Η καινοτομία με σύγχρονους όρους περιστρέφεται γύρω από την ψηφιακή καινοτομία και αντίστοιχα την ψηφιακή επιχειρηματικότητα.
Οι ψηφιακές επιχειρήσεις που κυριαρχούν διεθνώς προέρχονται από τις ΗΠΑ και την Κίνα. Οι Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις σχεδόν απουσιάζουν. Υπάρχουν πολλές αιτίες για αυτή την υστέρηση. Στην κούρσα του ψηφιακού μετασχηματισμού η Ευρώπη απέτυχε να εφεύρει τα κυρίαρχα Λειτουργικά Συστήματα υπολογιστών και ηλεκτρονικών συσκευών, τις Πλατφόρμες Αναζήτησης, τις κινητές συσκευές και τα Δίκτυα Κοινωνικής Δικτύωσης. Οι ‘εφευρέτες’ πήραν όλα τα εύσημα και αντίστοιχα τα έσοδα που έφεραν οι τεράστιες επενδύσεις που πραγματοποίησαν. Έτσι, οι αμερικανικές και κινέζικες επιχειρήσεις απέκτησαν ηγετικό ρόλο στον ψηφιακό κόσμο.
Βέβαια, τα τελευταία χρόνια η επιχειρηματικότητα και η ψηφιακή οικονομία έχουν βελτιωθεί στην Ευρώπη. Στην πράξη, αν και η Ευρώπη εξακολουθεί να βρίσκεται πίσω από τις ΗΠΑ και την Κίνα, με στοιχεία του τέλους του 2018, διέθετε 61 επιχειρήσεις που η αξία τους αποτιμάται άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο των χωρών-μελών παρατηρείται μία αύξηση τα τελευταία χρόνια σε επενδύσεις επιχειρήσεων στις ψηφιακές τεχνολογίες και στη βαθιά τεχνολογία (deep tech). Πιο συγκεκριμένα, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις επενδύουν κυρίως στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στην Κυβερνο-ασφάλεια, στη Ρομποτική, καθώς και σε Υποδομές Υψηλών Επιδόσεων Υπολογιστικών Συστημάτων και Δικτύων 5ης γενιάς (5G, IoT). Ταυτόχρονα, στην Ευρώπη πραγματοποιούνται μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε κβαντικούς υπολογιστές, φωτονική και οπτική. Οι επενδύσεις αυτές στις βασικές ψηφιακές τεχνολογίες στις ευρωπαϊκές χώρες βρίσκουν ποικίλες εφαρμογές και έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη βιομηχανία (τρισδιάστατη εκτύπωση, ρομποτική, logistics, industry 4.0), στην αστική κινητικότητα (αυτό-κινούμενα οχήματα) και στην ψηφιακή χρηματο-οικονομική (ψηφιακά νομίσματα, blockchain).
Στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για την Εκπαίδευση και Καινοτομία στις 23 Ιουνίου 2022 στις Βρυξέλλες, που συμμετείχε η γράφουσα, εκ μέρους του Πολυτεχνείου Κρήτης και του δικτύου των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων EURECA-PRO, οι άξονες στρατηγικής περιστράφηκαν στα ακόλουθα:
(α) Στο ρόλο των ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ως μοχλών καινοτομίας
(β) Στην σημασία της ενεργοποίησης, της δημιουργικότητας, της τόνωσης της επιχειρηματικότητας, μέσω της εκπαιδευτικής διαδρομής των μαθητών/φοιτητών και
(γ) Στην ενίσχυση των επιχειρηματικών δεξιοτήτων των μαθητών/φοιτητών σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης.
