Εμείς και οι άλλοι

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στην περίφημη φράση, στην περίφημη διαπίστωση του Ζαν Πωλ Σαρτρ που λέει ότι «η κόλαση είναι οι άλλοι» και την οποία ο ίδιος ασφαλώς την αποδίδει στον καθημερινό άνθρωπο, δηλαδή σε όλους μας, απαντά ο Νίκος Καζαντζάκης με τη δική του φράση «αγάπα τον άνθρωπο, γιατί είσαι εσύ» στην “Ασκητική”. Από τη μια μεριά υπάρχει μία πικρή αλήθεια, μία πικρή διαπίστωση, ενώ από την άλλη μεριά μία προτροπή, μια αληθινή κραυγή, αν θέλετε.
Με τη φράση αυτή ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας που αρνήθηκε το 1964 να πάρει το βραβείο Νόμπελ της Λογοτεχνίας, αναδεικνύοντας τη μέγιστη, την αναπαλλοτρίωτη ευθύνη των διανοουμένων για την κατάσταση της ανθρώπινης κοινωνίας, προβάλλει την ανυπέρβλητη δυσκολία της αντικειμενικής κατανομής των ευθυνών των ανθρώπων για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους.
Πάντοτε φταίνε οι άλλοι. Ελάχιστοι αποδέχονται και αναλαμβάνουν τις δικές τους ευθύνες και ελάχιστοι αναγνωρίζουν τα δικά τους λάθη. Ποιος λοιπόν θα κάμει, με την εγγύηση της αντικειμενικότητας τη διαδικασία της κατανομής των ευθυνών, αφού πάντοτε φταίνε οι άλλοι και μόνο οι άλλοι;
Πάνω σε αυτή τη βάση στηρίζεται, απλώνεται και κατατρώει τις σάρκες των ανθρώπων ο ακατάσχετος λαϊκισμός. Ο οποιοσδήποτε ανεπαρκής αναλυτής δημοσίων πραγμάτων προβάλλει γενικά και αόριστα τη μοναδική και απόλυτη ευθύνη της πολιτείας γίνεται αμέσως αγαπητός. Οι λαϊκιστές μιλούν για την πολιτεία χωρίς να κάνουν συγκεκριμένη κατανομή των αναμφισβήτητων πολιτικών ευθυνών. Φταίει μόνο η πολιτεία και όλοι γενικά οι πολιτικοί φορείς και όλοι οι εκπρόσωποί της αδιακρίτως. Οι μεγάλοι εργοδότες που διαπλέκονται με αρκετούς πολιτικούς παραμένουν στο απυρόβλητο, αφού είναι ιδιοκτήτες των Μ.Μ.Ε. και διαμορφώνουν οι ίδιοι την κοινή γνώμη.
Εχει όμως επανειλημμένα λεχθεί ότι η μεγαλύτερη αρετή είναι η, ανάλογη βέβαια, αυστηρότητα προς όλους, χωρίς εξαιρέσεις. Ας δώσουμε ένα απλό παράδειγμα με τη φοροδιαφυγή. Υπάρχουν οι μεγάλοι φοροφυγάδες, οι μεγάλοι ένοχοι, αλλά υπάρχουν και οι εκατοντάδες χιλιάδες μικροί φοροφυγάδες, οι οποίοι όμως κάνουν συνολικά μια τεράστια φοροδιαφυγή. Φταίνε και αυτοί. Δεν μπορεί να πληρώνουν φόρους μόνο οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι, τα εύκολα δηλαδή θύματα, που έτσι κι αλλιώς έχουν γονατίσει κι αυτοί από την οικονομική κρίση.
Πρέπει επίσης, πάντοτε πάνω στο θέμα των σχέσεων μας με τους άλλους να διευκρινίσουμε τους όρους ενός σημαντικού προβλήματος. Στην καθημερινότητά μας δεν πλήττεται και δεν παραμερίζεται, όπως πολλοί ισχυρίζονται, η ιδιωτική πρωτοβουλία και η ατομική προσφορά, που ασφαλώς είναι στοιχεία απαραίτητα στη ζωή μας.
Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Καλλιεργείται η απέχθεια προς κάθε τι το συλλογικό, προς κάθε τι το ομαδικό, προς κάθε τι που ευνοεί και ενώνει την κοινωνία, που έχει κοινωνικό όφελος και είναι υπέρ του κοινωνικού συνόλου. Καλλιεργείται το πνεύμα του φιλοτομαρισμού και η απομάκρυνση από την ιδέα της γενικής προσφοράς και της αλληλεγγύης. Απαξιώνονται πλήρως οι ίδιοι οι θεσμοί της κοινωνίας όπως είναι τα κόμματα, η αυτοδιοίκηση, οι συνεταιρισμοί. Αν ένα έργο π.χ. γίνει με τη μεγάλη συμβολή του κράτους και με την ελάχιστη συμβολή ενός ιδιώτη θα προβληθεί μόνο η ελάχιστη συμβολή του ιδιώτη και θα αποσιωπηθεί η μεγάλη συμβολή του κοινωνικού συνόλου, η προσφορά όλων εμάς των υπολοίπων. Αυτή είναι η επικρατούσα τάση.
Ζούμε σε μία εποχή που ισχύει ο γενικός κανόνας του ότι οι άλλοι είναι η κόλαση και ότι το μόνο που αξίζει είναι η διάσωση και η χωρίς όρους επικράτηση του εαυτού μας. Αλλωστε στη σημερινή εποχή μεγεθύνονται οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, που πλέον φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη και εξοντώνουν εκατομμύρια ανθρώπους. Αλλά και η μεσαία τάξη έχει εξουθενωθεί. Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα. Οι αγορές και η οικονομία, με μοναδικό κίνητρο το κέρδος, φαίνεται να κατευθύνουν τις τύχες των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Πολλοί πίστεψαν στην απόλυτη αξία και στη ρυθμιστική ικανότητα των αγορών!
Χρειάζεται η επέμβαση της ίδιας της κοινωνίας. Επίσης μόνο αν οι πλούσιες χώρες βοηθήσουν τις φτωχές, τις χώρες προέλευσης των μεταναστών θα αντιμετωπισθεί και το μεγάλο πρόβλημα της μετανάστευσης.
Μεγάλη συμβολή στη μεγέθυνση των ανισοτήτων και την επικράτηση του ακραίου ατομικισμού έχει και η σύγχρονη τεχνολογία, που οδηγεί τον άνθρωπο στην απόλυτη μοναξιά. Σήμερα οι άνθρωποι κουβεντιάζουμε μόνοι μας στο δρόμο και αυτό θεωρείται μεγάλη πρόοδος…
Οι άνθρωποι όχι μόνο δεν χαιρετιόμαστε πια θερμά, δεν συνομιλούμε ζωντανά και “ξεστομάτου”, όπως έλεγαν οι παλιοί Κρητικοί! Απλά γνωριζόμαστε μέσα από το ίντερνετ, το ηλεκτρονικό διαδίκτυο και ανταλλάσσουμε μηνύματα. Πολλές φορές επίσης η τεχνολογία, που γενικά ωφελεί την επιβίωση και την πρόοδο του ανθρώπου, χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο που επιβαρύνει το περιβάλλον και συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή, αλλά και στην πολλαπλή εκμετάλλευση του ανθρώπου.
Πάνω στο θέμα των σχέσεων μας με τους άλλους και της κατανομής των ευθυνών, έχουν γίνει μεγάλα εγκλήματα. Πολλές φορές οι μεγάλοι λαϊκιστές της ιστορίας είναι και οι μεγάλοι εγκληματίες. Ετσι ο αιμοδιψής Χίτλερ αντί να αναλάβει την ευθύνη να επιλύσει, μαζί με τους ομοεθνείς του, τα σοβαρά προβλήματα των Γερμανών, μετά από την ήττα τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, τους έστρεψε απλά με μίσος και φανατισμό εναντίον των Εβραίων και των άλλων μειονοτήτων, όπως και εναντίον όλων των άλλων λαών. Έλεγε δηλαδή ότι όλοι οι άλλοι φταίγανε, εκτός από τους Γερμανούς.
