Είναι λίγο μετά το ξημέρωμα και στην κορυφή του ηφαιστείου Mauna Kea στη Χαβάη, μέσα στο ηφαιστειογενές περιβάλλον με την οργασμικά πλούσια βλάστηση ξεπροβάλει η φιγούρα ενός νεαρού Έλληνα. Ο περίεργος ταξιδευτής που έχει έρθει από την άλλη πλευρά του πλανήτη με υπομονή μεταφέρει τρίποδες, βιντεοκάμερες, φακούς και καλώδια, συνδέει τον εξοπλισμό, μετρά το τοπίο με σκηνοθετική ματιά και πιέζει το κουμπί εγγραφής στα μηχανήματά του, μπροστά στο γιγάντιο κτίριο που στέκεται στην κορυφή. Ο Θεοφάνης Ματσόπουλος, δημιουργός ταινιών για πλανητάρια -Planetarium Film Creator – Visual Science Communicator όπως είναι η πλήρης ιδιότητά του- είναι ένας Έλληνας με ένα από τα πιο σπάνια επαγγέλματα, δημιουργός με ένα μεγάλο όνειρο, το «…να επισκεφτεί και τα υπόλοιπα μεγάλα τηλεσκόπια του κόσμου που έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξερεύνηση του σύμπαντος» όπως εξήγησε μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ ΜΠΕ, “Πρακτορείο 104.9FM”. Ήδη όμως μέχρι τώρα ο Έλληνας ντοκιμαντερίστας σε αυτή την, παγκοσμίως σπάνια, ειδικότητα δημιουργίας οπτικοακουστικών παραγωγών έχει πετύχει πάρα πολλά. Έχει δημιουργήσει 15 μεγάλου μήκους ταινίες για πλανητάρια και τεράστιες οθόνες όπως και ντοκιμαντέρ για μάσκες εικονικής πραγματικότητας ενώ κάποιες από τις δημιουργίες του κ. Ματσόπουλου το κοινό μπορεί να δει εδώ και χρόνια στο πλανητάριο και στο κοσμοθέατρο του Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ στη Θεσσαλονίκη, εκτός από την Αθήνα. Σήμερα, είτε ετοιμάζει ντοκιμαντέρ που θα του παραγγείλουν αστεροσκοπεία, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος και ερευνητικές ομάδες, είτε δημιουργεί δικές του ταινίες που προωθεί στο εξωτερικό και την Ελλάδα όπως μια νέα ταινία για το κλίμα της γης.
Πάνω στις πιο σπάνιες κορυφές
Ο Θεοφάνης Ματσόπουλος ασχολήθηκε με τη δημιουργία εκπαιδευτικών ντοκιμαντέρ για πλανητάρια όπως και με την αστροφωτογραφία νυχτερινού τοπίου αλλά και τη χρήση τηλεσκοπίων από μικρός, σύντομα όμως ανακάλυψε πως οι κινούμενες εικόνες μπορούν να γίνουν η κύρια δουλειά του. «Κάποιες από τη σημαντικότερες εμπειρίες στη διάρκεια της δουλειάς μου είναι οι αποστολές σε διάφορα εξωτικά μέρη του κόσμου με σκοπό τη λήψη φωτογραφιών και υψηλής ανάλυσης βίντεο για προβολή σε γιγάντιες οθόνες και θόλους πλανηταρίων. Από αυτά τα ταξίδια ξεχωρίζω την πρόσφατη αποστολή στην κορυφή του ηφαιστείου Mauna Kea στη Χαβάη όπου έχω πάει δύο φορές, ένα ξεχωριστό μέρος που βρίσκεται σε υψόμετρο 4200 μέτρα. Ο τόπος αυτός φιλοξενεί τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου, όπως το δίδυμο τηλεσκόπιο Κeck με διάμετρο 10 μέτρων το καθένα, το τηλεσκόπιο Gemini με διάμετρο οκτώ μέτρων καθώς και άλλα σημαντικά τηλεσκόπια και βρέθηκα εκεί σε μια επίσημη αποστολή του National Science Foundation των ΗΠΑ στο πλαίσιο ενός νέου ντοκιμαντέρ που θα κυκλοφορήσει το 2025. Οι συνθήκες στην κορυφή του βουνού είναι πολύ δύσκολες, διότι υπάρχει έλλειψη οξυγόνου και εξαιτίας αυτού όλες οι δραστηριότητες γίνονται με μεγάλη δυσκολία… » εξηγεί ο κ. Ματσόπουλος που πρέπει σε όλα αυτά τα ταξίδια του να συλλάβει εικόνες με τις πλέον απαιτητικές προδιαγραφές αφού τα δημιουργήματά του θα προβληθούν σε πλανητάρια και αίθουσες ΙΜΑΧ.
