Αθήνα 1916, 12η Σεπτεμβρίου
• Τα οχυρά Ρούπελ έχουν παραδοθεί κατ’ εντολή του γερμανόφιλου
παλατιανού καθεστώτος των Αθηνών.
• Η ανατολική Μακεδονία έχει περιέλθει στα χέρια των Γερμανοβουλγάρων.
• Το 4ο Σώμα Στρατού έχει αιχμαλωτιστεί και οδηγείται στο Γκέρλιτς.
Ο Κύβος ερρίφθη
Παύλος Κουντουριώτης προς Βενιζέλο: Πρόεδρε, τα όπλα δεν παραδίδονται.
Βενιζέλος: Ναύαρχε, απόψε φεύγουμε για Χανιά κι όσοι μας ακολουθήσουν… Μας περιμένει κόσμος εκεί… Ο Θεός βοηθά αυτούς που βοηθούν τον εαυτό τους.
Σκηνική παρουσία του γράφοντος, βασισμένη
στο βιβλίο του Herbert Adams Gibbons
“Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1920, μια βιογραφία”.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το εκδηλωθέν κίνημα των Νεότουρκων το 1908, πέρα απ’ όσα ευαγγελιζόταν θεωρητικά, στην πράξη υπό την καθοδήγηση του ανθελληνικού γερμανικού παράγοντα, στον οποίο πρωτοστατούσε ο αξιωματούχος, Λίμαν Φον Σάντερς, έθεσε σαν πρωτεύοντα στόχο την εκδίωξη των ελληνικών πληθυσμών από τα μικρασιατικά παράλια και την Ανατολική Θράκη.
Το κίνημα στο Γουδί το 1909, από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο με αιτήματα μεταρρυθμίσεις στον στρατό, στην εκπαίδευση, στη δικαιοσύνη, στη δημοσιονομική πολιτική και στη διοίκηση έθεσε τέρμα στον πολιτικό κατήφορο της χώρας καλώντας τον Ελ. Βενιζέλο από την Κρήτη.
Ο νέος πολιτικός κουβαλώντας το όραμα της Μεγάλης Ιδέας θα καταπιαστεί με το έργο της “Ανορθώσεως” της χώρας σ’ όλους τους τομείς με αίσθημα αξιοκρατίας και εθνικής μεγαλοσύνης.
Γνώριζε ότι πέρα από τις απαραίτητες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και την εξυγίανση του νοσηρού πολιτικού κλίματος, ιδιαίτερη σημασία είχε ή ανασυγκρότηση και η δημιουργία ισχυρών ενόπλων δυνάμεων, όπως και η απόκτηση διεθνών ερεισμάτων μέσω της διπλωματίας της χώρας, σε ευρωπαϊκό, παγκόσμιο και πρωτίστως σε βαλκανικό επίπεδο.
Οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 – 13, πρώτα εναντίον της Τουρκίας και μετά εναντίον της Βουλγαρίας, θα δώσουν εθνική ανάταση και αυτοπεποίθηση στην «ανυπόληπτον μέχρι τότε Ελλάς».
Οι νέες περιοχές της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Κρήτης, των νησιών προσαρτώνται στο Ελληνικό βασίλειο και δίνουν μια νέα προοπτική, η Ελλάδα αναγεννάται.
Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914) ο Ελληνισμός θα δεχθεί, νέα χτυπήματα από τις εχθρικές γειτονικές μας δυνάμεις Βουλγαρία και Τουρκία, που θα σπεύσουν να συνδράμουν τις φιλοπόλεμες δυνάμεις του Αξονα (Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία).
Ο εθνικός ηγέτης όμως διαβλέπει τις εξελίξεις και κανονίζει τη θέση και τη στάση της χωράς με το πλευρό των Συμμάχων. Ερχεται σε σύγκρουση με τον βασιλιά Κωνσταντίνο για το συμφέρον του τόπου. Ηγείται κινήματος Εθνικής Αμυνας, το 1916, στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να βγάλει τη χώρα από το τέλμα στο οποίο την οδήγησαν Ανάκτορα και παλατιανοί πολιτικοί του αντίπαλοι και να διασώσει τη Μακεδονία από τις αρπακτικές βλέψεις των γερμανοβουλγάρων.
ΕΝ ΧΑΝΙΟΙΣ 13/9/1916
ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ
Ο Ελ. Βενιζέλος το 1916, σε ένα κλίμα Εθνικού Διχασμού που εξέθρεψε η αδιάλλακτη πολιτική του Βασιλέως Κωνσταντίνου και τον υποχρέωσε το 1915 σε δύο παραιτήσεις από τη θέση του νόμιμου πρωθυπουργού, θα πάρει τη μεγάλη απόφαση και η οποία θα αποβεί και σωτήρια για την πορεία του Έθνους.
