ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΜΜ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (ΠΑΠΑΔΗΣ)
O,τι προβάλλει απ’ τα σκοτάδια του ιστορικού παρελθόντος, θα έπρεπε να είναι λουσμένο στο φως. Ετσι σκέφτομαι, καθώς διαβάζω τη δίτομη βιογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου, γραμμένη απ’ τον συμπατριώτη μας και Γενικό Διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος”, Νικόλαο Εμμ. Παπαδάκη (Παπαδή), απ’ τις εκδόσεις της Εστίας.
Kι αναρωτιέμαι: πώς είναι δυνατόν όλο το νεοελληνικό παρελθόν μας οριοθετημένο κι οργανωμένο με δυο συνθήκες, των Σεβρών και της Λωζάννης, οι οποίες αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της σημερινής Ελλάδας, να στηρίζεται σ’ ελλιπείς και αποσπασματικές αναφορές, σε αβάσιμους και εν πολλοίς ύποπτους αφορισμούς;
Η Παγκοσμιοποίηση θέτει σήμερα υπό αίρεση τα εθνικά αφηγήματα. Η δημόσια εκπαίδευση αμφισβητεί κι αναδιατυπώνει το ρόλο της ιστορίας στα σχολεία. Κι ο κουρνιαχτός γεγονότων και διχαστικών αισθημάτων δεν έχουν ακόμη κατακάτσει. Έτσι η ιστορία των τελευταίων εκατό και πλέον ετών αντιμετωπίζεται ως ένα παζλ γεγονότων, η σύνθεση των οποίων βρίσκεται πάντα σ’ εξάρτηση με το ιστορικό αφήγημα κι άλλων γειτονικών κι όχι μόνο λαών, ο καθείς από τους οποίους τη βλέπει και την εστιάζει γύρω από το δικό του αφήγημα και τις δικές του εθνικές επιδιώξεις.
Ζούμε εποχές ιστορικού αναλφαβητισμού και μεγάλων επαναπροσδιορισμών κι ανακατατάξεων. Αν δεν θέλουμε το ρόλο του ανίδεου χειροκροτητή ή του εξ ορισμού αντιρρησία, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να γνωρίζουμε ποιοι, πού, πώς και γιατί έπαιξαν ρόλο και καθόρισαν την ιστορική μας πορεία. Καθίσταται επομένως περισσότερο από αναγκαίο ένα καλογραμμένο, αντικειμενικό ιστορικό ανάγνωσμα, όπως η βιογραφία την οποία κρατώ στα χέρια μου. Οι δυο εκτενείς τόμοι με το πλούσιο υλικό έρχονται να υπηρετήσουν και να καλύψουν επαρκώς την παραπάνω ανάγκη
Δεν επιθυμώ να προκαταλάβω το μελλοντικό αναγνώστη. Η ανάγνωση άλλωστε είναι ελεύθερη και προσωπική διεργασία. Ούτε φιλοδοξώ να σταθώ κριτικά και με τρόπο επιστημονικό απέναντι στο έργο. Πάω κι έρχομαι απ’ τα καλοστημένα κεφάλαια στις πλούσιες βιβλιογραφικές επεξηγήσεις και παραπομπές και αισθάνομαι ανήμπορη και έμπλεη δέους μπροστά στην ερευνητική εργασία. Το εύρος και την επιστημονική της επάρκεια. Αντίστοιχα του δέους και της έντασης οι σκέψεις και τα συναισθήματα που μοιράζομαι μαζί σας.
Ακολουθώντας την αμεσότητα και τη ροή της πρώτης ανάγνωσης ανακαλύπτω σπάνιες αφηγηματικές αρετές . Διαβάζω και ταυτόχρονα ακούω το βιογράφο να ιστορεί ζωντανά, άμεσα, στο κοινό γλωσσικό ιδίωμα και με ακρίβεια, λεπτομέρειες και ιδιαιτερότητες του ιστορικού χρόνου. Καθώς η αφήγηση ρέει ανάμεσα στις σκοτεινιές της μνήμης, παρασύρει ενδοιασμούς, μικροψυχίες κι επιφυλάξεις. Λειαίνει γωνίες και προσμίξεις παρελθόντων χρόνων κι αναδεικνύει αλήθειες. Σκιαγραφεί το γενεαλογικό πορτραίτο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τη γέννηση, τις σπουδές του, τον ακολουθεί στους επαναστατικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς τους αγώνες, στις επιτυχίες και στις αποτυχίες του και τον αποδίδει στη γη που τον γέννησε γήινο κι ανθρώπινο. Μέσα απ’ τις γραμμές διαγράφεται η φιγούρα του Μεγάλου Ηγέτη πληθωρική και πολυδιάστατη. Δυσκολεύεσαι να δεχτείς ότι ήταν ένας άνθρωπος. Εκεί που μαγεύεσαι απ’ τον ευαίσθητο διανοούμενο, που καταφεύγει στη μετάφραση του Θουκυδίδη, για να αντέξει την ανθρώπινη πίκρα και απογοήτευση, θαυμάζεις τον ριζοσπάστη κι αναμορφωτή, που εκπαιδεύει στρατό, ανασυγκροτεί τον κοινοβουλευτισμό, τη νομοθεσία, την οικονομία, την παιδεία, την αγροτική ζωή. Τον ακολουθείς στο μέτωπο, να εμψυχώνει και να προλαβαίνει συνομωσίες και αβλεψίες των αντιπάλων του και την επομένη τον βρίσκεις στα μεγάλα φόρα της Ευρώπης να διεκδικεί και να κερδίζει, χάριν της ευγλωττίας, της γλωσσομάθειας και της ρητορικής του δεινότητας, συμμαχίες και διπλωματικές νίκες. Απορείς με την ικανότητά του όχι μόνο να προσαρτά νέα εδάφη στην πατρίδα του, αλλά και να προνοεί για την ένταξη και την αφομοίωση των νέων πληθυσμών στο νεοσύστατο κράτος.
