Ενα ακατέργαστο διαμάντι της Μεσαιωνικής ιστορίας μας

Μάρτιος του 2018 θέλησα να πω ένα ευχαριστώ “με μια μικρή εκδρομή” στη φωτογράφο και ξεναγό μου Anna Talman, για την αξέχαστη περιήγηση που μου έκανε  το καλοκαίρι του 2017,  στην καρδιά της ιστορικής Ευρώπης  Αποφάσισα να γίνω για λίγο και εγώ ξεναγός , και να της δείξω ένα Κρητικό μεσαιωνικό χωριό. Ένα ακατέργαστο διαμάντι της ιστορίας μας. Ευτυχώς…. ξεχασμένο  από τους ανθρώπους και τον σημερινό πολιτισμό….
Αυτό το χωριό, κατάφερε να επιζήσει και να κρατήσει τις δομές και το χρώμα του αιώνες τώρα, κάτω από που τόσους πολέμους, κατακτητές, και θρησκείες, που πέρασαν από πάνω  του. Ποιο να είναι άραγε το μυστικό της επιβίωσης του; Μιλώ για το χωριό Μούνδρος του νομού Ρεθύμνου. Άγνωστο,  μικρό και άσημο, στους περισσότερους από εμάς. Το χωριό αυτό είναι ένα γνήσιο μεσαιωνικό χωριό, που κρατάει στους δρόμους του, και στα ελάχιστα συντηρημένα κτήρια του, το γνήσιο άρωμα και χρώμα της μεσαιωνικής Κρήτης.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Από τα διασωθέντα μνημεία του δεσπόζουσα θέση  έχει η Βενετσιάνικη αρχιτεκτονική, των υστέρων χρόνων της, του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα. Δεν λείπουν όμως και οι παρεμβάσεις και οι μεταλλάξεις στη Βενετσιάνικη αρχιτεκτονική  του , από τους μετέπειτα κατακτητές  Τούρκους  αλλά και Έλληνες. Υπενθυμίζοντας  μας , τις αναπόφευκτες διαστρωματώσεις ανθρώπων και πολιτισμών. Είναι φανερό εκεί που έγιναν αλλαγές και επεμβάσεις των Τούρκων τις διακρίνει η έλλειψη παιδείας και αισθητικής , και  μας θυμίζουν Τουρκομαχαλάδες της Βόρειας Αφρικής και της Μικράς Ασίας. Είναι φανερή και η τρίτη η επέμβαση που έγινε από τους Έλληνες  ορεσίβιους κατοίκους της Κρήτης και πρόσφυγες από την Μικρά Ασία , που διαδέχτηκαν τους Τούρκους στο χωριό.  Οι Έλληνες  κάτοικοι κράτησαν εξωτερικά την αισθητική του ωραίου της Ενετικής αρχιτεκτονικής ,ενώ ο εσωτερικός σχεδιασμός  του σπιτιού τους, ήταν ένα ανακάτεμα της Βενετσιάνικης δόμησης και του Τούρκικου μαχαλά.