«Οι δυσκολίες στην βιντεοσκόπηση για οθόνες πλανηταρίου και τεράστιες οθόνες (σ.σ εικόνα Giant Screen) είναι μεγάλες. Πρέπει να δουλέψω με μεγάλη ανάλυση και ποιότητα χρώματος. Τα πλανητάρια προβάλλουν σε ανάλυση 4Κ επί 4Κ, βίντεο με ανάλυση μίνιμουμ δύο φορές αυτή του κινηματογράφου οπότε για να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα χρησιμοποιούμε συστοιχίες καμερών ή κινηματογραφικές κάμερες με αναλύσεις μεγαλύτερες των 6Κ και εικόνα 360 επί 180 μοίρες. Αυτό κάνει την δημιουργία βίντεο πολύ απαιτητική και δύσκολη στην επεξεργασία ενώ κάθε πλανητάριο έχει και τις δικές του, ξεχωριστές προδιαγραφές ανάλογα με την οθόνη, τη γεωμετρία, το σύστημα προβολής που έχει κ.ο.κ. Χαρακτηριστικά το ολοκαίνουργιο πλανητάριο “Sphere” στο Λας Βέγκας φτάνει να έχει ανάλυση 16Κ !», περιγράφει ο ταλαντούχος Έλληνας δημιουργός. «Όλα αυτά τα έμαθα μόνος μου, στην αρχή δεν είχα πολλές πληροφορίες και με τις δοκιμές κατάφερα να δημιουργήσω το πρώτο θέμα κάπου το 2015. Για όλα τα ντοκιμαντέρ του είδους το υλικό δεν υπάρχει και πρέπει να δημιουργηθεί οπότε εδώ έρχεται η δική μου δουλειά…» εξηγεί ο κ. Ματσόπουλος.
Για να πετύχει το καλύτερο αποτέλεσμα ο Έλληνας Planetarium Film Creator – Visual Science Communicator ταξιδεύει στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη αφού εκεί έχουν εγκατασταθεί τα σημαντικότερα τηλεσκόπια ώστε να αποφύγουν την φωτορύπανση αλλά και την ατμοσφαιρική ρύπανση και να βελτιστοποιήσουν τις παρατηρήσεις τους. «Ένα άλλο μέρος που με εντυπωσίασε είναι η έρημος Atacama στη βόρεια Χιλή την οποία έχω επισκεφθεί επίσης δύο φορές. Εκεί το τοπίο είναι τελείως διαφορετικό από ότι έχουμε συνηθίσει εδώ στην Ευρώπη αφού είναι πολύ πετρώδες και άνυδρο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι μοιάζει με τον πλανήτη ‘Αρη… Σε αυτή την έρημο, το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο στο οποίο συμμετέχουν 23 κράτη έχει ήδη εγκαταστήσει το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT ή Very Large Telescope). Το τηλεσκόπιο αυτό αποτελείται από τέσσερα τηλεσκόπια διαμέτρου 8 μέτρων, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να συνεργάζονται και να λειτουργούν ως ένα γιγάντιο τηλεσκόπιο διαμέτρου 16 μέτρων! Σε παρακείμενη τοποθεσία κατασκευάζεται τώρα το τηλεσκόπιο ELT (Extremely Large Telescope), με διάμετρο 40 μάλιστα που θα φτάσει τα μέτρα Είναι απίστευτες εγκαταστάσεις… » αναφέρει ο κ. Ματσόπουλος.
Παγκόσμια επιτυχία για τα δημιουργήματά του
Η αρχή για την εργασία αυτή του Θεοφάνη Ματσόπουλου είχε γίνει μέσα από κάποιες πρώτες προσωπικές του δουλειές που παρουσιάστηκαν σε ειδικά φεστιβάλ για επιστημονικά ντοκιμαντέρ όπου τη δουλειά του νεαρού Έλληνα πρόσεξαν άνθρωποι του χώρου, προτείνοντας του συνεργασίες. «Είναι μια εξειδικευμένη δουλειά που με πολύ κόπο έχει ευτυχώς φέρει σημαντικές επιτυχίες. Η πρώτη μου δουλειά ήταν με το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο που λειτουργεί τα προαναφερθέντα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά αστεροσκοπεία στη Χιλή. Μου πρότειναν τότε να πάω να εργαστώ για αυτούς και να δημιουργήσω νέα ντοκιμαντέρ, νέο υλικό για ένα νέο πλανητάριο που κατασκευάζονταν τότε στη βάση του αστεροσκοπείου στο Μόναχο. Αυτή ήταν η πρώτη μου μεγάλη δουλειά και από τότε μέχρι σήμερα έχω ετοιμάσει πολλές παραγωγές. Σήμερα συνεργάζομαι με τα αμερικανικά αστεροσκοπεία σε πολλές παραγωγές. Χαρακτηριστικά το ντοκιμαντέρ θόλου “Από τη Γη στο Σύμπαν” που έχω σκηνοθετήσει και δημιουργήσει, παραγωγής του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου ESO, από το 2015 που κυκλοφορεί στα πλανητάρια όλου του κόσμου έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Ακόμη μάλιστα θυμάμαι το πως είχα λάβει ένα email στο οποίο μου είχαν στείλει μια νέα αφήγηση για το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ στην γλώσσα Telugu. Τότε δεν είχα δώσει μεγάλη σημασία, προς μεγάλη μου έκπληξη κατάλαβα όμως αργότερα ότι αυτή η γλώσσα χρησιμοποιείται στην Ινδία από περίπου ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους!» εξιστορεί ο Έλληνας δημιουργός των ντοκιμαντέρ.
