Από το βιβλίο μου «ΑΦΡΟΔΙΤΗ /ΠΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ-ΕΛΛΑΔΑΣ ΔΟΞΕΣ».
«ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ»
«Διαβάτη, ο ωραίος τούτος τάφος,
θόλος σκληρός από λαμπερό πορφυρίτη,
στερεί τον κόσμο από το αβρό (περίφημο) πινέλο,
πού ’δωσε πνεύμα στο ξύλο και στο λινό (πανί) ζωή.
Τ’ όνομά του, άξιο για πνοή ακόμα πιο μεγάλη
από εκείνη που μες στις σάλπιγγες της φήμης κρύβεται,
πλημμυρίζει με φως την πλάκα του βαριού τούτου μαρμάρου•
Προσκύνησε και τράβα το δρόμο σου.
Εδώ κοίτεται ο Γκρέκο. Του αποκάλυψε την πλάνη
η Τέχνη και της Τέχνης η σπουδή, η Ίρις τα χρώματα
ο Φοίβος τα φώτα, και, σίγουρα ο Μορφέας του Ίσκιου1.
Τούτη η υδρία, φλούδα πένθιμη από σαβαίο2 δέντρο,
τα δάκρυα ας πιει κι’ η σκληράδα της, όσο κι’ αν βαραίνει,
αρώματα όσα δύναται ας σιγοαναβρύνει».
(Επιτάφιο ποίημα του ποιητή Γκόνγκορα3 πάνω στον τάφο του Γκρέκο).
O φιλόσοφος Αριστοτέλης4, (384-323 π.Χ.), ο πολυμερέστερος και μεθοδικότερος νους του αρχαίου κόσμου, αποκάλεσε «Ποίηση» τη γενική μορφοπλαστική ικανότητα του ανθρώπου η οποία φανερώνεται στα έργα του από τις πλέον απλές και ταπεινές κατασκευές έως και τα αριστουργηματικά της Τέχνης έργα. Και κατά τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος με την «Ποίηση», λειτουργεί και δημιουργεί σε δύο επίπεδα: στο Τεχνολογικό και στο Καλλιτεχνικό. Και στο τεχνολογικό επίπεδο, ο άνθρωπος κατασκευάζει αντικείμενα τα οποία δε γίνονται από τη φύση και που τείνουν να τη συμπληρώσουν (διάφορα όργανα, σκεύη κλπ), ενώ στο Καλλιτεχνικό επίπεδο ο άνθρωπος δημιουργεί πράγματα που απομιμούνται αντικείμενα, φαινόμενα, γεγονότα κ.λ.π. που υπάρχουν στη φύση, αλλά τείνουν να την εξηγήσουν (έργα Τέχνης).
Όμως όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν στον ίδιο βαθμό αυτή την μορφοπλαστική ικανότητα. Κι’ είναι πασίγνωστο πως:
«όλα τα ξύλα στο βουνό δε μοιάζουν το ’να τ’ άλλο,
το ένα εικόνα γίνεται και κάρβουνο το άλλο».
Άρα για να είσαι «Ποιητής» στο Καλλιτεχνικό επίπεδο, πρέπει να έχεις ταλέντο, χάρισμα πνευματικού δημιουργού εκ φύσεως, θεία φώτιση, διότι «πᾶσα δόσις ἀγαθή καὶ πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἔστι καταβαῖνον».
Ένας τέλειος, λοιπόν χαρισματικός εκ Θεού και εκ Φύσεως ταλαντούχος «ποιητής» άνοιξε τα φτερά του από την Κρήτη και αρχικά πήγε στην Ιταλία, κατόπιν όμως απ’ εκεί έφθασε στην Ισπανία. Και ο «ποιητής» αυτός δεν ήταν κανένας άλλος παρά ο μέγιστος ζωγράφος Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ (EL GRECO), δηλαδή ο Έλληνας, προσωνύμιο δηλωτικό της Εθνικότητας και της καταγωγής του.
Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Για τα παιδικά χρόνια του μεγάλου αυτού ζωγράφου δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα, διότι υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές. Μια και η επικρατούσα εκδοχή λέγει ότι ο Γκρέκο γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο χωριό ΦΟΔΕΛΕ λίγο έξω από το Ηράκλειο. Εξάλλου σε πρόσφατες επιστημονικές ανακοινώσεις αναφέρεται πως η Δυτική Κρήτη και συγκεκριμένα το Κουστογέρακο της Επαρχίας Σελίνου Χανίων, διεκδικεί την καταγωγή της πατρικής Οικογένειας του Θεοτοκόπουλου. Ο Καθηγητής Πανεπιστημίου Νικόλαος Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ, αναφέρει σε σχετικό βιβλίο του τα παρακάτω σπουδαία:
«Η οικογένεια του μεγάλου ζωγράφου πιθανότατα δεν καταγόταν από τον Χάνδακα. Δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι έχοντας αναδιφήσει εκατοντάδες χιλιάδες Κρητικών εγγράφων της περιόδου 1500-1575, δεν συνάντησα στην Πόλη ή στο διαμέρισμα του Χάνδακα άλλη οικογένεια με το επώνυμο ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, εκτός από την οικογένεια του ΔΟΜΙΝΙΚΟΥ. Αυτό κατά τη γνώμη μου σημαίνει ο ερχομός και η εγκατάσταση της οικογένειας (και συγκεκριμένα του πατέρα του) στην Πόλη δεν πρέπει να χρονολογηθεί πριν από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, πιθανότερος τόπος καταγωγής της οικογένειας φαίνεται να είναι το διαμέρισμα των Χανίων, όπου ήδη από τον 15ο αιώνα μαρτυρούνται μέλη της στο χωριό ΚΟΥΣΤΟΓΕΡΑΚΟ της Επαρχίας Σελίνου5».
Στην πατρίδα του στον βάφτισαν Κυριάκο, αλλά όταν ξενιτεύτηκε το Κυριάκος, καθώς έμοιαζε με το «Κύριος», μεταφράστηκε στα Λατινικά Dominus και στη συνέχεια Dominico. Και έτσι στη θετή του πατρίδα, την Ισπανία έμεινε σαν Δομίνικος ο Έλληνας, Ντομένικο Ελ Γκρέκο ή μόνο Γκρέκο.
Ο Γκρέκο φαίνεται πως, από μικρός είχε επηρεαστεί από τη Βυζαντινή τεχνοτροπία, όπως μαρτυρούν λίγοι σχετικοί ζωγραφικοί πίνακες που έχουν διασωθεί. Όντας μικρός ο Γκρέκο πήγε στην Ιταλία, όπου μαθήτευσε στο μεγάλο ζωγράφο Ιάκωβο ΔΑΠΟΝΤΕ, ίσως και στον ΤΙΣΙΑΝΟ. Από την Ιταλία έφυγε και στην Ισπανία. Μια φήμη λέει πως ο Γκρέκο έφυγε από την Ιταλία, για να ξεφύγει την οργή των Ιταλών ζωγράφων, επειδή καυχήθηκε πως αν καταστρεφόταν η περίφημη «Ημέρα της Κρίσεως» του μέγιστου καλλιτέχνη Μιχαήλ Άγγελου στην Καπέλα Σιξτίνα, εκείνος θα μπορούσε να κάμει ζωγραφίσει μια εξ’ ίσου καλή σύνθεση.
Φαίνεται πως ήταν στο χαρακτήρα του Γκρέκο κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα όμως δεν ξέρουμε το γιατί και πότε έφυγε από την Ιταλία και πήγε στην Ισπανία. Εκεί εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου ζωγράφισε δύο μόνον εικόνες για το Ανάκτορο ΕΣΚΟΡΙΑΛ. Κι’ αυτό γιατί η τεχνική του δεν άρεσε στον βασιλιά
Από τότε όμως ο Γκρέκο ζωγράφισε αναρίθμητους πίνακες για Εκκλησίες και Μοναστήρια, όχι μόνον στο Τολέδο, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ισπανία.
Αλλά ο Γκρέκο δεν ήταν μόνον πολύ μεγάλος ζωγράφος αλλά και μεγάλος γλυπτής και Αρχιτέκτονας. Και Αρχιτεκτονικά έργα του είναι το Δημόσιο Μέγαρο στο Τολέδο, η Μονή των Αυγουστίνων κι δύο Εκκλησίες της Ιλέσκας, όπου στη μια απ’ αυτές έκαμε και τ’ αγάλματα.
