Η εικαστικός Ελένη Μανωλαράκη φιλοσοφεί µε τα πινέλα της. Φτιάχνει εικόνες που επιχειρούν να απαντήσουν σε υπαρξιακά ερωτήµατα. Στοχάζεται πάνω στις έννοιες του µυθικού, του ιερού και του υψηλού και πιστεύει βαθιά πως η τέχνη δεν κάτι απριόρι καλό, αν δεν διαπνέεται από ανθρωπιστικές αξίες και παιδεία.
Οι ζωγραφιές της µας θυµίζουν τη ζωτική σχέση µας µε τη φύση και την ανθρώπινη υπόστασή µας, που κινδυνεύει να χαθεί από την επέλαση του απρόσωπου ψηφιακού κόσµου. Με τα σχέδια και τα χρώµατά της ρίχνει βοτσαλάκια στα παράθυρα µε τις ακλόνητες βεβαιότητες, όπως µού λέει η ίδια, προτρέποντάς τους θεατές των έργων της να εγκαταλείψουν κάθε στερεοτυπική σκέψη και να αφεθούν στη συγκίνηση.
Τη συνάντησα ένα πρωί στο Καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου τις τελευταίες ηµέρες παρουσιάζει την έκθεση “Εικασίες”. Κι ανοίξαµε κουβέντα για τη νέα της έκθεση, την τέχνη σήµερα, τις καλλιτεχνικές της αγωνίες, την εκπαίδευση που υπηρέτησε για τρεις δεκαετίες, αλλά και τα Μεσκλά που κατοικεί τα τελευταία χρόνια, ένα µέρος όπου η ζωγραφική µε τη ζωή της συγκλίνουν όλο και περισσότερο.
Πώς πορεύεται η τέχνη στην παράξενη και µεταιχµιακή εποχή µας;
Η τέχνη κάνει αυτό που έκανε πάντα και δεν χρειάζεται να το κρύβουµε. Αν µελετήσουµε την ιστορία της θα δούµε πως η επίσηµη τέχνη αναπτύσσεται κινώντας µεγάλα χρηµατικά ποσά και υπηρετώντας µια εξουσία πολιτική, θρησκευτική ή οικονοµική. Υπάρχει όµως και η ανεπίσηµη τέχνη η οποία µπορεί εν δυνάµει να είναι κοινωνικό αγαθό… ∆υστυχώς, όµως, και αιµοδότης της κονσερβοποιηµένης τέχνης η οποία παίζει παράξενους ή ανθυγιεινούς ρόλους ανέκαθεν: από “βαθιά χασµουρητά” ως προσανατολισµούς σε γκρεµούς. Θέλω να θέσω ένα ερώτηµα στην κρίση των αναγνωστών της άξιας εφηµερίδας σας: Άραγε αυτή η έκρηξη βίας των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα µπορεί να έχει κάποια σχέση µε την τέχνη και κυρίως µε τον κινηµατογράφο; Θυµάστε εποχές να µας λούζει η τηλεόραση µε ταινίες απίστευτης βίας; Η τέχνη δεν είναι απριόρι κάτι καλό και θετικό για τον άνθρωπο, όπως κι η επιστήµη. Η παιδεία ας διδάξει: παρατήρηση, σύγκριση, ιεράρχηση, σύνθεση και ανάλυση.
“Εικασίες” ο τίτλος της έκθεσης, γιατί;
Ρίχνω βοτσαλάκια στα παράθυρα µε τις ακλόνητες βεβαιότητες. Όπου υπάρχουν ίσως χρειάζονται ξεσκόνισµα πότε πότε, γιατί µπορεί να έχουν γίνει στερεότυπα που στεγνώνουν τη ζωή και παγώνουν την ανάσα.
Η φύση είναι κυρίαρχη στα έργα που παρουσιάζετε. Γενικότερα στη δουλειά σας αντλείτε έµπνευση από αυτήν. Τι είναι αυτό που σας συγκινεί στη φύση και σας ενεργοποιεί καλλιτεχνικά;
Η φύση! Μεγάλη µητέρα όλων των όντων του πλανήτη. Κάποιοι (και ποιοι άραγε;) το ξεχνούν. Στη φύση βρίσκω και τον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο συµβολικά µιλώντας, έτσι έχω ότι χρειάζοµαι για τη ζωγραφική και την απλή ζωή µου, που όλο και µειώνονται τα µεταξύ τους όρια.
