Κατασκευάζονται και σχεδιάζονται νέες κατοικίες και τουριστικές υποδοµές αλλά µήπως η αποχέτευση στα Χανιά έχει φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων της;
Τον περασµένο Σεπτέµβριο (βλ. ‘‘Χ.Ν.’’ 5/9/2023) κάναµε µια σύντοµη ανασκόπηση της εξέλιξης της αποχέτευσης στα Χανιά και ορισµένων προβληµάτων που όλο και συχνότερα απασχολούν την όσφρηση µονίµων κατοίκων και επισκεπτών … ∆υστυχώς, δεν υπήρξε καµία αντίδραση από τους αρµόδιους, οι οποίοι επιµένουν πως όλα έχουν γίνει νοµότυπα και οι όποιες αντιδράσεις για κάποια έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη οφείλονται στις «εµµονές» ορισµένων. Ωστόσο, από την έρευνά µας διαπιστώσαµε ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήµατα νοµιµότητας.
Ιστορικό. Η εξέλιξη του έργου της αποχέτευσης των Χανίων προκύπτει από τα στοιχεία που δηµοσιεύονται στον ιστότοπο της ∆ΕΥΑΧ1 αλλά και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυµάτων2 της Ειδικής Γραµµατείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Η πρώτη φάση της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυµάτων Χανίων λειτούργησε το 19953 στο Κουµπελή, µε βάση µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Αυγούστου 1993 που προέβλεπε για το 1995 δυναµικότητα 80.000 ισοδύναµων κατοίκων (ι.κ.) µε δυνατότητα επέκτασης το 2030 στους 150.000 ι.κ..
Επισηµαίνεται ότι εκείνη η µελέτη δεν κάλυπτε 1) όλα τα απαιτούµενα κεφάλαια µε βάση την ισχύουσα τότε νοµοθεσία4, 2) τους λόγους επιλογής της συγκεκριµένης τοποθεσίας και 3) τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για το δίκτυο αποχέτευσης και τα αντλιοστάσια λυµάτων. Τα τελευταία είναι απαραίτητα λόγω της µορφολογίας του εδάφους προκειµένου τα λύµατα να προωθούνται προς τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Κουµπελή7.
Το 2001 εγκρίθηκε η δεύτερη φάση που προέβλεπε για το καλοκαίρι του 2015 ότι η δυναµικότητα θα ανερχόταν σε 117.750 ι.κ. (ώστε να συµπεριληφθούν όλοι οι ∆ήµοι της περιοχής, που αργότερα – το 2010 – θα ενσωµατώνονταν στο νέο Καλλικρατικό ∆ήµο Χανίων, καθώς και τα βοθρολύµατα όλου του Νοµού Χανίων). Οι αποφάσεις τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων το 2007 και το 2009 αναφέρουν πως έγινε νέα και συµπληρωµατική ΜΠΕ ενώ περιγράφουν και το δίκτυο των αγωγών και τα αντλιοστάσια χωρίς ωστόσο να αναφέρεται κατά πόσον οι παραπάνω ΜΠΕ κάλυπταν και αυτά τα στοιχεία. Η προβλεπόµενη για το 2015 δυναµικότητα παρέµεινε η ίδια στους 117.765 ι.κ. χωρίς να γίνεται αναφορά στη δυναµικότητα το 2030.
Επισηµαίνεται ότι µε βάση την τότε ισχύουσα νοµοθεσία5, για έργα δυναµικότητας άνω των 100.000 ι.κ., (από το 2011 το όριο αυξήθηκε στους 150.000 ι.κ.) προβλεπόταν η σύνταξη ΜΠΕ, η κοινοποίησή της στο κοινό και η οργάνωση σχετικής διαβούλευσης (από την οικεία Περιφέρεια). Από τις αρχές του 2023 και παρά τα επανειληµµένα (γραπτά και προφορικά) αιτήµατα του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Σταυρού (S.E.A) προς τον ∆ήµαρχο Χανίων για την χορήγηση των σχετικών ΜΠΕ, µέχρι σήµερα οι ΜΠΕ δεν έχουν κοινοποιηθεί … Το επιχείρηµα ότι δήθεν οι ΜΠΕ δεν υπάρχουν, καταρρίπτεται από τις σχετικές προβλέψεις στις αντίστοιχες Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων6.