Ο Γκρέκο έζησε ζωγραφίζοντας με συντροφιά πάντοτε τους Έλληνες Κλασσικούς και τα έργα της Ιταλικής Φιλολογίας.
Ο Γκρέκο πέθανε στο Τολέδο, όπου και ετάφη, όπως δηλώνουν τα αρχεία του Άγιου Βαρθολομαίου στο ΤΟΛΕΔΟ, που αναφέρουν:
«Στις 7 Απριλίου 1614 πέθανε ο Δομίνικος Γκρέκο, χωρίς διαθήκη. Ενταφιάσθηκε στον Άγιο Ντομίγκο Ελ Αντίγουο. Ο Θεός ν’ αναπαύσει την ψύχη του».
Η ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΓΚΡΕΚΟ
Στην Ισπανία ο Γκρέκο, ως ζωγράφος εδημιούργησε το ιδιαίτερο προσωπικό του ύφος (στυλ). Και έχοντας πάρει στοιχεία από τη Βυζαντινή ζωγραφική και τους μεγάλους Ιταλούς ζωγράφους τα έκαμε στα χέρια του μέσα, για να δώσει μεγαλύτερη εκφραστικότητα και δραματικότητα στα έργα του, τα οποία σήμερα είναι περιζήτητα, διότι ερμηνεύουν τη φυσική πραγματικότητα και τη μεταφυσική αγωνία των μορφών της ζωγραφικής του. Η προς τα άνω διαστροφή των φυσικών μορφών, οι βίαιες αντιθέσεις φωτός και χρωμάτων κάνουν τους ζωγραφικούς πίνακες του να ξεχωρίζουν, διότι δονούν και στρέφουν τους ήρωες τους από τα επίγεια προς τα επουράνια.
«Τα σώματα που ζωγράφιζε δεν είναι πια ανθρώπινα κορμιά, αλλά μοιάζουν περισσότερο με φλόγες που υψώνονται προς τον ουρανό. Παραμορφώνει τα μέλη, επιμηκύνει υπερβολικά τα σώματα, εξαϋλώνει τα ρούχα και χρώματα και γενικά υποτάσσει τα πάντα και τα αναγκάζει να υποβάλουν την αίσθηση της τέλειας μεταρσίωσης6».
Μερικά από τα περίφημα έργα του Γκρέκο είναι «Η Ταφή του Κόμητα Οργκάθ», «ο Γολγοθάς», «Η Βάφτιση», «Η Σταύρωση», «Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου», «Το Τολέδο με Καταιγίδα», «Ο διαμερισμός των Ιματιών», «Η Προσκύνηση των Μάγων» κ.α.π.
Προς το τέλος της ζωής του ο Γκρέκο ζωγράφισε το «Λαοκοόντα», το μοναδικό του έργο από την ελληνική μυθολογία.
Αναπαύσου εν ειρήνη στην ξενιτειά αοίδιμε ΔΟΜΙΝΙΚΕ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΕ, μέγιστε ζωγράφε ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ!
1. «Του αποκάλυψε την πλάνη η Τέχνη και της Τέχνης η σπουδή, η Ίρις τα χρώματα, ο Φοίβος τα φώτα κα σίγουρα, ο Μορφέας του Ίσκιου»: Η Τέχνη του αποκάλυψε τα μυστικά της φύσης και η μελέτη της Τέχνης του έδωσε το χάρισμα των χρωμάτων, ο (Θεός), ο Φοίβος (ο Απόλλωνας) τα φώτα και ο (ο Θεός) Μορφέας του χάρισε τις σκιές του.