Μέσα από τις σελίδες της βιογραφίας περνούν κι οι αστοχίες, τα λάθη και τα πάθη του ίδιου και του λαού του. Τα σκοτεινά κέντρα εξουσίας και οι ανομολόγητες πρακτικές τους. Ο διχασμός και η καταστροφή στη Μικρά Ασία. Οι προσπάθειες κάποιων να στήνουν, ύστερα από κάθε εγκληματικό χειρισμό τον ελληνισμό πάλι στα πόδια του.
Ξεκινώντας την ανάγνωση είχα δυσκολία ν’ αποφασίσω, πώς θα το διαβάσω. Ως αφήγηση ζωντανή και μη διακοπτόμενη ή ως ιστορικό πόνημα δηλωτικό της ταυτότητας κι αυτοπροσδιορισμού μας κι επομένως με σοβαρότερη προσοχή και πειθαρχία; Στην πράξη την προσοχή και πειθαρχία, την επέβαλε το ίδιο το ανάγνωσμα. Προχωρώντας όμως και αφού ξεπέρασα τη φόρτιση, και τις προσωπικές μου ανασφάλειες με παρέσυρε η χαρισματική αφήγηση του συγγραφέως. Τώρα ολοκληρώνω την ανάγνωση με αισθήματα ανακούφισης και πληρότητας. Απαλλαγμένη από ενδοιασμούς, ενστάσεις και σκεπτικισμούς όσον αφορά την προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Θεωρώ πλέον ότι η ανάγνωσή του δίτομου έργου, ανοίγει σεντούκια ιστορικά, τινάζει και αερίζει προσωπικότητες, συμπεριφορές και γεγονότα. Καλύπτει κενά και συνθέτει θέσεις κι απόψεις. Ρίχνει γέφυρες, διορθώνει στρεβλώσεις, οδηγεί σε συσχετισμούς κι επανατοποθετήσεις. Καλλιεργεί ασφάλεια κι αισιοδοξία, ιστορική σκέψη και συνείδηση Πλέον μέσα μου κατακάθεται σφαιρική και πληρέστερη η εικόνα της πολύπαθης ιστορίας του τόπου μου τα τελευταία χρόνια.
Ανοίγω για μια ακόμη φορά τους δυο τόμους. Με εντυπωσιάζει που πλέον δεν έχουν το πρώτο βάρος στα χέρια μου. Ξεφυλλίζω τις σελίδες με τις υπογραμμίσεις και τις σημειώσεις μου σε αναντιστοιχία με το καλαίσθητο φωτογραφικό υλικό. Δε με πειράζει όμως. Τώρα πια είναι ένα δικό μου βιβλίο. Το κλείνω γνωρίζοντας ότι θα επανέλθω…
Νίκο Παπαδάκη, σας ευχαριστώ. Σας χρωστώ χάρη για όσα διάβασα κι έμαθα. Χαίρομαι ότι το παρόν πόνημα θα αποτελέσει στο μέλλον παιδευτικό εργαλείο και βοήθημα στο χτίσιμο του «ιστορικού» μας μέλλοντος. Μέσα απ’ το ογκώδες έργο σας, ο Βενιζέλος ζωντανεύει. Σκαρφαλώνει στους ώμους μας, εμπνέει και πυρπολεί την ιστορική μας συνείδηση.
Μπορεί αυτό να εννοούσε ο Έκο όταν έγραφε προφητικά : «Ισως μες στη σκιά να τριγυρνούν ακόμη γίγαντες, έτοιμοι να καθίσουν στις δικές μας πλάτες…».
