον εαυτό του, έχει και η μυθοπλασία τα όρια της, από κάποιο σημείο και μετά μετατρέπεται σε απάτη. Γιατί δεν έχει και τόση σημασία τι θέλει να ακούσει κανείς, πώς φαντάζεται τα πράγματα, δεν κάνουν οι απαντήσεις αυτές λογοτεχνία, όχι καλή λογοτεχνία τουλάχιστον. Και είναι κάπως παιδικό να θεωρεί κανείς πως ο Ουελμπέκ, ο κάθε Ουελμπέκ, χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία για να κάνει προπαγάνδα των θέσεών του, των απόψεών του.
Όπως εύκολα μπορεί κάποιος να υποθέσει από τον τίτλο, κανένα χάπι εντ δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Ο Ουελμπέκ, με τη δεδομένη αφηγηματική ικανότητα, κουνάει τα πιόνια στη σκακιέρα με τρόπο μελετημένο και έχοντας τον πλήρη έλεγχο του υλικού πετυχαίνει να προωθεί την αρκετά σύνθετη πλοκή με άνεση. Είναι εντυπωσιακή η απουσία εμφανούς κοιλιάς σε ένα μυθιστόρημα εξακοσίων πενήντα σελίδων. Όπως εντυπωσιακό είναι και το πλήθος των θεμάτων που θίγει, γεγονός που καθιστά μάλλον αδύνατο να κατατάξεις την Εκμηδένιση σε κάποια υποκατηγορία, αφού ταυτόχρονα είναι αστυνομικό δράμα, πολιτικό θρίλερ, οικογενειακή σάγκα, ερωτική και υπαρξιακή περιπλάνηση, δυστοπικό μυθιστόρημα κοινωνικοπολιτικής φαντασίας. Και μπορεί να μην καταφέρνει να φτάσει τις κορυφές του έργου του, ωστόσο με την Εκμηδένιση ο Ουελμπέκ κάνει μια δυναμική και πλουραλιστική επανεμφάνιση, σε μια εποχή που έχει ανάγκη τις μεγάλες αφηγήσεις.