Το γεγονός ότι ζείτε σε ένα χωριό µε ποιο τρόπο επηρεάζει το εικαστικό σας έργο; Κι ακόµα θεωρείτε ότι µια τέτοια επιλογή µπορεί να στερήσει από έναν καλλιτέχνη ευκαιρίες ή να ανοίξει άλλους δρόµους σκέψης;
Ζω στα Μεσκλά στην ανθρώπινη συνθήκη µιας κοινότητας αλλά όχι σε αποµόνωση από τον υπόλοιπο κόσµο. Ταξιδεύω και επικοινωνώ άρα είµαι ενήµερη. Σκέφτοµαι και αισθάνοµαι, όµως, διαφορετικά, ποιο φυσικά ίσως. Πάντως δεν έτρεξα και δεν θα τρέξω σαν άλογο στον ιππόδροµο του χρηµατιστηρίου της τέχνης για “ευκαιρίες”. Αναρωτιέµαι όµως: στο κέντρο ποιοι άνθρωποι βλέπουν τις εκθέσεις αυτή την εποχή; Ποιοι πάνε στις γκαλερί της Αθήνας; Εδώ τώρα έρχονται µεν φίλοι της τέχνης και καλλιτέχνες από τα Χανιά, ξένοι επισκέπτες του µουσείου, µαθητές, αλλά έρχονται και συγγενείς, γνωστοί, φίλοι από τα γύρω χωριά κι άνθρωποι που δεν έχουν καλή σχέση µε τη σύγχρονη τέχνη. Αυτό, λοιπόν, είναι ένα µεγάλο κέρδος και γι’ αυτούς και για µένα καθώς η πρόσληψη του έργου αλλά και η επικοινωνία µεταξύ µας είναι εκτός της ζώνης ασφαλείας, µε περισσότερες πιθανότητες για την πολυπόθητη συγκίνηση.
Οι χειρονοµίες που αποτυπώνετε καλλιτεχνικά στα δικά µου µάτια είναι σαν να απευθύνουν ένα κάλεσµα: Να σταθούµε όρθιοι; Να συναντηθούµε; Να αγγίξουµε ο ένας τον άλλον; Έχουν µια φόρτιση που µε πάει στην ανάγκη να µην ξεχάσουµε ότι είµαστε άνθρωποι, σε έναν κόσµο που όλο και περισσότερο η επικοινωνία “ψηφιοποιείται” και διαµεσολαβείται από µηχανές. Τι σηµαίνουν για εσάς αυτά τα χέρια που ζωγραφίζετε;
Μου δίνει χαρά αυτό που εισπράττεις ∆ηµήτρη κι ερµηνεύεις ίσως µε την ιδιότητά σου ως κοινωνιολόγου. Είναι αλήθεια πως µε ανησυχεί ο περιορισµός των χειρωνακτικών και λεπταίσθητων δραστηριοτήτων, µε την τεχνολογία και τα κουµπιά της. Επίσης, θέλω να µην ξεχνάµε την θεραπευτική δύναµη του αγγίγµατος, αλλά κι άλλα, όπως για παράδειγµα την εξέχουσα θέση και την εκφραστική δύναµη των χεριών για τις σχέσεις µας και την ταυτότητα µας, µετά το πρόσωπο.