Στο παρασκήνιο βέβαια υπήρχε η πλήρης διαπλοκή του Χίτλερ με τους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες της Γερμανίας, ιδιαίτερα τους μεγάλους βιομήχανους της πολεμικής βιομηχανίας και ο ίδιος επλούτιζε ανερυθρίαστα από τις προμήθειες που έπαιρνε. Έτσι οδήγησε τους ίδιους τους οπαδούς του, ολόκληρη τη Γερμανία αλλά δυστυχώς και ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο στην πρωτοφανή σφαγή και τη μεγάλη καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χρειάστηκε η ηρωική αντίσταση εκατομμυρίων ανθρώπων για να σωθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός από την ολοκληρωτική καταστροφή. Ακόμη και σήμερα ο άκρατος λαϊκισμός ορισμένων εξτρεμιστών, που στηρίζεται στο μίσος και τον φανατισμό, στρέφεται εναντίον των διαφορετικών λαών, των διαφορετικών ανθρώπων, σκορπά τον τρόμο και καταστρέφει τις ανθρώπινες ζωές.
Ο λαϊκισμός γενικά δεν στρέφεται μόνο κατά του κοινοβουλευτισμού και της Δημοκρατίας, αλλά αφαιρεί και τη δύναμη της πρωτοβουλίας των πολιτών για ουσιαστική αλλαγή των πραγμάτων από τα κάτω, από τη βάση της κοινωνίας. Σε αυτού του είδους την αλλαγή πίστεψαν οι μεγάλοι Ελληνες διανοητές Καζαντζάκης και Καστοριάδης.
Αφού εμείς οι πολίτες δεν φταίμε ποτέ και σε τίποτα, δεν μπορούμε να παίξουμε κανένα ρόλο στο ρου της ιστορίας, μας διδάσκει ο λαϊκισμός. Μας λένε ότι η συνείδησή μας, παρά την κοινωνική αδικία δεν έχει κανένα λόγο και καμία σκοπιμότητα να εξεγερθεί. Απλά μας παροτρύνουν να υβρίζουμε ελεύθερα. Όμως παρόλα αυτά που μας διδάσκουν, η αλήθεια είναι ότι και η δική μας ευθύνη υπάρχει. Είναι παρούσα. Και οι δικές δυνατότητες υπάρχουν. Η συνείδησή μας είναι πάντοτε άγρυπνη και μας ελέγχει. Η απλή κολακεία του πλήθους, η υπόσχεση των πάντων και γενικότερα η λαϊκίστικη μικροπολιτική δεν επιφέρουν και δεν επιτρέπουν ανατροπές, δεν οδηγούν στη χάραξη μιας νέας πορείας.
Μόνο αυτοί που αντιπαλεύουν την αδικία, αγωνίζονται, όπως είναι φυσικό, να επιβιώσουν, αλλά παράλληλα αναλαμβάνουν τις όποιες δικές τους ευθύνες και έχουν απαιτήσεις από τον εαυτό τους, μόνο αυτοί είναι οι κατάλληλοι να συμπαρασύρουν και τους άλλους και να συμβάλουν σε μια ουσιαστική αλλαγή των πραγμάτων. Σε μια ουσιαστική αλλαγή της ίδιας της κοινωνίας, την οποία απαιτεί η εποχή μας και την οποία κάποιες γενιές του 21ου αιώνα ασφαλώς και θα έχουν την ευτυχία να τη ζήσουν. Ας τη ζήσουν έστω οι άλλοι, οι νεότεροι. Αλλωστε οι άλλοι είμαστε εμείς οι ίδιοι.