Μόλις φτάσαμε στο χωριό κατευθυνθήκαμε αμέσως στο υψηλότερο σημείο του, όπου δεσπόζει μια μεγαλοπρεπής πύλη εισόδου, που οδηγούσε στο κτηριακό συγκρότημα κατοικία ενός Ενετού φεουδάρχη. Στο υπέρθυρο της Πύλης υπάρχει ανάγλυφος ο θυρεός της οικογένειας που ανήκε το φέουδο, δυστυχώς σήμερα είναι κατεστραμμένος, και έτσι δεν γνωρίζουμε σε ποίον ανήκε και ποίος το έκτισε. Στο υπέρθυρο όμως σώζεται ημερομηνία κατασκευής του που ήταν το 1611 καθώς και ένας στίχος από την Αινειάδα του Βιργιλίου που γράφει  “PER TOT DISCRIMINA RERUM” Που θα πει  “Μέσω πολλών κινδύνων” Η ξύλινη πόρτα που κλείνει τη θύρα εισόδου Είναι πολύ παλιά και σάπια και κλειστή, μια αλυσίδα με λουκέτο και δεν επιτρέπει την είσοδο σε κανέναν εντός του κτιριακού συγκροτήματος . Όπως μάθαμε αργότερα οι σημερινοί ιδιοκτήτες του μένουν στην Αθήνα. Απέναντι από την πύλη υπάρχει μια βρύση με τρεχούμενο νερό από πηγή και είναι Βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής και είναι κολλημένη μια επιγραφή στην Τούρκικη γλώσσα με αραβικά γράμματα. Κάτω από την βρύση υπάρχουν μερικές λίθινες σκάφες  που χρησίμευαν να ποτίζουν τα ζώα τους και για  να πλύνουν τα ρούχα τους.

ΤΟ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Κατά την περιήγησή μας στο χωριό εντύπωση μας έκαναν οι πρόσφατα επισκευασμένοι δρόμοι καθώς και ο φωτισμός τους, που μας θύμισαν το κέντρο μιας πόλης!!! Παρακάτω υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε ότι τα έργα αυτά έγιναν από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης….Παντού τα περισσότερα κτίρια δεξιά και αριστερά των δρόμων ήταν γκρεμισμένα. Μόνες και όρθιες στις θέσεις τους αιώνες τώρα είναι οι  πέτρινες κάμαρες των σπιτιών…. Παντού όπου γυρίσεις και κοιτάξεις κυριαρχεί η εγκατάλειψη και η φθορά Σε μικρή απόσταση από την είσοδο του βενετσιάνικου Παλάτσο. Υπάρχουν καμαροσκεπείς στοές κτισμένες με περίτεχνες λαξευτές πέτρες. Οι στοές είναι αρκετά μεγάλου μήκους ώστε κατά το πέρασμα ενός διαβάτη από κάτω, να κρύβεται  το φως της ημέρας . Στο ένα μέρος της στοάς, υπάρχουν αίθουσες  εντελώς τυφλές με μοναδική είσοδο στον χώρο τους,  τόσο  στους ανθρώπους όσο και στο φως και τον αέρα , να γίνεται από τα  πορτοπαράθυρα που βρίσκονται στη μισοσκότεινη μεριά της  στοάς.  Η χρήση αυτών των αιθουσών πιθανό να ήταν στάβλοι η όπως ισχυρίζονται  οι κάτοικοι του χωριού να ήταν φυλακές.
Το κτίριο  όπως  οι ίδιοι ισχυρίζονται  ήταν δικαστήριο. Η συνολική  όμως αρχιτεκτονική διαρρύθμιση του κτιρίου, καθώς κι ο θυρεός που υπάρχει στην είσοδο του φέουδου αδυνατίζουν την εκδοχή αυτή, ότι υπήρξε η λειτούργησε δικαστήριο την περίοδο των Ενετών. Πιθανόν όμως επί Τουρκοκρατίας να υπήρξε κάποιος «Καδής» δικαστικός Τούρκος φεουδάρχης της περιοχής. Και να εκδίκαζε διάφορες περιπτώσεις, και φυλάκιζε εκεί τους ανθρώπους. Και έτσι να έμεινε στην παράδοση του χωριού ότι  το κτήριο  αυτό ήταν κάποτε δικαστήριο.
