» Πως οι υπάρχουσες φυτείες ελαιοδένδρων στην Κρήτη συμβάλλουν στην άμβλυνση του φαινομένου
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη το οποίο απειλεί να αποσταθεροποιήσει, εφόσον δεν περιοριστεί και ελεγχθεί, όλα τα ανθρωπογενή και φυσικά οικοσυστήματα του.
Η αντιμετώπιση και ο μετριασμός του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής μπορεί να επιτευχθεί είτε με τη δραστική μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες ή με την απομάκρυνση μέρους των υπαρχόντων ανεπιθύμητων αερίων με διάφορους φυσικούς ή τεχνητούς τρόπους. Ένας από τους πιο ενδεδειγμένους φυσικούς τρόπους μείωσης των ανεπιθύμητων αερίων της ατμόσφαιρας είναι μέσω της απομάκρυνσης τους με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης των φυτών και των δένδρων. Με τον τρόπο αυτό η φυτική ύλη απομακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) της ατμόσφαιρας, το οποίο χρησιμοποιείται στη δημιουργία φυτικής μάζας. Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι ο υπολογισμός της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας το οποίο απομακρύνεται κάθε χρόνο από τις υπάρχουσες φυτείες ελαιοδένδρων της Κρήτης, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, και η σύγκριση της ποσότητας αυτής με τις εκπομπές του που προέρχονται από διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στο νησί.
1. Η καλλιέργεια της ελιάς στην Κρήτη
Η Ελλάδα αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη ελαιοπαραγωγό χώρα του πλανήτη (μετά την Ισπανία και την Ιταλία) παράγοντας περίπου το 11% της παγκόσμιας παραγωγής ενώ στη Κρήτη παράγεται περίπου το 30% της Ελληνικής παραγωγής ελαιολάδου. Η ελιά αποτελεί σήμερα την κύρια καλλιέργεια της Κρήτης ενώ υπολογίζεται ότι το 2016 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις ελαιόδενδρων στο νησί ανερχόταν σε 1.429.000 στρέμματα (που αντιστοιχούν σε 2,09 στρέμματα ανά κάτοικο). Η μέση παραγωγή ελαιολάδου στην Κρήτη υπολογίζεται σε περίπου 105.000 τόνους ετησίως, ενώ ο αριθμός των καλλιεργούμενων ελαιόδενδρων ανά στρέμμα και οι εφαρμοζόμενες καλλιεργητικές πρακτικές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως μεταξύ άλλων την ποικιλία της ελιάς, τη μορφολογία και τη σύσταση του εδάφους, την ηλικία των δένδρων και τη δυνατότητα άρδευσης τους. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις ελαιόδενδρων το 2016 στην Κρήτη παρουσιάζονται στον πίνακα 1.
2. Η απορρόφηση CO2 της ατμόσφαιρας από τα ελαιόδενδρα
Κατά την καλλιέργεια των ελαιοδένδρων απορροφάται CO2 από την ατμόσφαιρα, το οποίο μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης μετατρέπεται σε φυτική μάζα. Ουσιαστικά στους ελαιώνες αποθηκεύεται CO2 στον κορμό, τα κλαδιά, τα φύλλα και τον καρπό του δένδρου, που βρίσκονται πάνω από το έδαφος, καθώς και στο ριζικό σύστημα της ελιάς που βρίσκεται κάτω από αυτό. Επιπλέον άνθρακας αποθηκεύεται και στο έδαφος του ελαιώνα. Ο ρυθμός απορρόφησης CO2 της ατμόσφαιρας από τα ελαιόδενδρα εξαρτάται από διάφορους παράγοντες μεταξύ των οποίων και:
Α) Την καλλιεργούμενη πρακτική,
Β) Την άρδευση ή μη των δένδρων,
Γ) Την ύπαρξη στρώματος φυτών ή χόρτων στο έδαφος ανάμεσα στα ελαιόδενδρα, και
Δ) Την άλεση και την ενσωμάτωση στο έδαφος των κλαδιών και των φύλλων μετά τη συλλογή των καρπών.
