Ελευσίς 2023- Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης: H Eλευσίνα στον ποιητικό λόγο

Αφιερωμένο στη μνήμη των αγαπημένων μου απόντων, γονέων και μονάκριβου αδελφού, που πλάγιασαν για πάντα στην ιερή Ελευσίνια γη

ΕΛΕΥΣΙΝΑ
Ελευσίνα! Πολιτεία ολοζώντανη/ζυμωμένη μ’ ιδρώτα κι αλμύρα/στο σφυρί και χωράφια τα μπράτσα της/προκοπή της το μάινα, το βίρα./Ελευσίνα! Για πολλούς ένας έρωτας / ένας άσπαστος κρίκος που ενώνει/το γλυκό τους το χθες με το σήμερα/που το τότε στο τώρα σιμώνει./Ελευσίνα! Κάτι βράδυα γαλήνια/τυλιγμένα στης κάλμας το νήμα/κι ακρογιάλια βουβά ν’ αφουγκράζονται/τα μαντάτα που φέρνει το κύμα./Ελευσίνα! Πόσα ξέρει από πάλεμα /από μπόρες βαρειές, από ερέβη./Δεν λυγίζει. Γεννιέται απ’ την τέφρα της/ κι ανασαίνει και ζη κι αντρειεύει. (ποίηση Στέλιου Βασιλάκη)

Πρωτομαγιά του 2023 κι η αιώνια Κόρη , η Περσεφόνη σεργιανίζει εδώ και μέρες λεύτερη στο φως της πόλης της. Από την εαρινή Ισημερία άρχισε ν’ ανεβαίνει, ξεφεύγοντας από τα ανήλιαγα δώματα του Πλούτωνα. Τώρα έχει ακουμπισμένο το όμορφο κεφάλι της στην ποδιά της μάνας της κι η Δήμητρα τής χαϊδεύει τα μαλλιά διώχνοντας τα βρύα και την παγωνιά του αταίριαστου γάμου της θυγατέρας της. Κι όσο κι αν άλλαξαν τα πράγματα, στα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν από τη γέννηση του μύθου, οι Ελευσίνιες κοπελιές σαν ανεβαίνει η θεά τους πάντα ανθίζουν, ενώ οι ρίζες της προγονικής τους καταγωγής τρίζουν και κομίζουν αμφίσημους χρησμούς Ιεροφαντών από το γένος των Ευμολπιδών.

Κι εκεί κοντά , εκεί κοντά στο Πλουτώνειο Σπήλαιο και στο τέλος της Ιεράς Οδού και στη θωριά του αγέρωχου Ρολογιού της πόλης και κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Αισχύλου που προστατεύει τη γενέτειρά του και στα τείχη του αρχαίου τόπου και στον ορίζοντα που ασπρίζει απέναντι στη Σαλαμίνα το σπίτι του Σικελιανού και στην αυλή του Μουσείου με τις περίτεχνες λάρνακες και στα Μικρά και στα Μεγάλα Προπύλαια και στο αρχαίο Τελεστήριο και στο δάσος των πυλώνων των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων που σφίγγουν σε έναν πύρινο επικίνδυνο κλοιό την πόλη και στους ήχους των κινητήρων των στρατιωτικών αεροπλάνων και στα σφυρίγματα των πλοίων που μπαίνουν στο λιμάνι και στις χορταριασμένες πια παλιές σιδηροδρομικές γραμμές και στην ανάμνηση των ολίγων ένθεων κι ευγενών σαλών που το 60 και το 70 γύριζαν στους δρόμους της πόλης μας από τον Μικρασιατικό συνοικισμό μέχρι τις γειτονιές γύρω από ‘’τα αρχαία’’ και με μιαν κάποια τραγική ομορφιά φώναζαν μεγάλες αλήθειες για τα δυο πρόσωπα της ζωής, εκεί κοντά και σε πολλά άλλα μέρη της γεννήθηκε η ποίηση για την Ελευσίνα .
Μια πόλη που- εκτός από την βαριά παράδοση των Ελευσίνιων Μυστηρίων που υπόσχονταν την γαλήνη στην χώρα του επέκεινα- έχει πολλά να αφηγηθεί και από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο –ακόμα και στη δεκαετία του 60 και αρχές 70 στη γειτονιά μου θυμάμαι ανοιχτό πολεμικό καταφύγιο όπου βέβαια τα παιδιά παίζαμε κρυφτό!