Οι στοές αυτές μου θύμισαν ένα άλλο μεσαιωνικό  χωριό  το Πικρί του νομού Ρεθύμνου. Η πύλη εισόδου ενός  περίλαμπρου φέουδου  που υπάρχει στο χωριό Πικρί, είναι ακριβώς η ίδια με την πύλη εισόδου του φέουδου που υπάρχει  στο χωριό  Μούνδρο Το φέουδο στο  χωριό Πικρί ανήκε σε κάποιο δικηγόρο της οικογένειας  Κλόντιο.  Υπήρχε μέχρι  και πριν λίγα χρόνια, μια πολύ μεγάλη στοά ακριβώς  ίδιας αρχιτεκτονικής που είναι κατασκευασμένη και στο χωριό Μούνδρος Οι κατασκευές είχαν γίνει η μία στο χωριό Πκρί το 1610 και η άλλη στο χωριό Μούνδρος το 1611.
Κι οι δύο πύλες εισόδου στα φέουδα αυτά ήταν ακριβώς αντιγραφές της μεγαλοπρεπούς πύλης εισόδου στην πόλη του Ρεθύμνου “Porta Guora” Τεχνοτροπίας “opera rustika” (αγροτική τεχνοτροπία)  Έργο του μηχανικού Michele Sanmicheli.
Στο χωριό Πικρί δυστυχώς πριν μερικά χρόνια η μεγαλοπρεπείς καμαροσκεπής αίθουσα του μνημείου έχει καταρρεύσει και σώζεται μόνο η πύλη εισόδου στο φέουδο. Μετά την κατάρρευση έτρεξαν μερικοί καρεκλοκένταυροι να στερεώσουν τις υπόλοιπες πέτρες  που έμειναν όρθιες Η σημερινή εικόνα που παρουσιάζει το μνημείο  είναι σαν το στόμα μια ξεδοντιασμένη γριάς που χασκογελά για το κατάντημα των αρμοδίων…. Εκτιμώντας  την σημερινή  στατική κατάσταση που βρίσκονται  οι στοές που υπάρχουν στο χωριό Μούνδρος. Η  κατάρρευσή τους και εκεί είναι  θέμα χρόνου….. Σκέφτομαι και συγκρίνω τα δύο αυτά μεσαιωνικά χωριά με το “Σαν Τσιμιτσιάνο” έναν μεσαιωνικό χωριό διαμάντι της Ιταλίας που επισπεύτηκα το καλοκαίρι του 2017 ……. ονειρεύομαι….. και λέω ότι απέχουμε πολλά έτη φωτός από τους Ιταλούς.
Συνεχίζοντας την πεζοπορία στο χωριό Μούνδρος  βλέπομε  πολλά ισόγεια σπίτια να είναι χτισμένα με πολύ χοντρούς τοίχους και να είναι εντελώς κλειστά, ενώ τα ανώγεια που υψώνονται  από πάνω τους, να μοιάζουν με τον Πυργόσπιτα . Δίνοντας έτσι μια εικόνα ενός στοιχειωδώς οχυρωμένου μεσαιωνικού χωριού.

ΜΙΑ ΑΠΡΟΣΜΕΝΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Συνεχίζοντας την πεζοπορία μας είχαμε μια αναπάντεχη συνάντηση. Ένας ηλικιωμένος κύριος ηλικίας γύρω στα 80 χρόνια, αναστήματος  από μέτριο έως κοντό,  έχοντας καλυμμένο το κεφάλι του με ένα καπέλο  φτιαγμένο για δυνατό κρύο, είχε ανοιχτή την εξώπορτα του σπιτιού του και σκούπιζε το δρόμο. Ήταν ο πρώτος και μοναδικός άνθρωπος που συναντούσαμε στο χωριό, δεν χάσαμε την ευκαιρία να τον ρωτήσουμε διάφορες πληροφορίες για το χωριό και την ιστορία του. Οι λέξεις έβγαιναν με δυσκολία από το στόμα του. Φαινόταν ότι κάτι τον βασάνιζε.  