Βασικός πυλώνας της Διάσκεψης ήταν ο ρόλος της εκπαίδευσης και της καινοτομίας για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας και το μέλλον της Ευρώπης. Η Επίτροπος, κυρία Μ. Γκαμπριέλ, τόνισε τη σημασία της εκπαίδευσης και κατάρτισης στα οικοσυστήματα καινοτομίας, εξήγησε γιατί αποτελούν μοχλό για την καινοτομία και πως η ενσωμάτωση της καινοτομίας στην εκπαίδευση είναι μετασχηματιστική για την κοινωνία. Επίσης, παρουσιάστηκαν σημαντικές συμπράξεις και συνεργασίες πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με την τοπική αυτοδιοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες, όπως η περίπτωση συνεισφοράς του Δήμου της πόλης Κλούζ Ναπόκα (Ρουμανία) προς το πανεπιστήμιο και ανταποδοτικά του πανεπιστημίου προς την τοπική κοινωνία.
Στη διάσκεψη συζητήθηκε εκτενώς η δυνατότητα παροχής ευκαιριών έμπνευσης στους μαθητές/φοιτητές για την απόκτηση καινοτόμου και επιχειρηματικής νοοτροπίας. Συζητήθηκαν οι τρόποι αξιοποίησης της μαθησιακής διαδρομής από την Πρωτοβάθμια έως την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Τονίστηκαν οι δυνατότητες που υπάρχουν ειδικά στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης (Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια), οι οποίες συμπίπτουν με την υψηλή δημιουργικότητα των νέων, προκειμένου να τονωθούν και να αναπτύξουν τις ικανότητές τους στην καινοτομία και επιχειρηματικότητα. Για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, επισημάνθηκε η ανάγκη στήριξης των φοιτητών να αναπτύξουν γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, μέσω καινοτόμων παιδαγωγικών, ακαδημαϊκών διαδρομών προσανατολισμένων στην καινοτομία, συμμετοχής τους στην έρευνα, κινητικότητάς τους, καθώς επίσης και μέσω ευκαιριών δημιουργίας γεφυρών με την αγορά εργασίας και την υποστήριξη της επαγγελματικής τους ένταξης στο χώρο της καινοτομίας.
Η Ευρώπη προσδοκά, οι σημερινοί φοιτητές να γίνουν οι καινοτόμοι του αύριο. Μεταξύ άλλων, τονίστηκε η ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ των πανεπιστημίων και του οικοσυστήματος της καινοτομίας καθώς και η υποστήριξη της ακαδημαϊκής καριέρας σε ζητήματα καινοτομίας.
Επιμέρους θέματα που συζητήθηκαν, ήταν η αξία της διατομεακής/διαθεματικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη των νέων δεξιοτήτων καινοτομίας των φοιτητών, καθώς επίσης και η σημασία της μάθησης που πηγάζει από την σύμπραξη εκπαίδευσης – έρευνας – φοιτητών – κοινωνίας, και με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες της ζωής και τις σύγχρονες προκλήσεις.
Επισημάνθηκε η σημασία των STEM δεξιοτήτων καθώς και των δεξιοτήτων για την Τεχνητή Νοημοσύνη, σε συνδυασμό με την Τέχνη και τις Ανθρωπιστικές/Κοινωνικές επιστήμες, καθώς και η ανάγκη υιοθέτησης ενεργητικών τεχνικών διδασκαλίας και μάθησης για την πολύπλευρη ανάπτυξη των φοιτητών. Επίσης, τονίστηκε η ανάγκη αναθεώρησης των προγραμμάτων σπουδών στην κατεύθυνση ενσωμάτωσης των τεχνολογικών – ερευνητικών επιτευγμάτων και των αρχών της αειφορίας, με γνώμονα την ανάγκη για κοινωνικό μετασχηματισμό που εδράζεται στην καινοτομία των λύσεων, με όχημα την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Αναλυτικότερα ζητήματα στρατηγικής που συζητήθηκαν, μεταξύ άλλων, ήταν τα εξής:
• H σημασία της διασύνδεσης της εκπαίδευσης και της έρευνας με τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, της πραγματικής ζωής και της επαγγελματικής δραστηριότητας.
• H αξία της διατομεακής/διαθεματικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη των νέων δεξιοτήτων καινοτομίας των μαθητών/φοιτητών.
