«Η πανδημία έχει επηρεάσει σημαντικά το περιβάλλον. Δεν είναι τόσο ότι είχαμε την ανάδειξη νέων ομάδων ρύπων. Αυτό που μας απασχολεί έντονα είναι ότι οι ποσότητες συγκεκριμένων ρύπων/αποβλήτων που υπήρχαν και πριν την πανδημία έχουν αυξηθεί σε υπερβολικό βαθμό».
Aυτό υπογραμμίζει μιλώντας στα “Χ.ν.” η καθηγήτρια της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, διευθύντρια του Εργαστηρίου Υδατικής Χημείας, Ελια Ψυλλάκη, η οποία προσφάτως ήταν ομιλήτρια στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών.
Η ερευνά της εστιάζεται σε οργανικούς ρύπους και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Με την ερευνητική της ομάδα έχει μελετήσει τη συμπεριφορά ρύπων μέσα σε πάγο, την επίδραση των αποτσίγαρων στο θαλάσσιο περιβάλλον κ.α. Μια από τις τελευταίες δραστηριότητές της είναι εξειδικευμένες αναλύσεις μελιών με στόχο την ανάδειξη και προστασία της εξαιρετικής ποιότητας μελιού που παράγουμε στην Κρήτη.
Η κα Ψυλλάκη είναι η εμπνεύστρια της Ημέρας Επιστήμης για παιδιά που πραγματοποιείται κάθε χρόνο. Η ίδια, κάνει ξεχωριστή αναφορά σε έναν σπουδαίο άνθρωπο του Πολυτεχνείου Κρήτης, τη Θέλμα Μαυρίδου και επισημαίνει ότι στις 6 Σεπτεμβρίου του 2021 λίγες μόνο μέρες μετά τον απροσδόκητο χαμό της ζήτησε από την Πρυτανεία να γίνει η μετονομασία της εκδήλωσης αυτής σε Ημέρα Επιστήμης και Τεχνολογίας “Θέλμα Μαυρίδου”.
• Έχετε κάνει αναλύσεις οργανικών ρύπων στα Χανιά, πού και τι έχετε διαπιστώσει;
Στο εργαστήριο μου ασχολούμαστε για πάνω από 15 χρόνια με οργανικούς ρύπους που βρίσκονται σε πάρα πολύ μικρές ποσότητες στο περιβάλλον. Για να καταλάβετε την κλίμακα σε κάθε ανάλυση που κάνουμε στο εργαστήριο είναι σα να βρίσκουμε με μεγάλη ακρίβεια ένα γραμματόσημο σε όλο το νησί της Κρήτης. Οι ρύποι αυτοί εάν και σε μικρές ποσότητες είναι επικίνδυνες στον άνθρωπο και το περιβάλλον και για αυτό απασχολούν ιδιαίτερα την ερευνητική κοινότητα.
Η ομάδα μου ήταν από τις πρώτες ερευνητικές ομάδες που ασχολήθηκαν με τις λεγόμενες ομάδες αναδυόμενων ρύπων. Οι ρύποι αυτοί εάν και ανιχνεύονται ευρέως στο περιβάλλον δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς από την επιστημονική κοινότητα άρα δεν γνωρίζουμε εάν η έκθεση μας σε αυτούς αποτελεί κίνδυνο για την υγεία μας. Απαιτείται λοιπόν η συλλογή επιστημονικών δεδομένων για την παρουσία τους και την τοξική τους δράση ώστε να διερευνηθεί η πιθανή ένταξή τους σε μελλοντικούς ελέγχους ρουτίνας και η κάλυψή τους σε μελλοντικό νομοθετικό πλαίσιο. Οι αναδυόμενοι ρύποι ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν, σε πολλές περιπτώσεις, το είδος των χημικών ενώσεων που εμείς ως κοινωνία χρησιμοποιούμε, συχνά αλόγιστα, και αποβάλουμε απερίσκεπτα στο περιβάλλον. Η ερευνητική μου ομάδα, έχει εμπειρία στην μελέτη των αναδυόμενων ρύπων για περισσότερα από 20 έτη. Τέτοιες ομάδες ρύπων είναι οι επιβραδυντές καύσης, παραβένια, δισφαινόλη Α (BPA), πλαστικοποιητές και πολλές άλλες. Δυστυχώς στην Ελλάδα μόνο πρόσφατα το ευρύ κοινό έχει αρχίσει να ενημερώνεται για τέτοια θέματα έτσι ενώ πολλοί έχουν δει σε προϊόντα σουπερμάρκετ την σήμανση «χωρίς παραβένια», «χωρίς BPA» ή «χωρίς PFOS» λίγοι καταλαβαίνουν τι σημαίνει, ποια τα οφέλη.
