Με αφορμή την τρέχουσα ψηφιακή έκθεση της εικαστικού Ελένης Μανωλαράκη, με τίτλο “Όπως στη ζωή έτσι και στην τέχνη”, (http://elenimanolarakiartworks.com) σε επιμέλεια της δρ Αλεξάνδρας Κουρουτάκη και υπό την αιγίδα της Πινακοθήκης Βογιατζόγλου, είχαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί της για την εμπειρία της ψηφιακής θέασης ενός έργου τέχνης, για βουνά, χέρια… γάτες και τη σημασία της συν-κίνησης.
Πώς θα περιέγραφες την εμπειρία της πρώτης σου διαδικτυακής έκθεσης; Περιέργως συγκινητική ή ίσως αλλόκοτα απόκοσμη;
Μυρτώ, καταρχήν αισθάνομαι την ανάγκη να σε ευχαριστήσω για τη διάθεση και τον χρόνο σου, προκειμένου να γίνει αυτή η κουβέντα. Λοιπόν, από την αρχή ήξερα, όπως όλοι μας πια, πως η ψηφιακή θέαση του έργου τέχνης είναι εμπειρία φτωχότερη από την δια ζώσης. Έτσι, ήξερα όταν έπαιρνα το ρίσκο, πως και η διαδικτυακή έκθεση είναι κάτι άλλο από την επίσκεψη σε εκθεσιακό χώρο ή στο εργαστήρι του καλλιτέχνη.
Ωστόσο, αυτή την εποχή προσπαθώ, όπως πολλοί συνάνθρωποι, να συνδεθώ με έργα τέχνης μέσα από τον υπολογιστή μου. Είναι γενική η ομολογία πως η ανάγκη μας για καταφύγια τέχνης έχει ενταθεί. Έπειτα, η δυνατότητα να περιηγηθείς σε ολόκληρη την διαδρομή ενός καλλιτέχνη, αφού δεις μια έκθεσή του με πρόσφατα έργα, πιστεύω πως έχει ενδιαφέρον.
Και τελικά, αυτό που δεν είχα υπολογίσει και με ξαφνιάζει ευχάριστα, είναι τα σημειώματα και οι σχολιασμοί από διάφορα πολύ μακρινά σημεία, αρκετά και εκτός Ελλάδας. Το πείραμα βαίνει καλώς λοιπόν… αφού με βγάζει από την ζώνη ασφάλειας. (γέλια)
Η δουλειά σου πάντοτε “μύριζε” αλήθεια και θάρρος, το ίδιο και τώρα. Την βρίσκω τολμηρή, καθότι επιχειρεί και αναμφισβήτητα μας πείθει, να δούμε το τετριμμένο με τη δική σου ματιά. Στα σχέδια, με την ευθεία βολή του υποσυνείδητου και με τα πλέον απλά υλικά, μολύβι ή στυλό και χαρτί. Στα βουνά σου, που γνωρίζουμε καλά, το τραβάς στα άκρα και το ίδιο συμβαίνει με το θέμα των χεριών. Παράλληλα, κηρύττεις την διατροφική αυτάρκεια με τη φύση σύμμαχο να μας θρέφει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, να μας δυναμώνει, να μας επαναπροσδιορίζει. Είναι έτσι;
“Η Τέχνη ξεπλένει τα μάτια από την σκόνη του χρόνου”. Το έχει πει ο Πικάσσο και επειδή συμφωνώ εντελώς, σου απαντώ με αυτή την μαγική φράση για τη σχέση μου με το τετριμμένο και καθημερινό.
Για τα βουνά… τα αρχικά Βουνά αγαπήθηκαν όπως και τα Μαχαίρια μου παλιότερα. Για τα νεότερα, μένει να δούμε. (γέλια)
Θα μπορούσα να συνεχίσω με τον αρχικό τρόπο τα Βουνά, για ολόκληρη την υπόλοιπη ζωή μου. Θα είχαν καλή τύχη, καθώς θα ήταν εύκολη και η κατάταξή μου (προσωπικό ιδίωμα, αναγνωρισιμότητα) και διάφορα τέτοια που ουσιαστικά αφορούν στην μανιέρα… όλα εφευρέσεις του οικονομικού συστήματος τέχνης, για δική του διευκόλυνση.