Το 2011 στην επόµενη απόφαση τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων η δυναµικότητα για το έτος 2030 διογκώνεται στους 170.000 ι.κ. και αναφέρεται µια συµπληρωµατική ΜΠΕ η οποία, κατά παράβαση της νοµοθεσίας, δεν κοινοποιήθηκε δηµόσια ενώ και διαβούλευση έγινε µόνο µε τους εµπλεκόµενους φορείς αλλά όχι µε τους πολίτες.
Τα ίδια ίσχυσαν και για τις επόµενες αποφάσεις του 2014 και του 20167. Μάλιστα, για να αξιοποιηθούν οι ευνοϊκότερες διατάξεις της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας ώστε να παρακαµφθεί η υποχρέωση σύνταξης πλήρους ΜΠΕ και η διενέργεια δηµόσιας διαβούλευσης, χρησιµοποιήθηκε καταχρηστικά το επιχείρηµα πως πρόκειται για «επικαιροποίηση» του σχεδιασµού του έργου και πως από τις κατασκευές «δεν επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον σε σχέση µε το αρχικά εγκριθέν έργο». Μάλιστα, η ∆ΕΥΑΧ υπερηφανεύεται8 ότι ολοκλήρωσε ήδη από το 2017 τα έργα αναβάθµισης της δυναµικότητας στους 170.000 ι.κ. !!! Έτσι αναφέρεται και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυµάτων6.
Συµπερασµατικά, το συνολικό έργο για την αποχέτευση των Χανίων έγινε χωρίς µια σωστή, µε βάση την ισχύουσα κάθε φορά εθνική και ευρωενωσιακή νοµοθεσία, δηµόσια διαθέσιµη ΜΠΕ και, κυρίως, χωρίς αυτή να τεθεί σε δηµόσια διαβούλευση µε τους πολίτες.
Πρακτικά προβλήµατα. Τις επιπτώσεις όλων των παραπάνω παρανοµιών τις υφίστανται οι κάτοικοι, οι επισκέπτες και το φυσικό περιβάλλον των Χανίων. Τις δυσοσµίες από την κεντρική εγκατάσταση και από τα κατεσπαρµένα αντλιοστάσια ακαθάρτων. Τις υπερχειλίσεις και διαρροές λυµάτων σε διάφορα σηµεία του δικτύου9. Και φυσικά ορισµένες διορθώσεις στη χωροταξία των αντλιοστασίων µετά από συλλογικές αντιδράσεις των κατοίκων (όπως π.χ. στον Καλαθά) ή άλλες παρεµβάσεις (π.χ. Μαράθι όπου προβλέφθηκε µικρή αυτόνοµη εγκατάσταση βιολογικού καθαρισµού).
Ιδιαίτερα για το αντλιοστάσιο Α44 (Παχιά Άµµος στο Σταυρό) επισηµαίνεται επιπλέον ότι: 1) κατασκευάζεται παρανόµως στη ζώνη της παραλίας και σε δηµόσια έκταση που δεν έχει παραχωρηθεί επίσηµα στο ∆ήµο, 2) κατασκευάζεται σε παραλία µε αµµοθίνες που αποτελούν µέρος του οικότοπου για το προστατευόµενο είδος «κρινάκι της θάλασσας» (Pancratium maritimum), 3) η παραλία γειτονεύει µε θαλάσσια περιοχή στο βυθό της οποίας υπάρχει εκτεταµένος οικότοπος µε λιβάδια του προστατευόµενου είδους Ποσειδωνία (Posidonia oceanica), 4) είναι δηµοφιλής παραλία ενταγµένη στο Μητρώο ταυτοτήτων υδάτων κολύµβησης µε κωδικό ELBW139325169101, 5) στην εν λόγω παραλία γεννούν θαλάσσιες χελώνες Caretta-caretta, και τέλος, 6) γειτονεύει άµεσα µε στοιχεία φυσικής (π.χ. καταφύγιο άγριας ζωής, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους) και πολιτιστικής κληρονοµιάς (π.χ. παραλία Ζορµπά), µε εµβληµατικό χαρακτήρα για την ∆Ε Χανίων. Γειτονεύει επίσης µε αρχαιολογικό χώρο που περιλαµβάνει και απολιθωµένο δάσος.
Επισηµαίνεται ότι η ευρύτερη περιοχή του Σταυρού έχει κατ’ επανάληψη προταθεί να ενταχθεί στο δίκτυο Natura, αίτηµα που δεν έχει µέχρι σήµερα καρποφορήσει.