Θα υλοποιήσει αυτό το οποίο μέχρι πρότινος θεωρούσε ως έσχατο μέσο θεραπείας (ultimum remedium), δηλαδή θα ηγηθεί, με πολύτιμους συνεργάτες, τους Παύλο Κουντουριώτη και Παναγιώτη Δαγκλή (περίφημη τριανδρία), ενός κινήματος Εθνικής Σωτηρίας -το οποίο είχαν πρoπαρασκευάσει οι Κ. Μαζαράκης, Αλ. Ζάννας, Π. Αργυρόπουλος και Π. Ζυμβρακάκης και υπόβοσκε στη Θεσσαλονίκη από τα τέλη του 1915- και θα επιβάλλει την έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο, στο πλευρό των συμμάχων (Entente).
Η ενέργειά του αυτή, καθαγιάζεται πλήρως μετά την είδηση της παράδοσης των Οχυρών Ρούπελ, την κατάληψη των Σερρών, της Δράμας, περιοχών της Καβάλας και την αιχμαλωσία του 4ου Σώματος Στρατού από τα εχθρικά γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα του βαλκανικού μετώπου. Ακόμη διάχυτες πληροφορίες αναφέρουν την ενεργοποίηση συμμαχικού πλάνου αναβάθμισης του σερβικού παράγοντα στην περιοχή, σε περίπτωση συνεχιζόμενης ελληνικής αδράνειας.
Στις 13/9/1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαταλείπει το παλατοκρατούμενο αθηναϊκό κράτος και καταφεύγει με τον Παύλο Κουντουριώτη στη γενέτειρά του, τα Χανιά, που παρουσία ένοπλου παλλαϊκού συλλαλητηρίου που τον υποδέχεται θα διακηρύξει:
«Ο Κρητικός λαός συνελθών σήμερον 13 Σεπτεμβρίου 1916 εις ένοπλον συλλαλητήριον, εν Χανίοις, ίνα διασκεφθή περί της κινδυνευούσης Πατρίδος και λαβών υπ’ όψει: Οτι η μέχρι σήμερον ασκηθείσα πολιτική, παρά την εκπεφρασμένην γνώμην του Ελληνικού Λαού και τα Συνταγματικά του δικαιώματα, απομακρύνουσα το Έθνος από το πλευρόν των ευεργετίδων Δυνάμεων, δεν ανταποκρίνεται ούτε προς τας παραδόσεις, ούτε προς το φρόνημα αυτού.
Ότι αντιστρατεύεται προς τα πραγματικά εθνικά συμφέροντα ευρισκόμενα εις άκραν αντίθεσιν προς τα συμφέροντα των πατροπαραδότων αυτού εχθρών.
Ότι η ιδία αύτη πολιτική υπεβίβασε το Κράτος από της περιωπής εις ην είχεν αναβιβασθή διά των δύο νικηφόρων πολέμων, εις την σημερινήν αυτού αθλιότητα και ότι μέγιστον μέρος της Ελληνικής Μακεδονίας κατέχεται υπό Βουλγάρων, μέγιστον δε κίνδυνον διατρέχει η όλη Ελληνική φυλή.
Αναλαμβάνει και πάλιν εις χείρας του τον ιερόν αγώνα της σωτηρίας, και προς τον σκοπόν τούτον.
Συγκροτεί προσωρινήν Κυβέρνησιν εκ των Ελευθερίου Βενιζέλου και Παύλου Κουντουριώτου, αντιναυάρχου του Ελληνικού Στόλου, ους εξουσιοδοτεί να προσλάβωσι και τρίτον μέλος αυτής, και αναθέτει εις την Κυβέρνησιν ταύτην όπως επιδιώξη την σωτηρίαν του Έθνους παρά το πλευρόν των Συμμάχων Δυνάμεων».
Το τρίτο μέλος της Τριανδρίας της Κυβέρνησης θα είναι ο Παν. Δαγκλής που θα κατέλθει στην Κρήτη για να στρατολογήσει με την αξιοσύνη του τον αγώνα.