Στα αξιοσημείωτα που θυμάμαι είναι πως πολλά από τα ντοκιμαντέρ του έχουν παρουσιαστεί στο ιστορικό πλανητάριο Morehead Planetarium and Science Center στη North Carolina των ΗΠΑ. «Σε αυτό το πλανητάριο από το 1959 έως το 1975, οι αστροναύτες της NASA εκπαιδεύτηκαν στην αστρονομική ναυσιπλοΐα, τον προσδιορισμό της θέσης του διαστημοπλοίου από την παρατήρηση ουρανίων σωμάτων δηλαδή. Είναι μεγάλη τιμή για εμένα αυτό το ιστορικό πλανητάριο το οποίο συνετέλεσε στην πρόοδο της ανθρωπότητας, να προβάλει δικές μου ταινίες», λέει ο κ. Ματσόπουλος που δεν ξεχνά και τις γνωριμίες που έκανε όλα αυτά τα χρόνια. «Ταξιδεύοντας σε όλα αυτά τα διαφορετικά μέρη του κόσμου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους διαφορετικής νοοτροπίας από τη δική μας και πιστεύω πως αυτό αποτελεί μια πολύ μεγάλη εμπειρία από μόνη της», σχολιάζει.
Οι μέντορες και η συγκυρία
Πως όμως ένας νεαρός Έλληνας έφτασε να γίνει εξειδικευμένος ντοκιμαντερίστας; «Τα άτομα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διεθνή καριέρα μου, ήταν ο πατέρας μου που επί 40 χρόνια ήταν αστρονόμος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, υπεύθυνος για το Κέντρο Επισκεπτών και με μύησε από μικρό στον κόσμο της Αστρονομίας. Έτσι μου δόθηκε η ευκαιρία να δω τα ουράνια σώματα μέσα από πολλά τηλεσκόπια και να αγαπήσω την αστρονομία. Αν και δεν έγινα αστρονόμος, έγινα έτσι εκλαϊκευτής και δημιουργός αστρονομικού περιεχομένου. Μετά το σχολείο άρχισα να είμαι ενεργός δημιουργός και έτσι κατέληξε να είναι αυτό το αντικείμενο μου τα τελευταία 15 κοντά χρόνια, αρχικά μέσα από την αστροφωτογραφία με εκθέσεις σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και μετά με το βίντεο που με κέρδισε. Μια εμβληματική προσωπικότητα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτυχία μου ήταν και ο Διονύσης Σιμόπουλος, ένας δάσκαλος που μου έδωσε πρόσβαση στον κόσμο των πλανηταρίων και έδωσε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές. Όταν ήταν διευθυντής στο Πλανητάριο στην Αθήνα, με είχε παροτρύνει να ασχοληθώ με τη δημιουργία ντοκιμαντέρ και είχαμε διοργανώσει εκθέσεις φωτογραφιών μου, καθώς και πρεμιέρες ταινιών θόλου που είχα δημιουργήσει. Χρωστάω πολλά και στους δύο…», τονίζει ο κ. Ματσόπουλος.
Το φιλόδοξο μελλοντικό πρότζεκτ
Ο νεαρός Έλληνας ντοκιμαντερίστας και ταξιδευτής έχει μπροστά του και το πρότζεκτ για το άμεσο μέλλον στο οποίο δουλεύει αυτή τη στιγμή που είναι ένα έργο ζωής. «Πρόκειται για τη δημιουργία ενός νέου ντοκιμαντέρ για τα Αμερικανικά Αστεροσκοπεία. Αυτό το ντοκιμαντέρ πραγματοποιείται σε συνεργασία με το NSF (National Science Foundation) και περιλαμβάνει πολλές τεχνικές καινοτομίες, όπως παραδείγματος χάριν η χρήση βίντεο σε υπερυψηλή ανάλυση, έτσι ώστε να μπορεί να προβληθεί σε ημισφαιρική οθόνη μεγάλων διαστάσεων. Το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ μάλιστα θα διανέμεται δωρεάν σε όλα τα πλανητάρια του κόσμου, με σκοπό τη διάδοση της επιστήμης και περιμένω με αγωνία να ετοιμαστεί για το δουν λάτρεις της αστρονομίας, της αστροπαρατήρησης, της επιστήμης γενικότερα από όλο τον κόσμο!», καταλήγει ο δραστήριος Έλληνας που σκοπεύει να κοιτά με τους φακούς του τα άστρα και να μετρά τις στιγμές. Στιγμές που θα τον φέρουν ξανά σε ένα ακόμη συναρπαστικό ταξίδι, σε μια ακόμη άκρη της γης που φιλοξενεί τεράστια κάτοπτρα και διψασμένους για γνώση επιστήμονες…