Χάρη στο πλατύ χαμόγελο της Άννας  και τον πάντα ευχάριστο χαρακτήρας της. Δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του. Όταν έμαθε τον σκοπό της επίσκεψης μας, αμέσως  μας κάλεσε να μας δείξει το σπίτι του, τον ακολουθήσαμε. Το υπέρθυρο της πόρτας εισόδου του σπιτιού του ήταν απομίμηση της Ενετικής αρχιτεκτονικής με λαξευμένες λαϊκές φιγούρες ανθρώπων και την ημερομηνία κατασκευής του. Μας είπε ότι ο πατέρας του ήταν λιθοξόος και κτίστης και είχε κτίσει τα περισσότερα σπίτια στο χωριό. Πιστεύοντας ότι το σπίτι του θα ήταν το καλύτερο δείγμα της Κρητικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Τον ακολουθήσαμε με μεγάλη μας χαρά μέσα στο σπίτι. Μετά την είσοδο της αυλόπορτας υπήρχε αριστερά ένα πατητήρι που εκεί έφτιαχναν το κρασί τους  Ήταν ένα απομεινάρι τις Βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής παράδοσης, που έφτιαχναν τα πατητήρια μόνο οι ευγενείς και μέσα στο κτιριακό συγκρότημα του φέουδου. Συνέχιζε ένα λιθόστρωτος δρόμος μέχρι την πόρτα εισόδου στο χώρο της κύριας κατοικίας Το πρώτο δωμάτιο ήταν τεράστιο και χωριζόταν σε δύο χώρους με μια τεράστια πέτρινη καμάρα Αριστερά της εισόδου υπήρχε ένας νεροχύτης διπλός με λαϊνοστάτες που μου θύμισαν ένα ανάλογο νεροχύτη που είχα δει στο χωριό Κεφάλι των Χανίων στον πύργο Καλλέργη. Στο βάθος αριστερά στη γωνία του σπιτιού υπήρχε ένα τεράστιο Τζάκι που χρησίμευε και σαν μαγειρείο Μπροστά και απέναντι του υπήρχαν πολυθρόνες και ένας μεγάλος καναπές Κρητικής τεχνοτροπίας  Μετά την καμάρα υπάρχουν τρία ανυψωμένα πατώματα  φτιαγμένα από ξύλο, για να ανεβείς πάνω εκεί χρησιμοποιούσες μια ξύλινη σκάλα. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι οντάδες Τούρκικης παράδοσης, οι «οι οντάδες» βρίσκονται κοντά στην οροφή του σπιτιού, και ένας  άνθρωπος δεν  μπορεί να σταθεί όρθιος παρά μόνο καθιστός. Εκεί πάνω υπήρχαν στρώματα και κουβέρτες και σεντόνια και ο χώρος χρησιμοποιούταν σαν υπνοδωμάτιο με τα κρεβάτια στο πάτωμα του «οντά» .
Ο χώρος  κάτω από τους οντάδες  έκλεινε με υφασμάτινες κουρτίνες και χρησιμοποιούταν για αποθήκη του σπιτιού. Υπήρχαν πιθάρια και βαρέλια για να αποθηκεύουν το κρασί το λάδι και ότι άλλο χρειαζόταν σαν τροφή στο αγροτικό σπιτικό τους Για τα χόρτα  και τις ζωοτροφές  υπήρχαν άλλες αποθήκες Κατεβαίνοντας μερικά σκαλιά μας οδηγούσαν στην πόρτα εξόδου προς τον κήπο. Πίσω από μια τζαμαρία βλέπαμε τα δέντρα του κήπου,  ήταν πορτοκαλιές, λεμονιές, και άλλα δέντρα που έδιναν τους καρπούς τους στην οικογένειά. Τα ψηλά αγριόχορτα έδειχναν την εγκατάλειψη του κήπου.