Η πρώτη προκήρυξη της Επαναστατικής Κυβέρνησης, δημοσιεύεται στο υπ’ αριθμόν 1 φύλλο της Εφημερίδας της Προσωρινής Κυβερνήσεως, που εκδόθηκε στα Χανιά, 15 Σεπτεμβρίου 1916, με το παρακάτω περιεχόμενο:
«Το ποτήριον των πικριών, των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη. Μία πολιτική, της οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια, απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους τοιαύτας εθνικάς συμφοράς, ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και ημίσεως έτους Ελλάδα, να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους. Το Στέμμα, εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων, επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής, διά της οποίας η Ελλάς, απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της, επεζήτησε να προσεγγίση τους κληρονομικούς εχθρούς της. Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης, διά τα οποία θρηνεί σήμερον το Εθνος; Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει, εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει. Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός, εν μέσω ημών ακυβερνησία και αναρχία… Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912 – 1913 φεύγει άμαχος, εγκαταλείπων τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας.
Διά τούτο, αναλαμβάνοντες κατά καθήκον αλλά και μετ’ ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν, κάμνομεν έκκλησιν προς το Πανελλήνιον, ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον, όπερ αναλαμβάνομεν. Αφού το κράτος προδέδωκε τα καθήκοντά του, υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση, όπως επιτύχη το έργον, όπερ επεβάλλετο εις το Κράτος.
Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως, η οποία συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων, ας προεκάλεσεν η εφαρμοσθείσα πολιτική. Θα ισοδυνάμη με θάνατον εθνικόν. Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την πλήρη πεποίθησιν ότι το έθνος, καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν, θα επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο, το οποίον είναι αναγκαίο, όπως επαναφερθή το Έθνος εις την τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Παύλος Κουντουριώτης»
Στις 26 Σεπτεμβρίου/ 9 Οκτωβρίου η τριανδρία φθάνει στη Θεσσαλονίκη που την υποδέχεται ο Μορίς Σαράιγ, διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Ανατολή και ασυγκράτητο πλήθος «ούδε επί στιγμήν έπαυσε ξελαρυγγιζόμενον και ζητωκραυγάζον», όπως έγραψε ο Τύπος της εποχής.
Η Τριανδρία μάλιστα κατά την πλεύση της για Θεσσαλονίκη από την Κρήτη θα σταθμεύσει στα νησιά Σάμο, Χίο, Λέσβο, για να ζητήσει τη συνδρομή των νέων αυτών ελληνικών περιοχών στον υπέρτατο αγώνα.
Οι Μεραρχίες Κρήτης, Αρχιπελάγους, Θεσσαλονίκης και Σερρών συγκροτούνται τάχιστα και θα προσφέρουν τα μέγιστα στη συμμετοχή της Ελλάδος «την δωδεκάτην ώραν» του πολέμου.
ΝΟΕΜΒΡΙΑΝΑ 1916
Η Μάχη του Σκρα 1918
Η ελληνική συμμετοχή στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε με πολύ μικρές δυνάμεις τον Σεπτέμβριο του 1916. Οι δυνάμεις αυτές αυξήθηκαν βαθμιαία κι έφτασαν τελικά τις 11 μεραρχίες, αφού η επιστράτευση με την επικράτηση της Κυβέρνησης Βενιζέλου της Θεσσαλονίκης είχε ουσιαστικά ολοκληρωθεί.
Ο Συμμαχικός παράγοντας και κυρίως οι Γάλλοι είχαν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επικράτηση της Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, θέτοντας διά της ισχύος των τέρμα στα Νοεμβριανά έκτροπα των φιλοβασιλικών και επιβάλλοντας τον Βενιζέλο ως “αρεστό” τους το 1917 και στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος βέβαια με το κίνημα του 1916 είχε εξεγερθεί κατά της συντεταγμένης εξουσίας του δύσμοιρου αθηναϊκου κράτους και ο μεν φιλοβενιζελικός κόσμος βρέθηκε στο “μάτι του κυκλώνα” των επιστράτων, ο Βενιζέλος είχε εισπράξει πέρα από τους χαρακτηρισμούς «προδότης του Εθνους» και «πουλημένος στους ξένους», ένα ανάθεμα από τον αρχιεπίσκοπο Θεόκλητο με συμμετοχή και αθηναϊκού όχλου στο Πεδίον του Αρεως, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1916. Ο Γιώργος Σεφέρης θα γράψει: «Αθλιότητες…»
Τη στρατιά της Ανατολής μετά την αποπομπή του Σαράιγ τον Δεκέμβριο του 1917 τη διοικούσε ο στρατηγός Γκυγιωμά. Το φρόνημα του ελληνικού στρατού ήταν υψηλό, αν κι οι Συμμαχικές Δυνάμεις δεν πίστευαν “κατά βάσιν” στο αξιόμαχο του στρατού μας. Διαψεύσθηκαν, όμως, στην επίθεση για την κατάληψη του Σκρα ντι Λέγκεν, 17/30 Μαΐου 1918, όπου οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να εκπορθήσουν το παρατηρητήριο εξέχουσας σημασίας του γερμανοβουλγαρικού μετώπου. Ο ελληνικός στρατός είχε απώλειες 600 νεκρούς και 1.700 τραυματίες.