Έλευσις που σημαίνει άφιξη αξιοσημείωτη και αναμενόμενη κι ερχομός δοξαστικός και προσέλευση στα Μυστήρια, στο Θείον, στην Ιστορία. Όμως ας ξεκινήσουμε μια φωτογραφική περιήγηση κυρίως μέσα στον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο της Ελευσίνας με παράλληλα σπαράγματα ποιητικού λόγου εμπνευσμένου από την πόλη που οι παλιοί – ας πούμε, δυο γενιές πίσω -την έλεγαν και Λεψίνα.

ΕΛΕΥΣΙΝΑ
Ένας Στρατηγός ύψωσε στην Ελευσίνα/έναν Πύργο από τσιμέντο και μολύβι/μ’ ένα ρολόι που χτυπάει τη νύχτα/τους αριθμούς των Μυστηρίων./ Η ώρα σχηματίζει ένα στρόβιλο χυδαίο, γκρίζο/πάνω στην πέτρα, που έκλαιγε…/πανεράκια λυγαριάς γεμάτα συμβολισμούς/φτιαγμένους απ’ ανθρώπινους λυγμούς…/Κι ο Αισχύλος έλεγε στην Εκάτη:/ Τι είναι το καλό;/Τι στερείτε κακά; (Κουαζιμόντο Σαλβατόρε -1959 Νόμπελ Λογοτεχνίας)

Ο ΕΝ ΣΙΓΗ ΘΕΡΙΖΟΜΕΝΟΣ ΣΤΑΧΥΣ
Απάνεμο λιμάνι λυτρωμού κι ελπίδας/των Μυστηρίων ο τόπος∙/απόκριση στην υπαρξιακή διαπόρηση/και βίγλα στ’ άγνωστό μας Τέλος!/Στο Φρέαρ το Καλλίχορον η Δήμητρα/άναψε της συνέχειας το λυχνάρι/κι επί της Αγέλαστης Πέτρας άστραψε/και φώτισε, με τη σοφία του Ορφέα/τ’ αυλακωμένα από τις άμαξες/ μάρμαρα της Ιεράς Οδού,/τ΄αστέρια της ψυχής /και τα μυστήρια της ζωής./Στο φως το δειλινό του Τελεστηρίου/αγαλινά ημέρεψεν ο φόβος του θανάτου/και μέσ’ απ’ την απόλυτη σιωπή/των κύκλων των επάλληλων της μύησης/εκάρπισε και μέστωσε χιλιόσπορος/ο εν σιγή θεριζόμενος στάχυς ….(Ποίηση Κώστα Σταμάτη)

‘’Η Περσέφασσα βυθίζει τα χέρια της μέσα στο χιόνι της καρδιάς του και περιμένει να χυθεί ζεστό νερό. Εκείνος αγέρωχος κι ανερμήνευτος συστρέφει τη διάπυρη επιθυμία του σε μίσος. Ο Πλούτωνας αναρωτιέται «τι είναι έρωτας» και συνεχίζει να κοιτά το σκοτάδι χωρίς να βλέπει εκείνη. Η Περσέφασσα οργίζεται. Διδάχτηκε πικρά, κι αποφασισμένη γυναίκα πια αναδύεται απ’ τα έγκατα της λήθης. Τώρα κάθε Άνοιξη θα βρίσκει τρόπους να ξεφεύγει από τον περίκλειστο κόσμο του.Αυτός θα περιμένει την επιστροφή της αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στα κοριτσίστικα παιχνίδια.( Από το θεατρικό έργο ΦΕΥΓΟΥΣΑ –Ανδρομάχης Χουρδάκη-Εκδόσεις Ραδάμανθυς)’’

Η ΜΕΤΑΛΗΨΗ
ΤΟΥ ΕΛΕΥΣΙΝΙΟΥ ΚΥΚΕΩΝΑ
‘’Παλιό ιερό πιοτό,/Κυκεώνα,/ως με λουσμένη την ψυχή σε ωκεανό/ιερός, θεωρός/μ’ ολόαγνην αναπνοιά/με μέλη λεία στ’ αγέρος την αφή/ντυμένος της σιγής μου το λινό,/ σ’ ένιωθα ομπρός στα χείλη μου να πνες,/ω μυρωδιά όλων των καρπών μαζί,/των σπόρων όλων, ω χυμέ,/και μια λαχτάρα,/των αισθήσεων η πεντάδα,/ξάνοιγε να σε δεχτεί ως τα βάθη,/σαν το στόμα,/μπρος απ΄ το μεγάλο φτερωτό πατέρα/του χελιδονιού!……’’ (ποίηση Άγγελου Σικελιανού)

ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ
‘’Μέρος απλά και φανερά για τη ζωή/στην άπλα του φωτός και στο φιλί του αγέρα/και στ’ άλλο μυστικά, μυστηριακές εσθήτες πλουμυσμένα/για τα μεταθανάτια/Μυστήρια έχει κι η ζωή/κι αφού τη δέχτηκες αυτή/δέξου και τούτα εδώ,/-φτερούγισμα θεοτικό σκέψης Ελληνικής/και Ελευσίνας τα καμάρια-/Και μη ρωτάς το πώς και το γιατί-/Γέψου μονάχα όσα Ελληνικότητας/σε κολυμπήθρες νάματα έχουμε και τα δυο/και μέσα τους βαφτίσου-/κι αφού νιφτείς κι απονιφτείς/στο μεγαλείο που χουν, που σου χάρισαν/γείρε σε στοχασμούς υψίνοους και διαλογίσου./Και πες ότι σε συνεπήραν κραδασμοί/ονειρικών υπέργειων μυστικών ψιθυρισμών/κάπου εδώ σταλμένου θεϊκού Ολύμπιου Παραδείσου./Κι η Δήμητρα τον πρώτο λόγο/Για ζωή και για μεταθανάτια να έχει,/και ο θρήνος όλη νε να την κατέχει… (Ποίηση Κώστα Μιχαήλ)

ΣΤΗΝ ΑΓΕΛΑΣΤΗ ΠΕΤΡΑ
1.Αγέλαστη πέτρα της Δήμητρας,/που κράτησες δάκρυα ιερά,/κράτησε τώρα την καρδιά μου./Πέτρα αιώνια σιωπηλή/στο ίδιο πάντα σημείο/της Ελευσίνας,/σε σένα προσέρχομαι,/το άνθος της νύχτας/προσμένοντας…..
10.Μακρύς ο χρόνος/φυλάττει/την κοσμική μνήμη/στο κέντρο σου,/φυλάττει/θεϊκές ικεσίες/για λευκούς γυρισμούς,/αρχιτεκτονώντας δρόμους/για της Περσεφόνης τον ερχομό….
37.Χώμα και ουρανός/εγώ εδώ,/από το σημείο Ελλάδα,/στο σύμπαν προσεύχομαι./Ηλιακή μήτρα,/πολύπαθη,/ερωτική,/χλωρή,/αναθάλλουσα….
46. Φέρουσα αχτίδες ζωής νέας,/τώρα/στα τέλη του εικοστού αιώνα,/στην ψύχα της πέτρας προστρέχω./Ζητώ να ταράξει την γη/μια φανέρωσις,/ ένα ρίγος περίλαμπρο,/επί ψυχών,σωμάτων/και ασωμάτων. (ποίηση Λέτας Κουτσοχέρα)

ΕΛΕΥΣΙΝΑ, Ο ΤΟΠΟΣ ΜΟΥ
ΤΑ ΑΙΤΙΑ
….Στην πλατεία τ’ απογεύματα/περπατούσαν χορεύοντας/κορίτσια κρυστάλλινα./Όπως η Μαρία από την άνω πόλη/Ωστόσο έρχονταν κάτι βράδια/όπου του κόσμου παράπονα εισέβαλλαν από παντού/στο απάγκιο της νεανικότητας./Ανέβαινα τότε στο λόφο και ξενυχτούσα/μονολογώντας στο πάλκο διαρκούς τραγωδίας./Με σκηνικό τ’ αρχαία μνημεία./Μπροστά στους θλιμμένους απόντες/φορώντας το ένδυμα μόνο /της πικραμένης ανθοφορίας τους./Το τελεστήριο και η αγέλαστη πέτρα/κρατούσαν τα μυστικά στη σιγή./Αφουγκραζόμουν του καθαρμού τα τελούμενα/το ναυαγό παίζοντας και τον Ροβινσώνα/στους αφύλακτους μικρούς παράδεισους/που’ χαν διαλέξει τον τόπο/να δείξουν το πρόσωπό τους./Καντήλι τρεμάμενο τα λίγα μου χρόνια/περιφερόμενο ανάμεσα Άι Νικόλα και Παναγίας./Της Ανατολής των οραμάτων/Του Ρολογιού, της Πέτρινης Δύσης και του Τσιμέντου./Άσπλαχνος άνεμος διάβαζε/βιαστικά τα ευαγγέλια της νύχτας./Ντυνόμουν τη γύμνια της αγωνίας/και κρύωνα/από νύχτα σε νύχτα πατώντας./Σε κάθε φύσημα/η αξόδευτη ψυχή μου ιρίδιζε/πλάι σε πεύκα και δυοσμαρίνες/κάτω από πιπεριές και ακακίες ανασαίνοντας (Ποίηση Βασίλη Ηλιόπουλου)