Η δέσμευση ατμοσφαιρικού άνθρακα, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, αφορά όχι μόνο τις ελαιοκαλλιέργειες αλλά και κάθε καλλιέργεια φυτών και δένδρων καθώς επίσης και τις δασικές εκτάσεις. Έτσι μπορεί να θεωρηθεί ότι μέρος των εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στην Κρήτη απορροφάται σε γεωργικές καλλιέργειες (όπου δεσπόζει η καλλιέργεια της ελιάς) καθώς και σε δασικές εκτάσεις. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η αύξηση της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και αμβλύνεται το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
3. Εκτίμηση της απορροφούμενης ποσότητας ατμοσφαιρικού CO2 από τις ελαιοκαλλιέργειες της Κρήτης.
Όπως προαναφέρθηκε οι ποσότητες ατμοσφαιρικού CO2 που απορροφώνται σε ελαιοκαλλιέργειες ποικίλουν εξαρτώμενες από διάφορους παράγοντες ενώ σχετικές έρευνες πεδίου στην Ελλάδα δε φαίνεται να έχουν πραγματοποιηθεί (ή έστω να έχουν δημοσιευθεί κάποια αποτελέσματα τους). Υπάρχουσες έρευνες σε άλλες χώρες (κυρίως στην Ισπανία και την Ιταλία) αναφέρουν ότι η ετήσια ποσότητα CO2, η οποία δεσμεύεται από ελαιόδενδρα ποικίλλει κυμαινόμενη μεταξύ 0.07 και 1.345 τόνοι άνθρακα ανά στρέμμα (δηλαδή κυμαίνεται σε μεγάλο εύρος τιμών). Θεωρώντας ότι η ετήσια απορρόφηση CO2 από τα ελαιοδένδρα στη Κρήτη ανέρχεται σε 0.25 τόνους άνθρακα ανά στρέμμα (δηλαδή 0.917 τόνους CO2 ανά στρέμμα) προκύπτει ότι οι υπάρχουσες φυτείες ελαιοδένδρων στη Κρήτη (έκτασης 1.429.000 στρεμμάτων) απορροφούν ετησίως 1.310.393 τόνους CO2 από την ατμόσφαιρα.
4. Εκπομπές CO2 κατά την ηλεκτροπαραγωγή στην Κρήτη
Το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης σήμερα ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη (75-80%) παράγεται από τρεις θερμοηλεκτρικούς σταθμούς που βρίσκονται στους νομούς Λασιθίου, Ηρακλείου και Χανίων με τη χρήση ορυκτών καυσίμων και συγκεκριμένα πετρελαίου μαζούτ και ντίζελ. Μικρότερες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας (περίπου 20-25%) παράγονται επίσης με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κυρίως με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά συστήματα. Η χρήση ορυκτών καυσίμων για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη έχει σαν αποτέλεσμα τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα. Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων κατά την ηλεκτροπαραγωγή στην Κρήτη και οι εκπομπές CO2 λόγω της χρήσης τους το 2018.
5. Εκπομπές CO2 κατά τη θέρμανση κτιρίων με ορυκτά καύσιμα στην Κρήτη
Τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια στην Κρήτη καταναλώνουν διάφορα καύσιμα μεταξύ των οποίων και πετρέλαιο για τη θέρμανση τους. Παλαιότερα κατανάλωναν περισσότερο πετρέλαιο αλλά κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας η κατανάλωση τους, λόγω της πολύχρονης οικονομικής κρίσης, μειώθηκε αισθητά. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται η κατανάλωση πετρελαίου θέρμανσης στα κτίρια της Κρήτης καθώς και οι εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα λόγω της χρήσης του το 2018.