2. Σαβαίο δέντρο: Δέντρο από το βασίλειο του Σαβά (ή της Σεβά). Οι Σαβαίοι ήταν αρχαίος λαός, από τους αρχαιότερους της βίβλου, στην περιοχή της Υεμένης. Οι Ρωμαίοι έλεγαν πως οι Σαβαίοι ήταν ο πλουσιότερος λαός του κόσμου. Η βίβλος μιλά για χώρα ονειρεμένη, την οποίαν οι Έλληνες ονόμασαν «Ευδαίμων Αραβία» σε αντίθεση με την υπόλοιπη άγονη χώρα, την οποίαν αποκαλούσαν «Πετραία Αραβία». Οι Σαβαίοι εμπορευόταν χρυσό από την Αφρική, δέρματα από το Αφγανιστάν, κεχριμπάρι από την Αιθιοπία κλπ. Σημαντικότερο όμως προϊόν τους ήταν το μοσχολίβανο του Σαβά, παραγόμενο από ρητινοφόρα δέντρα, του οποίου το άρωμα έφερνε τους πιστούς κοντά στο Θεό. Αυτό το μοσχολίβανο το χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι για τη μουμιοποίηση των νεκρών, οι δε Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν στην καύση των νεκρών. Παράλληλα εκεί φύτρωναν και είδη φοινίκων και δέντρα με φύλλα που μασούνται από τους ανθρώπους και που είναι ναρκωτικά. Από τους κορμούς των μυροφόρων αυτών δέντρων κατασκευάζονται ακόμη και ενδύματα. Περίφημη είναι η βασίλισσα του Σαβά, η οποία ακούοντας για τη μεγάλη σοφία του βασιλιά Σολομώντα και θέλοντας να τον γνωρίσει τον επισκέφτηκε, φέρνοντας του με καμήλες φορτωμένες αρώματα, πάρα πολύ χρυσάφι και πολύτιμους λίθους: «Καὶ ἰδοῦσα ἡ βασίλισσα τῆς Σεβᾶ πᾶσαν τὴν σοφίαν τοῦ Σολομῶντος καὶ τὸν οἶκον τὸν ὁποῖον ὠκοδόμησε, καὶ τὰ φαγητά τῆς τραπέζης ἀυτού; καὶ …καὶ…καὶ….καὶ… ἔγινε ….». (Βλέπε ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ «ΒΑΣΙΛΕΩΝ Α΄ ή κοινώς ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Γ΄» Κεφ. Ι΄). ΗΗμηξξνμμμ
3. Γκόνγκορα (Luis de Gongora y Argote 1561-1627): Ισπανός ποιητής σημαντικός, μεγαλοφυής και σύγχρονος του Ελ Γκρέκο, γνωστός για το πομπώδες ύφος του, του οποίου η τεχνοτροπία ονομάσθηκε Γκονγκορισμός (πληροφορία τηλεφωνική από το γνωστό Ιστορικό Σαράντο ΚΑΡΓΑΚΟ).
4. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322 π. Χ): Γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής, ήταν γιος του Νικόμαχου, ο οποίος ήταν γραφιάς του βασιλιά του βασιλιά της Μακεδονίας Αμυντά Β΄. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης είναι ο πολυμερέστερος και μεθοδικότερος νους του αρχαίου κόσμου και όχι μόνον. Ο Αριστοτέλης υπήρξε ο διδάσκαλος του βασιλόπαιδου και κατόπιν βασιλέα Μεγάλου Αλεξάνδρου. Γι’ αυτό και ο Μέγας Αλέξανδρος ευγνωμονώντας έλεγε ότι οφείλει στον πατέρα του το ζῆν, αλλά στο δάσκαλο του το εὖ ζῆν. Ο Αριστοτέλης ίδρυσε στην Αθήνα το 355 π. Χ τη δική του φιλοσοφική Σχολή, την περιπατική, η οποία ονομάσθηκε έτσι είτε από τον περίπατο που γινόταν στις στοές της είτε διότι οι επιστημονικές συζητήσεις γινόταν ενώ οι συνδιαλεγόμενοι περπατούσαν μπρος και πίσω.
5. Βλέπε α) Τάκη Γεωργκιακάκη «Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗΔΩΝ στους Εθνικούς Αγώνες», Τόμος Α΄σε΄13-14, όπου αναφέρονται τα παραπάνω, β) Μανώλη ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ «Δομίνικος ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, Κρης» Αθήνα 1990, γ) με επιμέλεια Ν. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΆΟΥ «Ο Δομίνικος ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, τεκμήρια για τη ζωή και το έργο το» (συναγωγή μελετών, Ρέθυμνο 1990).
6. Τα εντός εισαγωγικά ανήκουν στη φιλόλογο και ιστορικό Αμαλία ΗΛΙΑΔΗ από το Ιντερνέτ.
