«Ιδίοις αναλώμασιν προς ωφέλειαν των Ελλήνων» στην Ιταλία το 1806 ο Ανώνυμος ο Έλλην εξέδωσε την Ελληνική Νομαρχία, τον Λόγον δηλαδή περί της Ελευθερίας των Ελλήνων. Τις ο Ανώνυμος; Η έρευνα δύο αιώνων δεν μπόρεσε να επιλύσει το πρόβλημα αυτό. Πολλές υποθέσεις έχουν γίνει, παλαιότερες και νεότερες. Προβάλλονται τα ονόματα του εμπόρου Σπ. Σπάχου, του Γεωργίου Καλαρά, του Ιωάννη Κωλέττη, του Χριστόφορου Περραιβού, του Αθανάσιου Ψαλίδα, ακόμη και του ιδίου του Αδαμαντίου Κοραή. Είναι απολύτως βέβαιο ότι είναι έργο νεανικό, ανθρώπου που έζησε στην Ήπειρο, ταξίδεψε για καιρό σε διάφορα ευρωπαϊκά κέντρα, ασχολήθηκε βιοποριστικά με το εμπόριο και μιλούσε ξένες γλώσσες. Είναι καρπός και εσοδεία της μεγάλης σποράς του Ρήγα. Ο τόνος του συγγραφέα είναι βίαιος, επιθετικός και ανατρεπτικός.
Ο Ανώνυμος δεν μασάει τα λόγια του: Δεν γράφει λίβελλο με έκρηξη του θυμικού, αλλά με γνώση, σοφία, ορμή και χρήση των πορισμάτων της επιστήμης επιτίθεται στη δουλεία και ζητάει να σπάσουν οι αλυσίδες. Οι προεστοί είναι «άφρονες και μωροί άνθρωποι», ο ιεράρχης «ληστής της Εκκλησίας», οι Φαναριώτες «οι βρωμοάρχοντες της Κων/λεως», ο Αλή πασάς «χωρίς θρησκείαν, χωρίς συνείδησιν, άρπαξ, φονεύς, θηλυμανής, αρσενοκοίτης, άσπλαχνος, σκληρός τη καρδία, κλέπτης φοβερός, αιμοβόρος, άδικος τέλος πάντων και αναιδέστατος». Ο αρχιερεύς των Ιωαννίνων «είναι μοιχός και αρσενοκοίτης, χωρίς την παραμικράν συστολήν».
Ο Άρτης, ο Γρεβενών και ο Ιωαννίνων «είναι οι πρώτοι προδόται του τυράννου… Ο Άρτης ηπάτησεν και επρόδωσεν τους ήρωας Σουλιώτας. Είναι δε και οι τρεις ασελγείς, άσωτοι εις το άκρον, μοιχοί, πόρνοι και αρσενοκοίται φανεροί». Οι αρχιεπίσκοποι «τρώγοσι και πίνοσι ως χοίροι. Ο νυν Ιωαννίνων… τρώγει δύο οκάδες γιαούρτι, και εις το δειλινόν μισήν οκάν σαρδέλας ξεκοκκαλισμένας, τας οποίας τρώγει με το χουλιάρι». Ο Ανώνυμος επιτίθεται με σφοδρότητα κατά του αμαθούς και αμαρτωλού καλογηρισμού, αλλά και με διδακτική ειρωνεία: «Όταν κανένας άρρωστος ιατρευθή, ο καλόγηρος το κράζει θαύμα του αγίου του… όταν κατέβη τινας την σκάλαν και δεν τζακίση τον λαιμόν του και αυτό θαύμα το κράζουσιν… αλλά ποίος αποθαίνει χωρίς να έχη δύο τρεις κασέλας λείψανα ολόγυρά του;… Μία καλογραιοπούλα εκοινοποιούσεν ότι κάθε βράδυ επήγαινεν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και εσυνομιλούσε μαζί της. Αι άλλαι γυναίκες, δι’ ολίγους μήνας, την εδόξαζον ως αγίαν, αλλ’ αφού, μετά εννέα μήνας, εγέννησεν εν αρχαγγελόπουλον, τότε αι άλλαι γυναίκες την εμίσησαν, αυτή δε ενομίζετο πάντοτε αγία…».
Στο κεφάλαιο «Οι συνεργοί της τυραννίας» επιπίπτει ο Ανώνυμος κατά των πλουσίων και κατά του Ιερατείου, σε όλη την κλίμακα, από του Οικουμενικού Πατριάρχου μέχρι του τελευταίου κληρικού και μαστιγώνει τις χρηματικές συναλλαγές, οι οποίες ξεκινούν από την αγορά του θρόνου από την Υψηλή Πύλη και φθάνει με διαδοχικές συναλλαγές στους Αρχιεπισκόπους, τους Επισκόπους και τους Ιερείς. Υπάρχουν αποσπάσματα κατά του πλούτου και των χρημάτων υψηλής διανοήσεως, τα οποία θα μείνουν «κτήμα εσαεί» όλων των ανθρώπων. Για το χρήμα είχαμε μέχρι τότε τα αθάνατα και αξεπέραστα λόγια του Σοφοκλή, στην «Αντιγόνη»: «Έδρασε το χρήμα. Γιατί σαν αυτό καταστροφή άλλη δεν βλάστησε. Αυτό εξαγοράζει προδότες και ρίχνει βασίλεια, βγάζει ανθρώπους απ’ τα σπίτια στους δρόμους, τους σέρνει ξοπίσω του, στρεβλώνει τη σύνεση, στο ανόσιο τη σπρώχνει, τους μαθαίνει της πανουργίας τους δρόμους και να κάνουν την πάσα ασέβεια…». Είχαμε, επίσης, τα λόγια του Χορτάτση, στην «Ερωφίλη»: «Του πλούτου αχορταγιά, της δόξας πείνα, του ασημιού ακριβιά καταραμένη…».