Οι σύμμαχοι μετά την πολύνεκρη μάχη του Σκρα δεν πίστευαν στα μάτια τους. Εκεί που τα δικά τους στρατεύματα είχαν αποτύχει παταγωδώς, τέσσερα ελληνικά συντάγματα με επικεφαλής τον Παμίκο Ζυμβρακάκη υπερνίκησαν όλα τα εμπόδια και κατατρόπωσαν τον εχθρό.
Κατά τις αρχές του Ιουνίου του 1918, μ’ απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης ο στρατηγός Γκυγιωμά ανακλήθηκε στη Γαλλία, για να τοποθετηθεί στη θέση του ο στρατηγός Φρανσαί ντ’ Εσπεραί στη γενική ημερήσια διαταγή του γράφει: «Ιδιαιτέρως διά τον ελληνικόν στρατόν τονίζω τον ζήλον, την ανδρεία και την παροιμιώδην ορμήν, τα οποία επέδειξε κατά τον υπ’ αυτού διαδραματισθέντα ένδοξον ρόλον επί των οχθών του Στρυμώνος και του Αξιού». Σ’ επιστολή του αργότερα προς τον Βενιζέλο θα επαναλάβει: «Η ανδρεία των ελληνικών στρατευμάτων επαξίως κατέκτησε πανταχού τους επαίνους των Συμμάχων. Τα τέκνα είναι αντάξια των προγόνων των».
Η Βουλγαρία στις 30 Σεπτεμβρίου του 1918 αποσύρεται από τον πόλεμο. Ακριβώς έναν μήνα αργότερα, στις 30 Οκτωβρίου, η Τουρκία θα υπογράψει στο Μούδρο την παραδοχή της ήττας της. Ανάμεσα στις Συμμαχικές Δυνάμεις, που καταδίωκαν τους Γερμανούς, συμπεριλαμβάνονταν και ελληνικά τμήματα. Η πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου, που από την αρχή του μεγάλου πολέμου βασίστηκε στη νίκη των Συμμάχων και που μοναδικός του στόχος ήταν να βρεθεί η Ελλάδα κατά το Συνέδριο της Ειρήνης στο στρατόπεδο των νικητών, είχε θριαμβεύσει.
Η ανακωχή του Μούδρου, 17/30 Οκτώβρη 1918, όπως προαναφέρθηκε, ήταν μια συνθήκη καταστροφική για την Τουρκία. Οι όροι της σήμαιναν διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας:
α. Τα Στενά περιέρχονταν στην κατοχή των ξένων δυνάμεων.
β. Άμεση αποστράτευση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
γ. Κατάληψη όλων των στρατηγικών θέσεων της Τουρκίας από τον στρατό της Entente. Έτσι οι Άγγλοι κατέλαβαν ορισμένες θέσεις δεσπόζουσες στο τουρκικό έδαφος, όπως κι οι Γάλλοι. Το Τουρκικό Κράτος ουσιαστικά περιοριζόταν στα υψίπεδα της Ανατολίας.
Ενδεικτικη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, Ελευθέριος Βενιζέλος ο Εθνικός Ηγέτης, εκδ. Αστερίας, Αθήνα 2008.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. ΙΔ΄-ΙΕ΄ εκδοτικής Αθηνών 1980.
ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ NΙΚΟΣ, “Ο Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη”, Εκδόσεις Αφων Κυριακίδη.
ΚΑΨΗΣ, Γ., «Λήμμα «Ελευθέριος Βενιζέλος», ΝΕΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ, τομ. 8, σελ. 286.
ΚΟΤΖΙΑΣ, Α., «Εθνικός Διχασμός, Βενιζέλος – Κωνσταντίνος», Φοβερά ντοκουμέντα, εκδ. Φυτράκη, Αθήνα 1976.
ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ, ΔΗΜ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, 2 τομ., Αθήνα 1959-1960, σελ. 113.
ΡΟΥΣΣΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Νεώτερη Ιστορία Ελληνικού Έθνους, 1826-1974, Αθήνα 1975.
ΣΒΟΡΩΝΟΣ, ΝΙΚ., Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1976.
ΣΤΕΦΑΝΟΥ, ΣΤΕΦΑΝΟΣ, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος όπως τον έζησα από κοντά, 2 τομ., Αθήνα 1975.
HΕRBERT ADAMS GIBBONS, “Βενιζέλος 1864 – 1920, μια βιογραφία, Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2008.