Ο µύθος είναι µια ακόµα έννοια που σας απασχολεί δηµιουργικά. Μια έννοια που µε έναν τρόπο συνδέεται και µε την έννοια της ιερότητας. Σε µια εποχή αποµάγευσης όπως η σηµερινή τι τύχη µπορεί να έχουν ο µύθος και η ιερότητα;
Ζεις µυθικά αν είσαι ρεαλιστής. Αν µπορείς να χαιρετήσεις ένα δέντρο, να χαϊδέψεις τα χόρτα, να κουβεντιάσεις µε µια γάτα. Αν αντιλαµβάνεσαι το περιβάλλον ως κάτι ζωντανό και νοήµον, άρα ως κάτι µαγικό, ποιητικό δηλαδή. Αυτό όµως είναι πέρα για πέρα αληθινό και κατά τας γραφάς και κατά την επιστήµη. Έτσι έκαναν και ένιωθαν οι άνθρωποι παλιότερα. Έβλεπαν τη ζωογόνο πνοή του Θεού µέσα στο κάθε τι. Ο πατέρας µου έλεγε: «Πάω να κουρέψω τσι κοπελιές µου» κι εννοούσε πως θα κλάδευε τις ελιές.
Για να βιώνουµε πληρότητα στην ζωή µας δεν είναι οι επιθυµίες και η επίτευξη τους που χρειαζόµαστε, είναι όλες αυτές οι ποιότητες που έχουµε ανάγκη: και το µυθικό και το ιερό και το υψηλό και το ανήκειν βεβαίως, τον καλό αγώνα για το σύνολο αφού είµαστε κοινωνικά όντα. Η αδηφάγος αγορά έχει εκτροχιάσει τον άνθρωπο σε περιοχές µαταιότητας και µοναξιάς. Τον πέταξε, λοιπόν, εκτός κοινότητας και τον άφησε εκεί να αρρωσταίνει να τρελαίνεται να βιαιοπραγεί κυνηγώντας ναρκισσιστικές ηδονές, µάταιες διακρίσεις, δύναµη. Να ανταγωνίζεται λυσσαλέα τον συνάνθρωπο, όλοι εναντίων όλων, λοιπόν, διότι έτσι δεν βλέπουµε τι µας φταίει.
Έχετε υπηρετήσει την εκπαίδευση πολλά χρόνια. Η αίσθησή µου είναι ότι τα καλλιτεχνικά µαθήµατα έχουν υποβαθµιστεί δυστυχώς τα τελευταία χρόνια. Η δική σας άποψη ποια είναι; Και τι στερεί από τους µαθητές ο εξοβελισµός τους από το σχολείο;
∆ίδαξα στα σχολεία όλων των βαθµίδων τριάντα χρόνια µε συνείδηση του ρόλου και της αξίας του µαθήµατος των εικαστικών. Από τότε που πρωτοδιορίστηκα όµως θυµάµαι να µειώνουν κάθε τόσο τις ώρες των καλλιτεχνικών στα σχολεία. Εµ, η άσκηση στην δηµιουργικότητα και στην έκφραση είναι συγχρόνως άσκηση αυτεπίγνωσης και ελευθερίας, ποιους δεν συµφέρει;
Πώς θα θέλατε να κλείσουµε;
Θα ήθελα κλείνοντας να προσκαλέσω εγκάρδια όλους που µας διάβασαν και κάθε ένα χωριστά, στην έκθεση µου, στο Καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης µας.
Η έκθεση
Έως 15 Μαΐου θα είναι επισκέψιµη η εικαστική έκθεση µε τίτλο “Εικασίες” της Ελένης Μανωλαράκη στον χώρο του Καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων (Σκρα 15, Χαλέπα), σύµφωνα µε το ωράριο λειτουργίας του Μουσείου).
Την επιµέλεια της έκθεσης έχει ο ∆ρ Κωνσταντίνος Β. Πρώιµος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Πατρών και κριτικός τέχνης. Στην έκθεση παρουσιάζονται µικρά και µεγάλα σύνολα έργων που δηµιούργησε η Ελένη Μανωλαράκη για τον
χώρο του καφέ, µε έργα µικρών διαστάσεων, φωτογραφικά ντοκουµέντα
εφήµερης τέχνης αλλά και άλλες φωτογραφίες που έχουν µια εσωτερική σχέση
µε κάποια από τα ζωγραφικά έργα. Τα έργα και οι φωτογραφίες λειτουργούν σαν
ηµερολογιακές καταχωρήσεις, γίνεται χρήση υλικών και πόρων της φύσης, τεκµηριώνοντας µέσω της ζωντανής και συνεχούς επιτέλεσης, τη σύζευξη ζωής και τέχνης, έξω από την πόλη.