Στα βουνά μισοσυνειδητά, μισοασυνείδητα από το παρατηρώ και αποτυπώνω πέρασα στο ερμηνεύω και μυθεύω, για να καταλήξω στην δομική αλήθεια του βουνού, που γίνεται και σύμβολο, γίνεται το πνευματικό βουνό.
Για την ενότητα με τα χέρια και πόδια ως εικαστικές χειρονομίες και υπαρξιακές ανιχνεύσεις, δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πού θα με βγάλει, μάλλον υπάρχει δρόμος ακόμα. Μπορώ όμως να πω, πως ξεκίνησαν από προσωπική αγωνία για την παραχώρηση στην τεχνολογία τόσων θαυμαστών διαδικασιών και πραγμάτων, με τα οποία καταγινόταν ο άνθρωπος.
Τα σχέδια είναι μια παράλληλη δραστηριότητα, διαρκής και αυθόρμητη, σαν ημερολόγιο, σαν σημειωματάριο. Άλλοτε σχεδιάζω ως άσκηση παρατήρησης το τασάκι που βρίσκεται απέναντί μου, άλλοτε επιτρέπω να αναδυθούν διάφορα περιεχόμενα του βάθους. Εν τέλει, τα σχέδια είναι η δεξαμενή από όπου αντλώ, εκτός από αυτογνωσία, και το σε τι θα εμβαθύνω με έργα επίσημα. (γέλια)
Σχετικά με την τροφό μητέρα φύση και την αξία της διατροφικής αυτάρκειας… το βιώνω και το πράττω, όσο μπορώ. Ανησυχώ για εποχές διατροφικής κρίσης που είναι πολύ πιθανόν δυστυχώς να ζήσουμε… Με παρηγορεί που μοιράζομαι αυτές τις σκέψεις με ανθρώπους των οποίων ο αριθμός κάθε μέρα μεγαλώνει.
Λέγοντας “Από τα βουνά στο βουνό”, σαν μισό χαϊκού, αφήνεις ανοιχτή την ερμηνεία στο κοινό;
Η ερμηνεία για τα έργα τέχνης πάντα είναι ανοιχτή… και εγώ η ίδια μπορεί να σου πω άλλα, αν με ρωτήσεις αύριο (γέλια), δεν είναι όμως και το ζητούμενο η ερμηνεία εν τέλει… Τα πράγματα που κάνω αποσκοπούν στην συγκίνηση για τα δυο υπέροχα συνθετικά, -συν και -κίνηση.
Το βουνό το είδα ακόμη και στο τρισδιάστατο έργο “Το τραγούδι της γιαγιάς μου”, στο υφαντό. Είδα όμως να σκιαγραφείται και η γιαγιά σου. Πόσο σημαντικοί είναι οι τίτλοι των έργων για εσένα;
Καλά έκανες και το είδες το βουνό στο υφαντό (το οποίο ήταν ένα άλλο έργο το 2017 που εξέθεσα πάλι).
Το υφαντό αυτό το είχε φτιάξει η γιαγιά μου όταν ήταν κορίτσι με όνειρα για το μέλλον, για την προίκα της. Το δούλεψε από την αρχή, κουρεύοντας τα πρόβατα της οικογένειας, φτιάχνοντας νήμα, το οποίο και έβαψε με χρωστικές φυτικές και το ύφανε στον αργαλειό ένα καλοκαίρι κάτω από μια μουριά, αφού πρώτα αποφάσισε το σχέδιο. Σκεπάστηκε με τον άντρα της μεγάλωσε εκεί πάνω τα παιδιά της και εγώ αργότερα, παιδί πάλι, έβλεπα σ’ αυτό έναν ονειρικό κήπο στην γωνιά του δωματίου της γιαγιάς, όπου και έπαιζα συχνά.
