Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι OLEA europaea (Ελιά η Ευρωπαϊκή). Ανήκει στην οικογένεια των Ελαιωδών. Τη συναντούμε με τις ονομασίες ελιά ή λιόδεντρο.
Αειθαλές δέντρο που φτάνει και ξεπερνά τα 10 μέτρα, με μεγάλη διάρκεια ζωής μια και μπορεί να ξεπεράσει τα 1000 χρόνια. Κορμός εύρωστος και ροζιασμένος. Τα φύλλα της από 4 έως 10 εκατοστά μήκος, είναι αντίθετα, λογχοειδή, μυτερά. Στο πάνω μέρος έχουν χρώμα σκουροπράσινο και στο κάτω ασημένιο. Τα άνθη της είναι λευκά και πολύ μικρά.
Υπάρχουν αρκετές ποικιλίες της ήμερης ελιάς με διάφορες μορφές καρπού. Υπάρχει επίσης η άγρια, κοινώς Αγριελιά. Αγριλιά, Αγρίλι, Κότσικος, που φυτρώνει πάνω σε πλαγιές και σε προσηλιακά μέρη των θερμών χωρών και σε όλη την Ελλάδα, εκτός από τα πολύ ψυχρά μέρη. Η αγριλιά φέρει φύλλα μικρά, μακρουλά και μικρούς σαρκώδεις καρπούς, ενώ η ήμερη έχει μεγαλύτερα και πλατύτερα φύλλα και καρπό πιο μεγάλο, όπως και περισσότερο λάδι.
Ιστορικά στοιχεία
Καλλιεργείται από τα πανάρχαια χρόνια. Θεωρείται το παλαιότερο καρποφόρο δέντρο της Μεσογείου. Αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στις Κυκλάδες, έφεραν στο φως απολιθωμένα φύλλα ελιάς, τα οποία σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης φαίνεται να είναι ηλικίας 50-60.000 ετών!
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η ελιά ήταν για τους Ελληνες ιερό δέντρο. Θεωρήθηκε πηγή υγείας και ζωής. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η ελιά φυτεύτηκε στην Ακρόπολη, από τη Θεά Αθηνά. Για τον λόγο αυτό και οι κάτοικοι της, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τη Θεά έδωσαν στην πόλη τους το όνομά της.
Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπο που γράφει ο Σοφοκλής για το θαυμάσιο αυτό δέντρο στην τραγωδία “Οιδίπους επί Κολονώ”.
«η σταχτόχρωμη ελιά,
η παιδοτρόφα,
που ποτέ κανείς ή νέος ή γηραιός
με χέρι εχθρικό θα σώσει ν’ αφανίσει,
γιατί απάνω της τα παντ’ ανοιχτά
ο Μόριος Δίας
και η γλαυκόφθαλμη Αθηνά
έχουν τα μάτια».
Ο καρπός της ήταν ευλογημένος, σύμβολο γνώσης, σοφίας, αφθονίας, υγείας, δύναμης και ομορφιάς. Τα κλαδιά της έγιναν στεφάνια για να στεφανώνουν τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων και ο πολύτιμος χυμός των καρπών της, το ελαιόλαδο, ήταν το βραβείο για τους νικητές των περίφημων Παναθηναϊκών Αγώνων που γίνονταν προς τιμή της θεάς Αθηνάς. Αλλά σύμφωνα και με τις χριστιανικές παραδόσεις, η ελιά ήταν το πρώτο δένδρο που αναδύθηκε από τα νερά μετά τον μεγάλο κατακλυσμό, δείχνοντας στον Νώε ότι ο άνθρωπος μπορούσε να κατοικήσει πάλι στη γη. Έτσι η ελιά έγινε κομιστής της νέας ειρήνης ανάμεσα στο Θεό και τον άνθρωπο.
Στην Κρήτη, η καλλιέργεια της ελιάς ξεκίνησε γύρω στο 3500 π.Χ. Πάμπολλα ελληνικά και ρωμαϊκά γραπτά αναφέρονται στην ελιά και τον ευεργετικό της ρόλο. Αναφορές στην ελιά βρίσκονται τόσο στη Βίβλο όσο και στο Κοράνι.
Μετά το 16ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι έφεραν την ελιά στο Νέο Κόσμο και άρχισε η καλλιέργειά της στην Καλιφόρνια, στο Μεξικό, στο Περού, στη Χιλή και στην Αργεντινή. Υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν γύρω στα 800 εκατομμύρια ελαιόδενδρα στον κόσμο με τη συντριπτική πλειοψηφία στις μεσογειακές χώρες.
