Οι Ελληνες και η τραγωδία

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, τα έπη του Ομήρου, που διδάσκονται στα παιδιά, στους μαθητές, από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα άσκησαν και ασκούν ιδιαίτερη επίδραση στην Παιδεία και στη διαμόρφωση του νεότερου Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είναι αναντικατάστατα εκπαιδευτικά εργαλεία. Με έναν καταπληκτικό τρόπο αποδίδουν το θαύμα, αλλά και την τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής. Διδάσκουν όλους τους ανθρώπους.
Η ποίηση του Ομήρου αποδεικνύει ότι το έπος, πέρα από τη χαρά της ζωής, τις νίκες και τα σπουδαία κατορθώματα των ηρώων του είναι ανακατεμένο με αίμα, με δάκρυα. Προαναγγέλλει και την ήττα, την αποτυχία, την τραγωδία των ανθρώπων και των λαών, την τραγωδία που τόσο πολύ ανέδειξαν οι σπουδαίοι έλληνες τραγικοί ποιητές: Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης.
Τα έθνη δεν γνωρίζουν μόνο νίκες αλλά γνωρίζουν και ήττες, συμφορές, καταστροφές και τραγωδίες. Δεν μπορούμε βέβαια να σταματήσουμε στις εθνικές επετείους, που αναφέρονται μόνο σε θριάμβους. Η αλήθεια δεν είναι απλά πικρή, είναι τραγική.
Πρόθεσή μου όμως είναι να αναφέρω απλά τη σχέση της ιστορίας μας και του ίδιου του λαού μας με τις δικές μας τραγωδίες και καταστροφές, καθώς και τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο τις ξεπεράσαμε και έτσι συνεχίστηκε η επιβίωσή μας και η αντοχή μας στον χρόνο. Ασφαλώς αυτό το φαινόμενο αφορά περισσότερο ή λιγότερο όλους τους λαούς. Ακόμη κι όταν σταυρώνονται οι λαοί αντιστέκονται, επιβιώνουν, προχωρούν και δημιουργούν.
Οι Ελληνες ξεπεράσαμε τις καταστροφές, τις τραγωδίες και την παρακμή, μετά από αυτές. Ισως για τους λαούς και τα έθνη ισχύει αυτό που ισχύει και για τα φυσικά πρόσωπα. Δεν έχει δηλαδή τόση σημασία πόσες φορές θα πέσεις, γιατί ασφαλώς στον αγώνα και την τραγικότητα της ζωής περιλαμβάνονται και οι πτώσεις, όση σημασία έχει πόσες φορές θα σηκωθείς και θα προχωρήσεις.
Με μεγάλη συντομία μπορούμε να αναφέρουμε ότι η Αθήνα του Παρθενώνα, του χρυσού αιώνα του Περικλή, γνώρισε μετά τον θάνατο του ηγέτη της την ήττα από τους Σπαρτιάτες, όμως επιβίωσε μετά από αυτήν την ήττα. Οπως επιβίωσε η Αθήνα και μετά τη σύντομη, αλλά καταστροφική διακυβέρνηση από τους Τριάκοντα Τυράννους. Η Αθήνα επιβίωσε και προχώρησε έπειτα από την ήττα και την κατάκτησή της από τους Μακεδόνες. Οι Μακεδόνες με τον Αλέξανδρο έφεραν τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα της γης.
Η Ελλάδα επιβίωσε από την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους, τους Φράγκους και τους Τούρκους. Ο ελληνισμός άντεξε και επιβίωσε και μετά την πτώση της Πόλης. Άντεξε, επαναστάτησε, επιβίωσε και ξεπέρασε την τουρκική σκλαβιά των τετρακοσίων χρόνων και προόδευσε εντυπωσιακά. Η μεγάλη Ελλάδα του Ελευθέριου Βενιζέλου οδηγήθηκε από τους αντιπάλους του στη Μικρασιατική Καταστροφή. Ομως εκράτησε τον διπλασιασμό της από τα απελευθερωμένα εδάφη της με τους Βαλκανικούς Πολέμους. Εκράτησε τα ακριτικά νησιά του Αιγαίου και παρέμεινε μια χώρα με τρία πελάγη: το Αιγαίο, το Ιόνιο και το Λιβυκό πέλαγος.
Η Ελλάδα αναζωογονήθηκε από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Οι πρόσφυγες έφεραν πρόοδο στα ήθη και το εμπόριο. Κουβάλησαν μαζί τους παιδεία και πολιτισμό, εργατικότητα και μεθοδικότητα. Έκαναν και πολλά παιδιά. Η αφομοίωση από την Ελλάδα των προσφύγων της Μικράς Ασίας κάτω από φοβερά δύσκολες συνθήκες είναι το πολιτικό θαύμα του 20ου αιώνα. Είναι σα να αφομοίωσαν οι Η.Π.Α. τριάντα (30) εκατομμύρια πρόσφυγες.
Η Ελλάδα επιβίωσε από τη λαίλαπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τη ναζιστική θηριωδία της Γερμανικής Κατοχής, τη λαίλαπα του Εμφυλίου Πολέμου και από την καταστροφική δικτατορία της Χούντας προοδεύοντας και πάλι εντυπωσιακά.
Η πορεία και η ιστορία των ανθρώπων και των λαών δεν διαμορφώνεται μόνο από τις νίκες και τους θριάμβους αλλά και από τις ήττες, τις καταστροφές, πολιτικές και οικονομικές και από τις τραγωδίες. Η αισιοδοξία που φυτρώνει και ανατέλλει μέσα από τις τραγωδίες αυτές, υμνεί την αξία και το θαύμα της ανθρώπινης ζωής, υμνεί τη χαρά της ζωής. Αυτή η αισιοδοξία είναι περισσότερο στέρεη, αντέχει στο χρόνο, δεν κλονίζεται εύκολα και αποτελεί παράγοντα δημιουργίας και προόδου.
Η αφοσίωση στην ειρήνη, την πρόοδο, τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη, τον πολιτισμό, την αλληλεγγύη και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, είναι το επιθυμητό πλαίσιο της ανθρώπινης δράσης. Πολλές φορές βέβαια στα ανθρώπινα επικρατεί η απληστία, η αδικία και το δίκαιο του ισχυρού.
Ομως ακόμη και όταν κλονίζεται η πίστη μας στους ανθρώπους και διαψεύδονται οι ελπίδες μας, και πάλι η ζωή τραβά την ανηφόρα και συνεχίζεται. Εθνικοί και λαϊκοί ήρωες σε αυτή την πορεία είναι τα πρόσωπα του ανθρώπινου έπους και της ανθρώπινης τραγωδίας, όπως μας τα παρουσίασαν ο Ομηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.