Αυτό λοιπόν το μαγικό αντικείμενο, το έφτιαξε η γιαγιά μου με τα ΧΕΡΙΑ της, με ιδρώτα και όραμα. Όσο για τους τίτλους, θεώρησέ τους μέρη των έργων.
Τα καλά μέχρι σήμερα κρυμμένα ασπρόμαυρα σχέδιά σου και οι αντίστοιχες ακουαρέλες σου με πάνε σε άλλα επίπεδα εικαστικής διέγερσης. Είναι εντυπωσιακά στην απλότητά τους. Ποια πλευρά της εικαστικού Μανωλαράκη παράγει αυτά τα έργα;
Είσαι ευαίσθητος δέκτης Μυρτώ μου, πράγμα που εκτιμώ και χρειάζομαι. Συμφωνώ για τα σχέδια πως έχουν άλλο κραδασμό… ξέρεις δεν έχω καλή γνώμη για την κατάχρηση φαντασίας… και εδώ επιτρέπω να συμβεί κάποιες φορές… οφείλεται στην χωρίς έλεγχο διαδικασία που τα παράγει.
Η συντριπτική πλειοψηφία των έργων σου, παλαιότερα και νέα, παραπέμπουν στο “προς τα επάνω”: Τα βουνά σου, τα μαχαίρια, τα χέρια, τα τρίγωνα, οι φιγούρες σου, τα πουλιά, ακόμη και οι προσωπογραφίες σου μοιάζουν να ήρθαν από ή ετοιμάζονται να φύγουν προς τα επάνω. Τα μόνα όντα που συστηματικά παρουσιάζονται γειωμένα είναι οι γάτες σου. Απεικονίζεις τελικά μια μορφή προσευχής; Μια αποδοχή της ένωσης του ανθρώπου – εικαστικού με κάτι άυλο, με το ανώτερο;
Ναι! Ίσως είναι μια πράξη αναπλήρωσης της έλλειψης του κατακόρυφου άξονα, καθώς στις κοινωνικές αξίες της εποχής μας, ο οριζόντιος (της ύλης) είναι κυρίαρχος. Ίσως για τον ίδιο λόγο που κατασκευάστηκαν στην εποχή τους οι γοτθικοί ναοί, που έφτιαχνε τα σώματα τραβηγμένα και μακρύτερα των φυσικών ο Ελ Γκρέκο. Όσο για τις γατούλες, αυτό ακριβώς που λες! Ως φύλακες της ύλης.
Τι μορφή ανταπόκρισης έχει η ψηφιακή αυτή έκθεση, από τα εγκαίνια έως και σήμερα;
Υπάρχει μια δυνατότητα στην ιστοσελίδα με την οποία μπορεί ο επισκέπτης να μου γράψει σχόλια, τα οποία έρχονται μόνο στο email μου. Έχω λάβει ενδιαφέροντα πράγματα από γνωστούς αλλά και από άγνωστους. Και τηλεφωνικώς βέβαια και με όλους τους τρόπους της τεχνολογίας… ελάχιστα τα δια ζώσης…
Θα το ξανάκανες;
Η διαδικτυακή έκθεση είναι μια άλλη δυνατότητα την οποία οφείλω στην καραντίνα, όμως ακόμα ανιχνεύεται το νόημά της. Ασφαλώς και δεν αναιρεί την αξία της δια ζώσης παρουσίασης, ούτε και το αντίστροφο όμως.
Αν μου επιτρέπεις, θέλω να κλείσω με μια προτροπή, ίσως θα είναι χρήσιμη ως αντίδοτο στη φρίκη που φτάνει στ’ αυτιά μας κάθε μέρα:
Είναι καιρός να ξανα-ανακαλύψουμε τις μεγάλες μας δυνατότητες. Εμείς οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι.