Σήμερα στη χώρα μας υπάρχουν περίπου 150 εκατομμύρια ελαιόδεντρα.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκαν τα φύλλα στους διαλείποντες πυρετούς, σε προβλήματα αρτηριοσκλήρωσης και πίεσης, σε ζαχαρώδη διαβήτη και για την αφαίρεση χολόλιθων. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη σαν καταπραϋντικό και αντισπασμωδικό.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα της περιέχουν ελαιανολικό οξύ, ελαιαστερόλη, ελαιουροπεΐνη και τριτερπενοειδείς αλκοόλες.
Το λάδι περιέχει γλυκερίδια λινελαϊκού και ελαϊκού οξέος και πολυφαινόλες.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη
– συλλογή
Η ελιά ανθίζει νωρίς την άνοιξη. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, ο φλοιός και το ελαιόλαδο. Η συλλογή του ελαιολάδου γίνεται Νοέμβριο και Δεκέμβριο όταν ωριμάζουν οι καρποί.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Θεραπευτικά τα φύλλα δρουν ως διουρητικά και υποτασικά και ενδείκνυνται σε προβλήματα υπέρτασης. Δρουν επίσης θετικά σε προβλήματα αθριτισμού και ρευματισμών.
Το ελαιόλαδο είναι μονοακόρεστο λάδι (δεν οξειδώνεται) και δρα καρδιοπροστατευτικά, ως μαλακτικό της επιδερμίδας, ήπιο υπακτικό και θρεπτικό. Ενδείκνυται σε προβλήματα που δημιουργούνται από υψηλή χοληστερόλη. Είναι χολαγωγό στη λιθίαση της χολής. Το δραστικό στοιχείο του ελαιόλαδου είναι το ελαϊκό οξύ. Το ελαιόλαδο όταν μπει στον οργανισμό, δεν υφίσταται καμία μεταμόρφωση και καμία απορρόφηση στο στομάχι. Γαλακτοποιείται μέσα στο έντερο όπου ενώνεται με τη χολή και το παγκρεατικό υγρό, ένα μέρος του δε σαπωνοποιούμενο, αποσχίζεται σε πιμελικό οξύ και γλυκερίνη. Σε αυτή ακριβώς τη γλυκερίνη, πρέπει να αποδοθεί ένα μέρος, που είναι και το σπουδαιότερο της ενέργειας του ελαιολάδου, για την μετακίνηση και απομάκρυνση των λίθων των νεφρών. Το ελαιόλαδο είναι πολύ ευκολοχώνευτο, απορροφάται σε ποσοστό 98% και διατρέχει από την αρχή μέχρι το τέλος του τον πεπτικό σωλήνα μέσα σε 15 ώρες, ενώ άλλες τροφές θέλουν 25 – 30 ώρες.
Σε περίπτωση δυσκοιλιότητας ή σπαστικής κολίτιδας και κοπροστασίας, το ελαιόλαδο δίνει άριστα αποτελέσματα είτε ληφθεί εσωτερικώς (σε δόση, μία κουταλιά της σούπας σε μισό ποτήρι νερό, το πρωί νηστικοί) ή και σε κλύσματα.
Το ελαιόλαδο ανακατωμένο με κόκκινο κρασί είναι ευεργετικό για τις πληγές. Μαλακώνει τις δύσμορφες ουλές και αποκαθιστά το δέρμα. Δυναμώνει τα μαλλιά και εξαλείφει την πιτυρίδα.
Ο φλοιός της ελιάς, όταν συλλέγεται από νέα κλαδιά του δέντρου και παρασκευασθεί ως αφέψημα είναι καλό αντιπυρετικό. Εξωτερικά ενδείκνυται σε προβλήματα πιτυρίδας, ξηροδερμίας και για να μαλακώνει την κυψελίδα των αυτιών.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα φύλλα παρασκευάζονται ως αφέψημα. Βράζουμε σε 300 γραμμάρια νερό 20 φύλλα ελιάς μέχρι να μείνουν τα δύο τρίτα. Το γλυκαίνουμε και πίνουμε το μισό το πρωί νηστικοί και το άλλο μισό το βράδυ πριν τον ύπνο. Η θεραπεία μπορεί να συνεχιστεί για 15-25 μέρες και μπορεί να επαναληφθεί μετά από διακοπή μερικών ημερών.
Προφυλάξεις
Το ελαιόλαδο βρασμένο ή ζεστό ερεθίζει το στομάχι και προκαλεί καούρες και ξινά ρεψίματα.
