Μετά από αίτηµα της ∆ηµοτικής Αρχής Αµαρίου της ΠΕ Ρεθύµνης, κλιµάκιο από εκπροσώπους και επιστήµονες του Συνδέσµου Ελαιοκοµικών ∆ήµων Κρήτης (ΣΕ∆ΗΚ) και του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αµπέλου ΕΛΓΟ-∆ΗΜΗΤΡΑ επισκέφθηκε τις πυρόπληκτες περιοχές την Πέµπτη 5-9-24 προκειµένου να συνδράµει µε επιστηµονικές συστάσεις στη διαχείριση και ανασύσταση των πυρόπληκτων ελαιοδέντρων από την πυρκαγιά που σηµειώθηκε στην περιοχή την 7-8-2024.
Στο κλιµάκιο συµµετείχαν οι:
-Σταυρουλάκης Σταύρος Οικονοµικός Γραµµατέας ΣΕ∆ΗΚ Αντιδήµαρχος ∆. Αποκορώνου
-Μιχελακης Νίκος, ∆ρ. Γεωπόνος, Επιστ. Σύµβουλος ΣΕ∆ΗΚ, Πρώην Ερευνητής και ∆/ντης του Ινστιτούτου Ελιάς Χανίων
Κουµπούρης Γιώργος,. ∆ρ. Γεωπόνος, Ερευνητής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αµπέλου ΕΛΓΟ-∆ΗΜΗΤΡΑ
Το κλιµάκιο αρχικά επισκέφτηκε την έδρα του ∆ήµου οπού συναντήθηκε µε τον ∆ήµαρχο Παντελή Μουρτζανό και τον Αντιδήµαρχο Βασίλειο Κλάδο και ενηµερώθηκε για την µορφή και την έκταση των ζηµιών που έχει υποστεί ο ∆ήµος από τις πρόσφατες πυρκαγιές καθώς και τις ενέργειες που ήδη έχει κάνει ο ∆ήµος για την καταβολή αποζηµιώσεων στους πληγέντες άλλα και για την εκτέλεση έργων άρδευσης και αποτροπής µελλοντικών πυρκαγιών
Στη συνέχεια το κλιµάκιο συνοδευόµενο από τον Αντιδήµαρχο Αµαρίου κ. Βασίλειο Κλάδο και τον Γεωπόνο του ∆ήµου Μανόλη Βουµβουλάκη πραγµατοποίησε αυτοψία στις κυριότερες πυρόπληκτες περιοχές στα χωριά Άη Γιάννης, Αγία Παρασκευή, Αποδούλου και Πλάτανος οπου απόκτησε µια γενική εικόνα της γενικών ζηµιών των πυρόπληκτων ελαιόδεντρων.
Οπωσδήποτε, το κλιµάκιο δεν προχώρησε σε ποσοτικές εκτιµήσεις των ζηµιών λόγω του ότι αυτό αποτελεί έργο άλλων υπηρεσιών και φορέων
∆ΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
Από την αυτοψία η όποια διενεργήθηκε διαπιστώθηκε ότι η πυρκαγιά προκάλεσε εκτεταµένες ζηµιές σε καλλιεργούµενες και χορτολιβαδικές εκτάσεις, αγροτικές υποδοµές, δίκτυα άρδευσης, , αιγοπρόβατα, µελίσσια κ.α.
Σηµαντικές όµως ήταν οι ζηµίες στην Ελαιοκαλλιέργεια που αποτελεί κυρία και παραδοσιακή απασχόληση στην περιοχή.
Το πλείστο των πυρόπληκτων εκτάσεων αφορούσε µεγάλα παλαιά ελαιόδεντρα της ποικιλίας Θρουµπολιάς που τοπικά αποκαλείται Χοντρολιά, Αµπαδιά κ.α.