6. Σύγκριση των εκπομπών CO2 στην Κρήτη λόγω της ηλεκτροπαραγωγής και της χρήσης πετρελαίου για τη θέρμανση κτιρίων με την απορροφούμενη ποσότητα CO2 από τις υπάρχουσες ελαιοκαλλιέργειες
Οι ελαιώνες της Κρήτης απορροφούν σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, αποθηκεύοντας το υπό μορφή φυτικής μάζας (οργανικών ανθρακούχων ενώσεων).
Στο πίνακα 4 παρουσιάζεται η σύγκριση μεταξύ των ποσοτήτων CO2 που εκλύονται κατά την ηλεκτροπαραγωγή στη Κρήτη καθώς και κατά τη θέρμανση κτιρίων με πετρέλαιο σε σχέση με τις ποσότητες που απορροφώνται από τις ελαιοκαλλιέργειες της Κρήτης.
7. Συμπεράσματα
Η ποσότητα του CO2 που δεσμεύεται (μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης) στους ελαιώνες της Κρήτης δεν είναι καθόλου αμελητέα σε σχέση με τις εκπομπές του θερμοκηπιακού αυτού αερίου από διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στο νησί. Υπάρχοντα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η δέσμευση ατμοσφαιρικού άνθρακα σε ελαιώνες είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τη δέσμευση του σε άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες όπως της χαρουπιάς, της μηλιάς, της συκιάς και της ροδακινιάς. Εκτός από τη παραγωγή του πολύτιμου στην υγεία ελαιολάδου και τη δημιουργία ενός διόλου ευκαταφρόνητου εισοδήματος κάθε χρόνο στους αγρότες και τους ελαιοπαραγωγούς του νησιού οι ελαιώνες της Κρήτης έχουν θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα συμβάλλοντας στην άμβλυνση/μετριασμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Ο ρόλος των ελαιώνων στην απομάκρυνση ατμοσφαιρικού άνθρακα θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη κατά τον υπολογισμό του κλιματικού αποτυπώματος του ελαιολάδου της Κρήτης. Ο διακεκριμένος Αμερικανός Ακαδημαϊκός Jared Diamond (1937 -) στο βιβλίο του “Κατάρρευση – Πώς οι κοινωνίες επιλέγουν να επιτύχουν ή να αποτύχουν”, Εκδόσεις Κάτοπτρο, διερευνά τη κατάρρευση διαφόρων κοινωνιών του παρελθόντος όπως, μεταξύ άλλων, στο νησί του Πάσχα στον Ειρηνικό ωκεανό και των Μάγια στο Μεξικό αποδίδοντας τη σε περιβαλλοντικές καταστροφές και υπερβολική χρήση/σπατάλη των περιορισμένων φυσικών πόρων τους. Την εποχή των καταστροφών αυτών οι πληθυσμοί που ζούσαν στις περιοχές αυτές δεν γνώριζαν για το σημαντικό ρόλο του περιβάλλοντος και του φυσικού οικοσυστήματος στην ισορροπία των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων τους. Σήμερα οι γνώσεις μας είναι πολύ πιο προχωρημένες και όλο και περισσότεροι επιστήμονες επισημαίνουν τους κινδύνους που ενέχει για την αποσταθεροποίηση του πλανήτη η κλιματική αλλαγή. Η επινόηση και η προώθηση των τεχνικών/τεχνολογιών/μεθόδων οι οποίες θα συμβάλλουν στην άμβλυνση του φαινομένου αυτού θα πρέπει να αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για όλους μας.
Περισσότερα στοιχεία για την απορρόφηση CO2 στους ελαιώνες της Κρήτης είναι διαθέσιμες στο άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Estimation of carbon sequestration from olive tree groves in the island of Crete, Greece” το οποίο δημοσιεύεται στο επόμενο τεύχος του Αγγλόφωνου επιστημονικού περιοδικού “International Journal of Agriculture and Environmental Research”.