Ο Ανώνυμος προσθέτει για το χρήμα: «Η εφεύρεσις των χρημάτων κατέστησεν τους ανθρώπους εχθρούς της φύσεως και του εαυτού των. Η εφεύρεσίς των κάμνει να πιστεύουν οι περισσότεροι των ανθρώπων, μεγελείτερον το μικρόν από το μεγάλον. Η εφεύρεσίς των έφθειρε τα ήθη των ανθρώπων με την πολυτέλεια, και, τέλος πάντων, τα χρήματα έδωσαν ύπαρξιν άλλων δύο γενών ανάμεσα εις τους ανθρώπους. Όθεν, εκτός του αρσενικού και θηλυκού, την σήμερον ευρίσκεται το τρίτον γένος, δια να ειπώ ούτως, των πλουσίων, και το τέταρτον, των πτωχών…».
Οφείλουμε να σημειώσουμε για το έργο αυτό τα εξής: Η Ελληνική Νομαρχία, το σάλπισμα αυτό της ελευθερίας του Γένους των Ελλήνων, έχει γραφεί στην Ήπειρο ή στην Ιταλία οπωσδήποτε 3 ή 4 χρόνια προ της εκδόσεώς του, δηλαδή πριν το 1803. Τούτο, διότι αναφέρεται ο Ανώνυμος στους αγώνες των ηρωικών Σουλιωτών κατά του Αλή πασά από το 1787 μέχρι τον χρόνο, που συγγράφει. Δεν αναφέρεται, όμως, στην καταστροφή του Σουλίου, η οποία επεσυνέβη τον Δεκέμβριο του 1803, ούτε στη σφαγή του Σέλτσου, η οποία έγινε τον Απρίλιο του 1804.
Επειδή υπάρχει στο έργο σχετική αναφορά στην επαναστατική δράση του Καραγεώργη της Σερβίας (την οποία εβοήθησε αποτελεσματικά ο δικός μας αρματολός Γεωργάκης Ολύμπιος), ο οποίος πλειστάκις ενίκησε τους Τούρκους, σημαίνει τούτο ότι η συγγραφή έγινε το 1802 ή στο πρώτο μισό του 1803. Στα χρόνια εκείνα πυργώνει ο ελληνικός διαφωτισμός, κυρίως στα Γιάννενα και αλλαχού. Οι μεγάλοι διαφωτιστές, αλλά κυρίως ο Ρήγας, αφύπνισαν την εθνική συνείδηση των Ελλήνων. Στα χρόνια που ακολούθησαν (1806-1821) ο εθνικός πυρετός κατελάμβανε όλο το σώμα των Ελλήνων, όπου γης.
Όπως αναφέρει ο Φωριέλ στην εισαγωγή του στη συλλογή των «Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών», το 1824, ένα ηπειρωτάκι κάπου στη Μακεδονία, στο φούρνο που εργαζόταν, κρατούσε τον «θούριο» του Ρήγα, κρυμμένον στο στήθος του, και παρακαλούσε όσους ήξεραν γράμματα να του τον διαβάσουν, στο άκουσμα δε δάκρυζε. Τα χρόνια εκείνα οι λεγεώνες της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολέοντος σάρωναν την Ευρώπη και «άνοιγαν τα μάτια του κόσμου», όπως είπε ο γέρος του Μοριά. Τα ονόματα των καραβιών, αφήνουν τα ονόματα αγίων και παίρνουν εκείνα του αρχαίου κόσμου. Τα παλαιά βαπτιστικά ονόματα αφήνονται, χάριν των αρχαίων. Ο Αλή πασάς παρατηρεί: Εσείς οι Έλληνες, μπρε, κάτι μεγάλο έχετε στο κεφάλι σας. Δεν βαπτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη, Πέτρο, Κώστα, παρά Λεωνίδα, Θεμιστοκλή, Αριστείδη! Σίγουρα κάτι μαγειρεύετε».
Οκτώ χρόνια αργότερα (1814) στην Οδησσό της Ρωσίας ο Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Τσακάλωφ από τα Γιάννενα και ο Ξάνθος από την Πάτμο, ιδρύουν τη Φιλική Εταιρία. Τα σκότη λιώνουν, η αυγή αχνοφέγγει, η Ελευθερία προβάλλει…