Στο εργαστήριο μας ενδιαφέρουν επίσης και οι πιο κλασσικές ομάδες ρύπων που είναι νομοθετημένες εδώ και δεκαετίες. Ένα άλλο κομμάτι που μας απασχολεί αφορά την τύχη των ρύπων στο περιβάλλον, όταν δηλαδή ένα ρύπος ελευθερωθεί στο υδατικό περιβάλλον τι θα γίνει, θα παραμείνει ο ίδιος, θα σπάσει και εάν ναι θα γίνει πιο τοξικός ή θα μετατραπεί σε μια αβλαβή ένωση; Σε αυτό τον τομέα μας ενδιαφέρει μια διεργασία γνωστή ως φωτόλυση και πιο συγκεκριμένα η αλλεπίδραση των ρύπων με ακτινοβολίες UV αλλά και του ηλιακού φωτός. Προσομοιώσαμε στο εργαστήριο τη φωτόλυση αναδυόμενων ρύπων μέσα σε πάγο και αποδείξαμε ότι οι ρύποι αυτοί ακόμα και όταν είναι εγκλωβισμένοι μέσα σε πάγο συνεχίζουν τις διεργασίες και για τη συγκεκριμένη ομάδα αποδείξαμε ότι μετά τη φωτοδιάσπαση τους γίνονται πιο τοξικοί. Ένα τέτοιο συμπέρασμα είναι σημαντικό μέσα στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής και το λιώσιμο των πάγων. Πρόσφατα ολοκληρώσαμε ένα πρόγραμμα μελέτης της επίπτωσης των αποτσίγαρων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή τα αποτσίγαρα είναι το πιο συχνό απόρριμμα στις αστικές περιοχές αλλά και τις παραλίες παγκοσμίως.
• Ποιες είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στο περιβάλλον.
Η πανδημία έχει επηρεάσει σημαντικά το περιβάλλον. Δεν είναι τόσο ότι είχαμε την ανάδειξη νέων ομάδων ρύπων. Αυτό που μας απασχολεί έντονα είναι ότι οι ποσότητες συγκεκριμένων ρύπων/αποβλήτων που υπήρχαν και πριν την πανδημία έχουν αυξηθεί σε υπερβολικό βαθμό. Οι πιο σημαντικές κατηγορίες ρύπων/αποβλήτων είναι η έντονη επιβάρυνση υγρών αποβλήτων με φαρμακευτικές ενώσεις κα η ξαφνική και εκθετική αύξηση ορισμένων τύπων στερεών αποβλήτων που έγινε αναμφισβήτητη πραγματικότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αναφέρομαι φυσικά στην επικράτηση της ρύπανσης από εξοπλισμό ατομικής προστασίας όπως μάσκες, γάντια κλπ., που αποτελούν εξ ορισμού πλαστικά μιας χρήσης. Είναι ένα θέμα που μας απασχολεί έντονα μιας και τα πλαστικά μιας χρήσης είχαν νομοθετηθεί με ευρωπαϊκή οδηγία το 2019, μια οδηγία τη οποία δεν καταφέραμε να εφαρμόσουμε λόγω του COVID-19. Ένα από τα πράγματα που σίγουρα μάθαμε από την πανδημία είναι ότι δε μπορούμε να θυσιάσουμε τις τεχνολογικές εξελίξεις (όπως την χρήση πλαστικών μιας χρήσης για την προστασία της ανθρώπινης υγείας) προκειμένου να πετύχουμε βιώσιμη ανάπτυξη. Πολλοί όμως από εμάς πιστεύουμε ότι μπορούμε να έχουμε και τα δυο και για να γίνει αυτό χρειάζεται η συνέργεια των βιομηχανικών, εκάστοτε κυβερνήσεων και βέβαια του απλού πολίτη. Στο επίπεδο του πολίτη προαπαιτείται η περιβαλλοντική εκπαίδευση, ενημέρωση και υπεύθυνη κατανάλωση των πλαστικών από όλους μας.
• Στο Πολυτεχνείο από τη θέση του αντιπρύτανη έχετε ξεκινήσει τις ημέρες επιστήμης για παιδιά, μια σημαντική δράση εξωστρέφειας. Πως ήταν η εμπειρία και η ανταπόκριση.
Η Ημέρα επιστήμης και τεχνολογία για παιδία άρχισε πριν την περίοδο που υπηρετούσα το Πολυτεχνείο ως Αναπληρώτρια Πρύτανη. Για πρώτη φορά έγινε τo 2013 στο 8ο δημοτικό σχολείο που πήγαινε τότε η κόρη μου. Τότε είχαμε μετατρέψει όλο το σχολείο σε ένα τεράστιο εργαστήριο και η οργάνωση της δράσης ήταν μια πιο απλοϊκή δομή από αυτή που ξέρουν όλοι σήμερα. Στην πρώτη αυτή έκδοση είχαμε 800 επισκέπτες.