• Η σημασία της μάθησης που πηγάζει από την σύμπραξη των φορέων της εκπαίδευσης – της έρευνας – των μαθητών/φοιτητών – της κοινωνίας και με γνώμονα τις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις.
• H σημασία των STEM δεξιοτήτων καθώς και των δεξιοτήτων για την Τεχνητή Νοημοσύνη σε συνδυασμό με την Τέχνη και τις Ανθρωπιστικές/Κοινωνικές επιστήμες.
• Η ανάγκη υιοθέτησης ενεργητικών τεχνικών διδασκαλίας και μάθησης για την πολύπλευρη ανάπτυξη των μαθητών/φοιτητών και αποτίμησης των δεξιοτήτων τους.
• Η ανάγκη αναθεώρησης των προγραμμάτων σπουδών στην κατεύθυνση της ενσωμάτωσης των τεχνολογικών – ερευνητικών επιτευγμάτων και των αρχών της αειφορίας.
• Η ανάγκη της συνεργατικής επίλυσης των σύγχρονων οικονομικών/κοινωνικών προκλήσεων μέσω συνεργασιών των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, των εκπροσώπων της βιομηχανίας και των τοπικών/εθνικών αρχών.
• Η ανάγκη για κοινωνικό μετασχηματισμό που εδράζεται στην καινοτομία των λύσεων, με όχημα την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Ως ένα μέτρο υλοποίησης των δράσεων της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα πανεπιστήμια, αναφέρθηκαν τα «living labs ή ζωντανά εργαστήρια» που φέρνουν κοντά φοιτητές όλων των κύκλων σπουδών και ειδικοτήτων, καθηγητές, ερευνητές, επιχειρήσεις, ενώσεις, δημόσιες αρχές και πολίτες για να δημιουργήσουν από κοινού λύσεις για τις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις. Τα εργαστήρια αυτά δημιουργήθηκαν πρώτη φορά στο ΜΙΤ των ΗΠΑ, ενώ σήμερα υπάρχουν αρκετά παραδείγματα. Αντιπροσωπεύουν μια μεθοδολογία έρευνας με επίκεντρο τον χρήστη, για ανίχνευση, δημιουργία πρωτοτύπων, επικύρωση και τελειοποίηση σύνθετων λύσεων σε πολλαπλά και εξελισσόμενα πλαίσια της πραγματικής ζωής. Τα εργαστήρια αυτά ως ανοιχτά οικοσυστήματα καινοτομίας σε περιβάλλοντα πραγματικής ζωής, επικεντρώνονται στη συνδημιουργία, την ταχεία ανάπτυξη πρωτοτύπων και δοκιμών, παρέχοντας (διαφορετικού τύπου) κοινή αξία στους εμπλεκόμενους φορείς. Θεωρούνται ως εργαλειοθήκη για την ανάπτυξη θερμοκοιτίδων νεοφυών επιχειρήσεων σε ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, οι οποίες υποστηρίζονται από χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό έγινε αναφορά στους μηχανισμούς στήριξης των καινοτόμων ιδεών των φοιτητών, από την αρχική ιδέα έως τη δημιουργία μιας νέας επιχείρησης, μέσω του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ) και των πρωτοβουλιών του, όπως το ‘Deep Tech’, οι ενισχυμένες ‘Συμμαχίες Καινοτομίας για την Ατζέντα Καινοτομίας’ και η ‘Πιλοτική Πρωτοβουλία Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης’.
Η εκπαίδευση διαδραματίζει κεντρικό ρόλο για την ανάπτυξη, τη διάδοση και την αξιοποίηση της γνώσης και της καινοτομίας, για την οικοδόμηση καινοτόμων παιδαγωγικών, καθώς και για την καλλιέργεια ταλέντων. Η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση έχουν το δικό τους ρόλο στην ενδυνάμωση της υψηλής δημιουργικότητας των μαθητών τους, ενώ στα ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης αποδίδεται εξέχουσα θέση στο σταυροδρόμι της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας.
*Σχολή Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης Πολυτεχνείο Κρήτης
