Οι τραγικοί μας ποιητές, με το έργο τους, το οποίο μας άφησαν ως παγκόσμια παρακαταθήκη στο πέρασμα των αιώνων, μας δίδαξαν και συνεχίζουν να μας διδάσκουν ότι ο άνθρωπος αποκτά σοφία ως αποτέλεσμα μιας συμφοράς. Το κρίσιμο είναι να διερωτηθούμε σε αυτή τη χρονική στιγμή τι μάθαμε από την πανδημία και πως επηρεάζεται ο άνθρωπος και το φυσικό του περιβάλλον, δεδομένης της αλληλένδετης σχέσης τους.
Πρωταρχική είναι η κοινή αγωνία όλων για το ύψιστο αγαθό: την υγεία και ο σεβασμός προς τους υγειονομικούς λειτουργούς. Ζήσαμε πρωτόγνωρα μέτρα προφύλαξης, ατομικές ελευθερίες μας να περιορίζονται και την ανάγκη για έναν «απλό» περίπατο. Τότε ήταν η χρονική στιγμή, που ξαναανακαλύψαμε τη φύση γύρω μας. Τα οχήματα αφέθηκαν παρκαρισμένα και αντιληφθήκαμε τη σημασία της βόλτας, ακόμα και μέσα στην πόλη, αναζητώντας εστίες πρασίνου και θάλασσα. Εισπνεύσαμε αέρα χωρίς ρύπους, οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: πάνω από 8.500 θάνατοι κάθε χρόνο στην Ελλάδα οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση1 (μέχρι σήμερα στην Ελλάδα οι θάνατοι λόγω κορωνοϊού είναι 179, ενώ στη Γερμανία είναι 8.613)2. Ταυτόχρονα, είδαμε μελέτες με τη ρύπανση να μειώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, με χαρακτηριστικές δορυφορικές απεικονίσεις (βλ. επισυναπτόμενη εικόνα)3.
Ακούσαμε ακόμα και μέσα στις πόλεις κελάηδισμα πουλιών, περπατήσαμε στη μέση του δρόμου, χρησιμοποιήσαμε το ποδήλατο, δώσαμε μία διαφορετική έννοια στον ελεύθερο χρόνο και αρκετοί διερωτηθήκαμε γιατί να μην περπατάμε περισσότερο και γιατί οι πόλεις μας να μην έχουν περισσότερο πράσινο. Ενδιαφέρον παράδειγμα είναι η Ρώμη, που, λόγω του κορονωϊού, πήρε απόφαση να δημιουργήσει 150 χλμ. ποδηλατοδρόμων4, όπως και το Μπορντώ στη Γαλλία, ενισχύοντας βιώσιμους τρόπους μετακίνησης, χωρίς ρύπους.
Παράλληλα, αντιληφθήκαμε τη σημασία της ανθρώπινης επικοινωνίας με κάθε μέσο, της σημασίας της αλληλεγγύης στην πράξη, το ότι η κοινωνική αποστασιοποίηση δεν σημαίνει κοινωνική αποξένωση. Άλλωστε, ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως «ον κοινωνικό» (Αριστοτέλης), αυτό δεν αλλάζει.
Προσθέτοντας στη σημερινή δυσοίωνη συγκυρία και το “Ι can’t breath” (δεν μπορώ να αναπνεύσω) του George Floyd και αναπόφευκτα συνδέοντάς το με το “Ι can’t breath” του κάθε ασθενούς ή από τον κορωνοϊό ή από τον βεβαρημένο με ρύπους αέρα, αντιλαμβανόμαστε την έννοια της καταπίεσης είτε από τον άνθρωπο είτε από τον ιό είτε από τη ρύπανση, οδηγώντας σε κάθε περίπτωση σε ασφυξία.
Η ατομική μας ευθύνη ως μέλη της παγκόσμιας κοινότητας που βρίσκεται σε κρίση (περιβαλλοντική – κλιματική, υγειονομική, κοινωνική, οικονομική) είναι αυτό που ζήσαμε και πιθανόν να μην έχει τελειώσει, επηρεάζοντας τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη φύση και τον συνάνθρωπό μας. Δεν μπορούμε να κακοποιούμε τη φύση και τον άνθρωπο δίπλα μας (τον πλησίον μας) και να μην αντιδρούμε, αλλάζοντας πρώτα εμείς οι ίδιοι, συμμεριζόμενοι μία διαφορετική φιλοσοφία ζωής.
Τη στιγμή που τα παγκόσμια δεδομένα για τον κορωνοϊό παραμένουν ανησυχητικά5 και παράλληλα με την οικονομική ύφεση να μας μαστίζει ξανά, ας σταματήσουμε μία στιγμή για να αναλογιστούμε, αν μάθαμε κάτι από αυτή τη συμφορά.
Η διάρρηξη της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, αναμφισβήτητα γεννούσε και θα γεννά δεινά, απρόβλεπτων διαστάσεων. Η αλόγιστη χρήση του πλούτου της Γης, η δίψα για παροχή πληθώρας αγαθών χωρίς ουσία, η ατέρμονη αναζήτηση για νέες εξορύξεις, μόνο πίεση θα ασκεί στο περιβάλλον, άρα αναπόφευκτα και στον άνθρωπο που ζει σε αυτό.
Φέτος, την Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος, ας την αφιερώσουμε πρώτα και κύρια στα παιδιά μας, στα εγγόνια μας, στους μαθητές μας, σκεπτόμενοι τι πλανήτη θα τους παραδώσουμε… Είναι ενδεικτικό το επιστημονικό άρθρο του 20186, το οποίο συνδέει τον κορωνοϊό με τις νυχτερίδες και την καταστροφή των δασών. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι τραυματίζοντας το περιβάλλον δεν θανατώνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή να στραφούμε στον πλησίον μας, στη συνεργατικότητα, στο πράσινο που έχουμε ανάγκη, στην ουσία των εσωτερικών μας αναζητήσεων, στην απλότητα των πραγματικών θησαυρών της ζωής μας.
Ας γίνουμε σοφότεροι από τη συμφορά, όπως μας καλούν οι αρχαίοι τραγικοί ποιητές…
Η φρόνηση είναι το πρώτο καλό
για την ευτυχία. Ανάγκη στα θεία
ευσέβεια νά ‘χεις. Για λόγια μεγάλα
μεγάλες πληγές οι αλαζόνες πληρώνουν·
κι αργά τα γεράματα φέρνουν τη γνώση.
(Από τους τελευταίους στίχους του Χορού από την Αντιγόνη του Σοφοκλή).
1. Μελέτη Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, δημοσιοποίηση: 1 Ιουνίου 2020:
https://ekpaa.ypeka.gr/atmosfairiko-perivallon/perivallon-kai-ygeia-2019/
2. European Centre for Disease Prevention and Control, 5 Ιουνίου 2020:
https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea
3. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, 16 Απριλίου 2020:
http://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2020/04/Nitrogen_dioxide_concentrations_over_Europe
4. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα CIVITAS, 12 και 27 Μαΐου 2020:
https://handshakecycling.eu/news/rome-responds-covid-19-150-kilometres-cycle-routes
https://handshakecycling.eu/news/bordeaux-unveils-emergency-cycling-plan-combat-covid-19
5. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 5 Ιουνίου 2020:
https://covid19.who.int/
6. Άρθρο Επιστημονικού Περιοδικού “Frontiers in Microbiology”, 11 Απριλίου 2018:
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2018.00702/full