Στα δέντρα αυτά προκλήθηκε ολοσχερής καταστροφή της ηρτηµένης παραγωγής άλλα και των ίδιων των δέντρων σε διαφόρους βαθµούς που περιλάµβαναν µέρος η και ολόκληρη την κώµη, κεντρικούς και δευτερεύοντες βραχίονες, άλλα και κεντρικούς κορµούς δέντρων οι οποίοι λόγω παλαιότητας σε αρκετές περιπτώσεις αποτεφρώθηκαν εσωτερικά και εξωτερικά.
Νέοι ελαιώνες ποικιλίας Κορωνέϊκης που καλύπτουν αρκετές εκτάσεις εντός των πυρόπληκτων περιοχών, αρκετοί από τους οποίους βέβαια αρδεύονται, υπέστησαν µικρότερες η και καθόλου ζηµίες από τις πυρκαγιές.
Οπωσδήποτε οι ιδιοκτήτες των καταστρεµµένων υποδοµών και καλλιεργειών πρέπει, όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, να αποζηµιωθούν από ΕΛΓΑ για την παραγωγή και από ΠΣΕΑ και άλλα κρατικά προγράµµατα για το Φυτικό κεφάλαιο.
Ωστόσο περάν από τις αποζηµιώσεις αυτές σηµαντικό θέµα είναι η ανασύσταση και αναπροσαρµογή των πυρόπληκτων καλλιεργειών µεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση και προτεραιότητα πρέπει να έχουν τα ελαιόδεντρα τα όποια παραδοσιακά επί χιλιετίες αποτελούσαν την βασική καλλιέργεια της περιοχής.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Βασικοί στρατηγικοί στόχοι που πρέπει να τεθούν κατά την ανασύσταση των πυρόπληκτων ελαιώνων Αµαρίου είναι:
-Η επαναφορά των βιώσιµων πυρόπληκτων ελαιώνων Θρουµπολιάς ώστε να συµβάλλουν στο εισόδηµα των κάτοικων της περιοχής
– Η αναπροσαρµογή των µη βιώσιµων ελαιώνων µε επαναφύτευση µε Θρουµπολιά η Κορωνέϊκη
– Η κατασκευή έργων πρόσβασης των ελαιώνων µε δίκτυο αγροτικών δρόµων
– Η κατασκευή έργων άρδευσης παλαιών και νέων ελαιώνων µε γεωτρήσεις και φράγµατα άλλα και επέκταση των δικτύων διανοµής µε υπόγειους αγωγούς όντος των ελαιώνων.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗΣ
(α) Επαναφορά βιώσιµων ελαιώνων Θρουµπολιάς
Ελαιώνες κανονικοί ποικιλίας Θρουµπολιάς που τοπικά αποκαλείται Χοντρολιά η όποια έχει το µοναδικό στον κόσµο προνόµιο να ωριµάζει τους εύγευστους καρπούς της επί του δέντρου πρέπει εφόσον έχουν τουλάχιστο 10 δέντρα ανά στρέµµα µπορούν και πρέπει να ανασυσταθούν και αναπροσαρµοστούν στις σύγχρονες καλλιεργητικές συνθήκες
Βασική επιδίωξη πρέπει να είναι η παραγωγή και εµπορευµατοποίηση της γνωστής βρώσιµης ελιάς «Θρουµπολιά» η όποια λήγω του µοναδικού φυσικού πλεονεκτήµατος της µπορεί κατάλληλα προβαλλόµενη να επιτύχει εµπορικά.
Επειδή τα πλείστα από τα δέντρα της ποικιλίας αυτής έχουν αφεθεί επί εκατονταετίες χωρίς κλάδεµα ισορροπίας «κώµης – νερού – εδάφους», έχουν εκφύγει από την δυνατότητα να καρποφορούν κανονικά.
Βασική προϋπόθεση για την παραγωγική επαναφορά τους είναι ο περιορισµός της κώµης τους (συνολικό φύλλωµα ) σε µέγεθος ανάλογο της υδατοικανοτητα και γονιµότητας τους εδάφους .
Αυτό µπορεί να γίνει µόνο µε «βαρύ» κλάδεµα ισορροπίας µε αφαίρεση όχι µόνο των καµένων τµηµάτων άλλα και των µη καµένων υψηλών κλώνων.