Είναι η πρώτη φορά που δημόσια αναφέρω ότι ήμουν η εμπνεύστρια αυτής της δράσης και το κάνω για ένα και μόνο λόγο. Είχα την τιμή να συνεργαστώ με τη Θέλμα Μαυρίδου στην Πρυτανεία την περίοδο 2014-2016. Μπορώ να πω οτι η προσωπικότητα, συνεισφορά και έργο της αγαπητής μας Θέλμας ήταν αντίστοιχα με αυτά της Ημέρας Επιστήμης και Τεχνολογίας με τη μόνη διαφορά οτι η Θέλμα επιτελούσε το έργο αυτό ανιδιοτελώς καθημερινά πάντα με σεμνότητα και αξιοπρέπεια. Εάν λοιπόν η Ημέρα Επιστήμης και Τεχνολογίας είχε ένα όνομα και πρόσωπο αυτό θα ήταν το όνομα της Θέλμας Μαυρίδου. Στις 6 Σεπτεμβρίου του 2021 λίγες μόνο μέρες μετά τον απροσδόκητο χαμό της αγαπημένης μας Θέλμας ζήτησα από την Πρυτανεία να γίνει η μετονομασία της εκδήλωση αυτή σε Ημέρα Επιστήμης και Τεχνολογίας “Θέλμα Μαυρίδου” και ελπίζω να σεβαστούν την επιθυμία μου. Από όσο καταλαβαίνω εκκρεμεί σχετική απόφαση Συγκλήτου και ελπίζω η Ημέρα αυτή να διοργανωθεί ξανά σύντομα αλλά και να πάρει το όνομά της Θέλμας μας.
• Αυτή την περίοδο ποιες είναι οι δραστηριότητές σας;
Πρόσφατα είχαμε δυο «εμβληματικές» δημοσιεύσεις στο τομέα χημικής ανάλυσης. Η μια αφορά τη διαμόρφωσή μιας νέας ερευνητικής περιοχής όπου ορίσαμε την έννοια και αρχές που διέπουν την πράσινη προετοιμασίας δειγμάτων και η δεύτερη ένα υπολογιστικό εργαλείο αξιολόγησης περιβαλλοντικού αντίκτυπου των περιβαλλοντικών αναλύσεων. Παράλληλα συνεχίζουμε την ερευνητική μας δραστηριότητα στον τομέα περιβαλλοντικών αναλύσεων και έχουμε αρχίσει να δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην ρύπανση από πλαστικά, στις ενώσεις που ελευθερώνονται όταν τα απορρίπτουμε απερίσκεπτα αλλά και στην επαναχρησιμοποίηση των πλαστικών απορριμμάτων μέσα από τη συνεργασία μας με το Ίδρυμα Α.Κ. Λασκαρίδη. Τα τελευταία χρόνια έχουμε αρχίσει επίσης την έρευνα στον τομέα των τροφίμων και ποτών. Πρόσφατα εγκρίθηκε η χρηματοδότηση από το ΕΛΙΔΕΚ πρότασης διδακτορικής διατριβής και μάλιστα βγήκε δεύτερη στη βαθμολογικής κατάταξη όπου θα μελετήσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις καλλιέργειες ντομάτας και αβοκάντο. Κάτι που μας διαφοροποιεί και δείχνει ακριβώς την δύναμη των εργαλείων μας είναι ότι η ομάδα μου προσφέρει εξειδικευμένες αναλύσεις για την μελέτη των αλλαγών στην ποιότητα των καρπών δίχως να γίνεται καταστροφική δειγματοληψία (αφαίρεση καρπού και μεταφορά του στο εργαστήριο για ανάλυση) αλλά επί τόπου και σε ζωντανούς καρπούς. Έχουμε έρθει επίσης σε επαφή με μελισσοπαραγωγούς και πολύ σύντομα θα ακούσετε τα πρώτα αποτελέσματα που θα αφορούν εξειδικευμένες αναλύσεις μελιών με στόχο να συνεισφέρουμε στην αναδείξουμε και να προστατεύσουμε την εξαιρετική ποιότητα μελιού που παράγουμε στην Κρήτη αλλά και συνάμα να συνεισφέρουμε στην ταυτοποίησης της αυθεντικότητας και την προστασία προέλευσης του κρητικού αυτού προϊόντος. Τέλος, έχουμε βέβαια και τις ερευνητικές μας δραστηριότητες σε συνεργασία με άλλες διεθνείς ερευνητικές ομάδες.
