Καθώς το θέμα των προσφύγων και των μεταναστών γίνεται όλο και πιο δύσκολα διαχειρίσιμο για τη χώρα μας και αναμένεται όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες να αποτελέσει σημαντικό πεδίο αντιπαράθεσης των επερχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για το θέμα αυτό κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις του 21ου αποτελούμενο από τρία κείμενα.
Συγγραφείς των τριών κειμένων είναι η γνωστή φιλόσοφος Χάνα Άρεντ, ο Ιταλός φιλόσοφος Τζιόρτζιο Αγκαμπέν και ο Ιταλός Ιστορικός, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κορνέλ των ΗΠΑ Ένζο Τραβέρσο. Το βιβλίο αυτό αφορά τους πρόσφυγες, τα άτομα δηλαδή που αναγκάζονται να ζητήσουν άσυλο σε μια ξένη χώρα εξαιτίας κάποιας πολιτικής πράξης που διέπραξαν ή εξαιτίας κάποιας πολιτικής άποψης που είχαν και για το λόγο αυτό διώκονται στη χώρα τους και απειλείται η ζωή τους. Σε αντιδιαστολή με τους πρόσφυγες η έννοια του μετανάστη αναφέρεται στα άτομα που εγκαταλείπουν τη χώρα τους για λόγους κυρίως οικονομικούς και θέλουν να εργαστούν και να φτιάξουν τη ζωή τους σε μια ξένη χώρα. Η Χάνα Άρεντ σε ένα κείμενο του 1943 αναφέρεται στους πρόσφυγες πολλοί από τους οποίους στις κοινωνίες μετάβασης κατέχουν τη θέση του παρία. Σαν τον περιπλανώμενο Οδυσσέα οδηγούνται από το ένα μέρος στο άλλο, από χώρα σε χώρα χωρίς πολλές φορές να ξέρουν τι θέλουν και αρνούμενοι να κρατήσουν τη ταυτότητά τους. Έτσι σήμερα τα βιομηχανικά κράτη βρίσκονται αντιμέτωπα με μια μάζα ανθρώπων που διαμένουν μόνιμα σε αυτά χωρίς να είναι πολίτες τους καθώς ούτε θέλουν να πολιτογραφηθούν στη χώρα μετάβασης, αλλά και ούτε να επαναπατρισθούν στη χώρα προέλευσης τους. Έτσι οι άνθρωποι αυτοί έχουν μεν μία υπηκοότητα, αλλά δεν θέλουν να τη χρησιμοποιήσουν και έτσι επιλέγουν να είναι απάτριδες. Για όλους αυτούς τους μη πολίτες καθώς ζουν στη σκιά της κοινωνίας χρησιμοποιήθηκε ο όρος μέτοικος, ο οποίος αναφέρεται στον μόνιμο κάτοικο που προέρχεται από ξένη χώρα και ο οποίος απολαμβάνει μερικά, αλλά όχι όλα τα δικαιώματα του πολίτη της χώρας που ζει. Χαρακτηριστικό είναι και το παλιό νοσταλγικό τραγούδι του Τζωρζ Μουστακί με το τίτλο «Μέτοικος». Καθώς οι μέτοικοι ζουν κατά κάποιο τρόπο στη σκιά της κοινωνίας εντείνεται η έχθρα και η έλλειψη ανοχής του τοπικού πληθυσμού προς αυτούς και αυξάνονται οι ξενόφοβες αντιδράσεις σε όλες πλέον τις χώρες της Ε.Ε. Ορισμένες φορές οι πρόσφυγες οι οποίοι ήταν και προσωπικότητες στις χώρες τους μετατρέπονται σε περιθωριακούς διανοούμενους στις χώρες υποδοχής τους. Έτσι η εξορία μπορεί να αποτελέσει γι’ αυτούς το τόπο από τον οποίο παρατηρούν την ιστορία και την πορεία των γεγονότων από τη σκοπιά των νικημένων, δηλαδή από διαφορετική σκοπιά από εκείνη των νικητών και αυτό εκφράζεται στο προβληματισμό και στα κείμενά τους. Οι πρόσφυγες δεν αποτελούν ομοιογενή ομάδα σε πολιτισμικό, ιδεολογικό ή πολιτικό επίπεδο. Αυτά όμως που τους συνδέουν είναι το παρόν σημαδεμένο από την ανασφάλεια και τη στέρηση καθώς και η ανησυχία και η αγωνία για τον κόσμο που άφησαν πίσω τους. Το μικρό αυτό βιβλίο αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον σήμερα όπου παρατηρούνται μεγάλες μεταναστευτικές ροές προς την Ε.Ε. μέσω της χώρας μας και οι οποίες είναι πολύ πιθανόν να συνεχιστούν και καθ όλη τη διάρκεια του εικοστού πρώτου αιώνα. Ταυτόχρονα η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση στην Ελλάδα ωθεί όλο και περισσότερους νέους να μεταναστεύουν για αναζήτηση εργασίας και καλύτερης τύχης στην Ε.Ε. αλλά και σε χώρες άλλων Ηπείρων. Πριν είκοσι περίπου χρόνια η χώρα μας αντίθετα ήταν χώρα υποδοχής μεταναστών οι οποίοι ερχόταν για να εργασθούν και να ευημερήσουν στην Ελλάδα. Ετσι σήμερα έχει γίνει μια μεγάλη μεταστροφή στην Ελλάδα και η χώρα μας έχει γίνει αποστολέας μεταναστών, αλλά και χώρα υποδοχής απελπισμένων προσφύγων και μεταναστών που μέσω της Ελλάδος στοχεύουν στη μετάβαση τους σε άλλες ευημερούσες ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες σκοπεύουν να εγκατασταθούν και να αναζητήσουν την τύχη τους. Συνεπώς τα προβλήματα των μεταναστών και των προσφύγων θα συνεχίσουν να μας απασχολούν σοβαρά πιθανότητα για αρκετό διάστημα ακόμα.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