Τα δέντρα τελικά για λόγους παραγωγικότητας άλλα και δυνατότητας συγκοµιδής δεν πρέπει να έχουν κώµη υψηλότερη από 4 µέτρα.
(β) Αναπροσαρµογή ή αναδιάρθρωση των οριακών ελαιώνων
Μεταξύ των πυρόπληκτων εκτάσεων περιλαµβάνονται και ελαιώνες οριακής παραγωγικότητας που αποτελούνται από διάσπαρτα µεµονωµένα πολύ υψηλή γερασµένα ελαιόδεντρα µε πολύ χαµηλή η και µηδενική παραγωγικότητα Οι ελαιώνες αυτοί απαιτούν δραστικά µέτρα επαναφοράς.
Το απλό κλάδεµα ανανέωσης µπορεί να επαναφέρει κάποια δέντρα, άλλα δεν µπορεί να επιτύχει ελαιώνα βιώσιµο παραγωγικά. Η εκρίζωση των κατεστραµµένων δέντρων και επαναφύτευση µε νέα της ίδιας ποικιλίας Θρουµπολιάς η και άλλης ποικιλίας όπως Κορωνέϊκη η όποια ήδη έχει εισαχθεί µε αρκετή επιτυχία στην περιοχή, αποτελεί συµφερότερη λύση.
Στην περίπτωση αυτή η Κρατική αρωγή πρέπει να προβλέψει δάνεια και ενισχύσεις για εκρίζωση δέντρων, βαθειά άροση εδάφους, προµήθεια δενδρυλλίων, φύτευση και άρδευση.
ΜΕΤΡΑ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗΣ
(α) Κλαδέµατα ανασύστασης
Μπορούν να εφαρµοστούν από τώρα µέχρι τέλη Χειµώνα ανάλογα µε τον βαθµό της ζηµιάς
Ελαφρές ζηµίες: Σε δένδρα στα όποια το φύλλωµα παραµένει πράσινο χωρίς καταστροφή των βραχιόνων και του κορµού εφαρµόζεται κανονικά κλάδεµα αποκοπής και αποµάκρυνσης των ξερών κλάδων
Μέτριες ζηµίες: Σε δέντρα µε ολικό κάψιµο της κώµης και εγκαύµατα στον φλοιό (κάµβιο), στο ξύλο, στους βραχίονες και στον κορµό έως και 25% το κλάδευµα θα εξαρτηθεί από την σηµεία της αναβλάστησης των δένδρων.
Η τοµή πρέπει να γίνεται στο ανώτερο σηµείο του υγιούς ξύλου που δεν φέρει σχισίµατα, αποκολλήσεις φλοιού ή ζηµιές στο σοµφό ξύλο. Αναλόγως της έκτασης του καψίµατος µπορεί να χρειαστούν τοµές σε δευτερεύοντες κλάδους, η στους κύριους βραχίονες η ακόµη και στον κορµό (καρατόµηση).
Σε εµβολιασµένα δένδρα η καρατόµηση πρέπει να γίνεται 30-50 εκ. πάνω από το σηµείο εµβολιασµού
Σοβαρές ζηµιές: Σε δένδρα µε ολική καταστροφή του υπέργειου τµήµατος µε ολικό κάψιµο της κόµης και µεγαλύτερο από 25% των βραχιόνων και του κορµού που δεν αναβλαστάνουν καθόλου ή αναβλαστάνουν µόνο από το υπόγειο τµήµα, πρέπει να γίνει εκρίζωση και επαναφύτευση.
Σε αυτή την περίπτωση είναι σηµαντικό να διατηρηθεί η τοπική ποικιλία ελιάς «Θρουµπολιά – Χοντρολιά» συνοδευόµενη και από φυτεύσεις της πολύ παραγωγικής ποικιλίας «Κορωνέϊκη».