Τέλος, αντίθετα µε τις δηµόσιες δηλώσεις του ∆ηµάρχου και της Αντιπροέδρου της ∆ΕΥΑ Χανίων, ότι τα σύγχρονα αντλιοστάσια θα είναι άοσµα και δεν θα επικοινωνούν µε τη θάλασσα, στις τεχνικές προδιαγραφές10 για «τα αντλιοστάσια Α44 (Παχιά Άµµος), καθώς και τα Α47 και Α46 (αµφότερα δυτικά του Σταυρού) προβλέπονται συστήµατα υπερχείλισης, των οποίων οι αγωγοί υπερχείλισης καταλήγουν στην θάλασσα. Για το Α43 (Τερσανάς) προβλέπεται απλώς η κατασκευή δεξαµενής υπερχείλισης» αλλά σε οικολογικά ευαίσθητη περιοχή11.
Επισηµαίνεται ότι τα παραπάνω πρακτικά προβλήµατα προκύπτουν ως συνέπεια της έλλειψης σωστής ΜΠΕ. Ως επακόλουθο, για το αντλιοστάσιο Α44 (Παχιά Άµµος) έχουν γίνει προσφυγές στο Συµβούλιο Επικρατείας (οι τελικές αποφάσεις αναµένονται το φθινόπωρο) και στην τοπική δικαιοσύνη. Έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 72.000 υπογραφές κατοίκων και επισκεπτών από διάφορες χώρες κατά της κατασκευής του αντλιοστασίου και το θέµα έχει προβληθεί εκτεταµένα στα τοπικά ΜΜΕ.
Υπάρχει ελπίδα; Αν το θελήσουν οι αρµόδιοι (∆ΕΥΑΧ, ∆ήµος, Περιφέρεια) σίγουρα υπάρχει. Για παράδειγµα, βραχυπρόθεσµα, µπορεί, µε εποπτεία της Περιφέρειας να διεξαχθεί κατεπείγουσα µελέτη για την εξεύρεση εναλλακτικής θέσης για το αντλιοστάσιο Α44. Το επιχείρηµα της ∆ηµοτικής αρχής ότι κινδυνεύει να χαθεί η χρηµατοδότηση δεν ισχύει δεδοµένου ότι αφενός πρόκειται για δανεισµό από το Ταµείο Παρακαταθηκών και αφετέρου µπορεί να γίνει επίκληση σοβαρών περιβαλλοντικών ζητηµάτων που δεν είχαν εντοπιστεί στις προηγούµενες µελέτες.
Επίσης, µεσοµακροπρόθεσµα, θα πρέπει να διεξαχθεί, µε ευθύνη της Περιφέρειας µια πλήρης περιβαλλοντική αξιολόγηση ολόκληρου του έργου συλλογής και επεξεργασίας των λυµάτων, από ανεξάρτητο οργανισµό, για να εντοπιστούν όλα τα σχεδιαστικά και κατασκευαστικά προβλήµατα της κεντρικής εγκατάστασης, του δικτύου συλλογής ακαθάρτων και των αντλιοστασίων. Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να περιλαµβάνει το ιστορικό όλων των συµβάντων (διαρροές, οσµές, κλπ.), επιστηµονικές µετρήσεις και συνεντεύξεις µε κατοίκους αλλά και εκπροσώπους φορέων και οικολογικών οργανώσεων.
Κι αυτό µε στόχο να εντοπιστούν όλα τα προβλήµατα, που σχετίζονται µε την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και µε τις ενδεχόµενες µελλοντικές επεκτάσεις του συστήµατος πάνω από τους 170.000 ι.κ. (η τελευταία ΑΕΠΟ του 2016 θα πρέπει να ανανεωθεί το 20296). Με βάση την εν λόγω αξιολόγηση θα πρέπει να καταρτιστεί µελέτη και να δροµολογηθούν όλα τα διορθωτικά έργα τα οποία θα απαιτηθούν για την αποκατάσταση των προβληµάτων που θα έχουν εντοπιστεί. Κι αυτό είναι απολύτως αναγκαίο για να διατηρηθούν τα Χανιά ως τόπος κατοικίας και διακοπών, καθώς και ως σηµαντικός τουριστικός προορισµός.
Το παρόν άρθρο διαβιβάστηκε για σχολιασµό (προσωπικά και ηλεκτρονικά) στον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη αλλά χωρίς ανταπόκριση.
Στην ηλεκτρονική ανάρτηση του άρθρου στο ιστολόγιό µου ενσωµατώνονται συστηµατικά υπερσύνδεσµοι προς τις πηγές που χρησιµοποιούνται.
* O Παναγιώτης Αλεβαντής είναι φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