ΔΙΑΚΟΠΗ
Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς/τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής./Στης Ελευσίνος και στης Φθίας τα παλάτια/η Δήμητρα κι η Θέτις αρχινούν έργα καλά/μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν./Αλλά πάντοτε η Μετάνειρα από τα δωμάτια/του βασιλέως, ξέπλεγη και τρομαγμένη,/και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κι επεμβαίνει… (Ποίηση Κωνσταντίνου Καβάφη)

Στο σημείο αυτό θα ήθελα αυτή η περιδιάβαση να κλείσει με μιαν ακριβή παιδική μου ανάμνηση από την ποιητική μου συλλογή “ΤΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ”. Μιλώ για ένα κοριτσίστικο παιχνίδι εντός του αρχαιολογικού χώρου, τότε που λαθραία τρυπώναμε τα γειτονόπουλα από τις τρύπες της παραμελημένης συρματόπλεξης:
‘’….Τα κορίτσια εξασκούσαμε μια πρώιμη φιλαρέσκεια. Καθισμένες στο Καλλίχορον φρέαρ δίχως καθρέφτη στολίζαμε τα μαλλιά μας με κλαδάκια και λουλούδια-ήταν γεμάτος ο τόπος-και στ’ αυτιά μας κρεμούσαμε κάτι μικρά γυριστά καφετιά αποξηραμένα ανθάκια,’’τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης’’, όπως τα είχαμε βαφτίσει. Ασφαλώς, κρυμμένη η Περσέφασσα θα χαμογελούσε, βλέποντάς μας ∙ ίσως για λίγο λησμονούσε τον ερχομό του Αΐδιου χειμώνα .Πάντως μας άφηνε να την δοξάζουμε με αυτόν τον κοριτσίστικο τρόπο κι ενώ δανειζόμασταν τα ψιμύθια της, δεν είχε έρθει ακόμη ο καιρός να εξαργυρώσουμε οδύνες του μύθου της.’’( ΤΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ –ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ ΧΟΥΡΔΑΚΗ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ)

Κ α ι ω ς ε π ι μ ύ θ ι ο, ο λ ό γ ο ς τ ο υ Σ ε ν έ κ α:
‘’Κάποια μυστήρια δεν αποκαλύπτονται μονομιάς. Η Ελευσίνα κρατάει πάντα κάτι κρυφό γι αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά’’

*Η Ανδρομάχη Ε. Χουρδάκη είναι εκπαιδευτικός-φιλόλογος. Διδάσκει στο Παράρτημα Κισσάμου του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Χανίων. Το 2018 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή της ‘’Τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης’’ και το 2020 το θεατρικό έργο της ‘’ Φεύγουσα’’ από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ :
Ο ποιητικός λόγος που χρησιμοποιήθηκε στο σημερινό αφιέρωμα αντλήθηκε κυρίως από την εξαιρετική και σπάνια ανθολογία του ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΟΜΕΝΙΔΗ ‘’ΠΟΙΗΣΗ ΕΛΕΥΣΙΝΑ’’ Ελευσίνα 1999 /Επίσης αντλήθηκαν και από την ποιητική συλλογή ‘’ΤΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ’’ και το θεατρικό έργο‘’ΦΕΥΓΟΥΣΑ’’ (Εκδόσεις Ραδάμανθυς) της γράφουσας, Ανδρομάχης Χουρδάκη.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
2.Η Φεύγουσα Κόρη/3.Το εμβληματικό Ρολόι της πόλης/5.Πρόσοψη του αρχαιολογικού χώρου, Υψηλά στον λόφο μάς σκέπει η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα/6.Καλλίχορον Φρέαρ: σύμφωνα με την παράδοση η θεά Δήμητρα εδώ κάθισε να ξεκουραστεί και να δροσιστεί μετά την 9ήμερη αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης/7.Πλουτώνειο Σπήλαιο: το σημείο (σχισμή )καθόδου της Περσεφόνης/8.Το Τελεστήριο/10. Ο Τριπτόλεμος ανάμεσα στη Δήμητρα και την Περσεφόνη/12.Καρυάτις,Κιστοφόρος Κόρη/13.Ο Ανδριάντας του μελαγχολικού Αντίνοου/14.Αύλειος χώρος του Μουσείου/15.Το Μουσείο/16.Λεπτομέρεια από την Ελευσίνια Καρυάτιδα -Κιστοφόρο Κόρη.