Συνιστάται η χρήση πιστοποιηµένου φατριακού υλικού το οποίο έχει παραχθεί από τον ΕΛΓΟ-∆ΗΜΗΤΡΑ και έχει διανεµηθεί δωρεάν σε φυτώρια µε την στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. Είναι ευκαιρία να φυτευτούν συστηµατικοί ελαιώνες µε κανονικές αποστάσεις και σύγχρονα συστήµατα διαχείρισης ώστε να είναι οικονοµικά και περιβαλλοντικά βιώσιµοι.
(β) Προστασία από διάβρωση
Με στόχο να µειωθεί η διάβρωση από τυχόν ραγδαίες βροχοπτώσεις του φθινόπωρου η του χειµώνα φροντίζουµε για τα έξης :
∆εν οργώνουµε το έδαφος και δεν ψεκάζουµε τα χόρτα.
∆εν επιτρέπουµε την βόσκηση στη νέα βλάστηση
Εφαρµόζουµε αν είναι εφικτό ήπια άρδευση για ταχύτερη ανάκαµψη
Ενισχύουµε τη φυσική βλάστηση µε σπορά κατάλληλων φυτικών ειδών.
Εφαρµόζουµε ήπια αζωτούχο λίπανση µε την άρδευση, ή κατά τις πρώτες βροχές.
(γ) Φροντίδες ανάκαµψης
Άσπρισµα κορµού και βραχιόνων για αποφυγή ηλιακών εγκαυµάτων
Κάλυψη τοµών µε αλοιφή για προστασία ξύλου από µολύνσεις
Αποκλεισµός βόσκησης της αναβλάστησης
Επιλογή και περιποίηση των νέων εκφυόµενων βλαστών µετά την Άνοιξη και αποκοπή και αφαίρεση των υπόλοιπων
ΕΡΓΑ ΥΠΟ∆ΟΜΩΝ
Οπωσδήποτε η ανασυσταση των πυροπληκτων ελαιωνων και η αναβαµιση της ελαιοκοµιας της περιοχής απαιτει την εκτελεση και ορισµενων βασικων εργων υποδοµης τα κυριωτερα από τα οποια είναι:
-Σχεδιασµος και διανοιξη δικτυου αγροτικης οδοποιας ώστε να είναι δυνατη η παροχή των απαραιτητων καλλιεργητικων φροντιδων αλλα και ο τακτικος ελεγχος των ζιζανιων που αποτελουν µια από τις βασικες αιτιες των πυρκαγιών, µε συχρονα µηχανικα µέσα.
– Κατασκευή αρδευτικών έργων και δικτύων διανοµής αρδευτικού νερού ώστε να είναι δυνατή η συµπληρωµατική υδατική υποστήριξη των ελαιοδέντρων µε συστήµατα άρδευσης µε σταγόνες τα οποία περιορίζουν τις απώλειες και επιτρέπουν κανονική καρποφορία των δέντρων. .
Εποµένως καλό είναι στα σχεδιαζόµενα στην περιοχή φράγµατα, που πιθανότατα θα κατασκευαστούν σε χαµηλότερα υψόµετρα, να προβλεφθεί ένα µέρος των υδάτων τους να επιστρέφει σε δεξαµενές ανάντη, ώστε στην συνέχεια να µπορούν να αρδεύονται ελαιώνες η και άλλες καλλιέργειες σε µεγαλύτερα υψόµετρα.
Έκτος όµως από τα αρδευτικά έργα απαραίτητη είναι και η κατασκευή υπόγειων δικτύων διανοµής ώστε να υπάρχει καλύτερος έλεγχος και προστασία και των δικτύων και φυσικά του νερού.
* Ο Νίκος Μιχελάκης είναι ∆ρ, Γεωπόνος. Επιστηµονικός Σύµβουλος ΣΕ∆ΗΚ, Πρ. Ερευνητής & ∆/ντης Ινστιτ.Ελιας Χανίων
* Ο Γεώργιος Κουµπούρης είναι ∆ρ. Γεωπόνος, Ερευνητής Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών & Αµπέλου-Χανιά