ΜΝΗΜΕΣ
Δεν άργησε ο συμπαθητικός αυτός κύριος να μας συστήσει την οικογένειά του.  Ανθρώπους που δεν ήταν στην ζωή, αλλά ζούσαν στην μνήμη και την σκέψη του. Πρώτο μας σύστησε τον πατέρα του δείχνοντας μας μια ασπρόμαυρη φωτογραφία σε κορνίζα, ο εικονιζόμενος ήταν ένας περήφανος βρακοφόρος άνδρας  Μετά μας έδειξε μια άλλη ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός νέου παιδιού. Μας είπε ότι αυτός ήταν ο γιος του που είχε πεθάνει στα είκοσι οκτώ του χρόνια Και τα μάτια του βούρκωσαν από ανείπωτο πόνο. Η φωτογραφία του γιού του υπήρχε παντού, δίπλα στον καναπέ κρεβάτι που κοιμόταν, πάνω από τους οντάδες, στην κουζίνα στη είσοδο. Έδειχνε ότι δεν πίστευε ότι είχε πεθάνει, και ότι βρίσκεται πάντα κοντά του….Μετά μας σύστησε με μια άλλη φωτογραφία την αδερφή του, που και αυτή είχε πεθάνει. Τελευταία μας έδειξε τη φωτογραφία της γυναίκας του που πεθαίνοντας  τον άφησε μόνο του στο σπίτι.
Τον άφησε  μόνο  του να παλεύει με μοναξιά  και τις αναμνήσεις που ερχόταν μόνες τους χωρίς να τις ζητήσεις……  ζωντανές και βασανιστικές ….. Στην αρχή  μέσα στη μοναξιά του  φτάνουν οι  χαρούμενες  και ξέγνοιαστες αναμνήσεις και αμέσως μετά το όνειρο, συνειδητοποιεί ότι αυτές οι στιγμές δεν θα γυρίσουν ποτέ ποια πίσω. Και ακολουθεί η απόγνωση και η θλίψη. Σε μερικές αναλαμπές αυτοπαρηγοριάς  ερχόταν στη σκέψη του, ο άλλος γιός του  που ζει στη πόλη του Ρεθύμνου, μαζί με την νύφη του, και τα εγγόνια του, που συνεχίζουν την ζωή Αυτό έφερε ένα αμυδρό χαμόγελο στα χείλη του, και μια στιγμιαία λάμψη στα μάτια του. Μας είπε ότι όταν ζούσε η γυναίκα του είχαν μαζί ένα καφενείο δίπλα στο σπίτι τους. Όταν πέθανε η γυναίκα του έκλεισε το καφενείο…. γιατί δεν άντεχε άλλο. Προσφέρθηκε να μας κεράσει κάτι. Αρνηθήκαμε ευγενικά….Τον ευχαριστήσαμε που άνοιξε το σπίτι του και την καρδιά του σε δύο άγνωστους ανθρώπους.
Και φεύγοντας από τον Μούνδρο η μορφή αυτού του ηλικιωμένου ανθρώπου είχε ταυτιστεί στη σκέψη μου με την ζωή  αυτού του χωριού.  Και στους δύο συναντούσες την εγκατάλειψη, τη φθορά του χρόνου, την αρχοντιά, την υπηρηφάνεια, τις αναμνήσεις, τα αισθήματα αγάπης για τον τόπο τους,  την ελπίδα για αναγέννηση και ανανέωση Άρχισα να αναρωτιέμαι μήπως συναντήθηκα τυχαία  με την ψυχή του χωριού;
Ενα σκούντημα της Άννας με ξύπνησε από τις σκέψεις μου. Άρχισε να μου δείχνει τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει Οι φωτογραφίες της Άννας ήταν υπέροχες!!! Δεν αιχμαλώτισαν μόνο το φώς και τα χρώματα , αλλά  εγκλώβισαν  τα συναισθήματα των ανθρώπων που με αυτά κράτησαν ζωντανό τον τόπο τους  τόσους αιώνες τώρα. Τότε καταλάβαμε και οι δύο μας που κρύβεται  και το μυστικό της επιβίωσης και της μοναδικότητας του χωριού του Μούνδρου.