Στα τέλη του προπερασμένου αιώνα και στις αρχές του περασμένου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ένας σχετικά νέος δικηγόρος των Χανίων, ένας πολεμιστής στο Ακρωτήρι το 1897, εκκολαπτόμενος πολιτικός και σύμβουλος (υπουργός) του ύπατου αρμοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεωργίου.
Από την αρχή η συνεργασία τους δεν πήγαινε καλά εξαιτίας κυρίως της διαφορετικής απόψεως ως προς την εξέλιξη του κρητικού ζητήματος, αλλά και άλλων αιτίων, με κατάληξη ο Γεώργιος να απολύσει τον Βενιζέλο από το αξίωμα του συμβούλου τον Μάρτιο του 1901. Εκείνος όμως εξακολούθησε διά του Τύπου και άλλων μέσων να εναντιώνεται στην πολιτική του αρμοστή, με αποτέλεσμα ακόμη και να φυλακιστεί για λίγο στις φυλακές του Ιτζεδίν.
Τα πράγματα έφθασαν στο απροχώρητο και στις 10 Μαρτίου 1905 ο Βενιζέλος άφησε την πένα και το δικηγορικό του γραφείο και με συντρόφους τον Κ. Μάνο και τον Κ. Φούμη ανέβηκε στο Θέρισο για να συνεχίσει τον αγώνα του με άλλο τρόπο. Εφάρμοσε το δόγμα ότι ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής.
Για να ενημερώσουν τον πληθυσμό της υπαίθρου οι εν Θερίσω έστελναν αποσπάσματα με την εντολή αυτή στα χωριά. Ενα τέτοιο απόσπασμα έστειλαν στις 23 Μαρτίου στο Σέλινο ο υπό τους Στ. Τρακάκη και Μάρκου Ξενάκη.
Το τι συνέβη εκεί μας το αναφέρουν οι δυο αυτοί επαναστάτες σε αναφορά τους προς τον διοικητή του αποσπάσματος χωροφυλακής Σελίνου. Είναι πλήρως κατατοπιστική η αναφορά τους αυτή:
«Κύριε διοικητά,
αποσπάσματα εκ των εν Θερίσω συνηθροισμένων Σελινιωτών υπό τον υποφρούραρχον Θερίσου Στυλιανόν Τρακάκην και τον Σωματάρχην Μάρκον Ξενάκην ανεχώρησε την πρωίαν της 23 τρέχοντος εκ Θερίσου κατευθυνόμενον εις Σέλινον, με την ρητήν εκ μέρους του Προεδρείου της Συνελεύσεως εντολήν όπως συστήση εις τους κατοίκους Σελίνου την τάξιν, ήτις θα ηδύνατο να διαταραχθή ίσως εκ της ειδήσεως της εν Θερίσω ενόπλου συναθροίσεως.
Το απόσπασμα τούτο μετά παρέλευσιν 4 ή 5 ημερών, καθ’ ας ήθελεν επιτελέσει την άνω εντολήν του, θα επανέκαμπτεν εις Θέρισον, ουδεμίαν έχον πρόθεσιν να προσβάλη την χωροφυλακήν ή κακοποιήση ιδιώτην τινά.
Την εσπέραν της 23 διενυκτέρευσεν εις Βαμβακάδον Κανδάνου έχον εκείθεν αναπεπταμένην και την Ελληνικήν σημαίαν. Τμήμα του σώματος τούτου, εκ 13 ανδρών αποτελούμενον, κατήλθεν εις Πλεμενιανά και εκάθισεν εις το εκεί μαγαζείον του Γεωργίου Αρχοντάκη διά να λάβη καφέν.
Εκεί κατήλθον οι εν Κανδάνω χωροφύλακες, οίτινες χωρίς ουδεμίαν μετά των ανδρών μας ανταλλάξωσι λέξιν, χωρίς το παράπαν να πυροβοληθώσιν ή έστω και διά λόγων να προσβληθώσιν, εξ απίνης και ενώ οι άνδρες μας ήσαν αμέριμνοι, διά συμπυρσοκροτήσεων ήνοιξαν πυρ εναντίον των, εις τρόπον ώστε τρεις μεν εξ αυτών εκπληγώθησαν και εννέα συνελήφθησαν, μη δυνάμενοι να αντιστώσι κατά πενταπλασίων τουλάχιστον ανδρών της χωροφυλακής, ευρεθέντες και εις μέρος ανοχύρωτον και εκτεθειμένοι εις τα ομαδόν πυρά των χωροφυλάκων εκ των δύο θυρών και τριών παραθύρων του μαγαζειού.
Χθες οι λοιποί άνδρες του σώματος μετέβησαν εις Πλεμενιανά με την πρόθεσιν όπως ενεργήσωσιν επιτόπιον αυτοψίαν επί του άνω συμβάντος, της οποίας το πόρισμα να μεταβιβάσωσιν εις το Προεδρείον της εν Θερίσω συνελεύσεως, εις τους προξένους των Μ. Δυνάμεων και εις την Ελληνικήν Κυβέρνησην.
Εθεωρήσαμεν καθήκον μας να γνωρίσωμεν προς ημάς τα περιστατικά ταύτα, όπως αληθώς συνέβησαν και εκ της επιτοπίου αυτοψίας εξηκριβώθη, ίνα προλάβωμεν πάσαν τοιαύτην διαστροφήν, ην οι έχοντες συμφέρον θα επιχειρήσωσι.
Δεν δυνάμεθα να διαμαρτυρηθώμεν εντονώτατα κατά της χωροφυλακής Κανδάνου ήτις ανέλαβε να εκπληροί έργον δολοφόνου κατ’ εκείνων, οίτινες επιδιώκουσι την ελευθερίαν της πατρίδος των και μάλιστα καθ’ ην στιγμήν αι ευρωπαϊκαί Δυνάμεις παρεμβάσαι, εξετάζουσι τα αιτήματα των εν Θερίσω συναθροισμένων.
Παρακαλούμεν δεχθήτε την διαβεβαίωσιν της υπολήψεως μεθ’ ης διατελούμεν.
Ο σωματάρχης
Μ. ΞΕΝΑΚΗΣ
Ο υποφρούραρχος
Σ. ΤΡΑΚΑΚΗΣ».
Ας δούμε όμως και μια αναφορά του Στ. Τρακάκη προς τον τμηματάρχη της Χωροφυλακής Καντάνου:
«Η διαγωγή ην επέδειξεν η χωροφυλακή Κανδάνου χθες επιτεθείσα δολοφονικώς και αναιτίως κατά 13 ανδρών του αποσπάσματος, όπερ προερχόμενον εκ Θερίσου διενυκτέρευσεν εις Βαμβακάδον… επλήρωσεν αγανακτήσεως και εκπλήξεως την ψυχήν μας διότι οι άνδρες μας γνωρίζοντες τας οδηγίας, ας έχει η χωροφυλακή εν σχέσει προς την στάσιν, ην θα τηρή προκειμένου περί ανδρών του εν Θερίσω κινήματος, καθώς και την πανταχού της Κρήτης διαγωγήν της χωροφυλακής απήλθον εκ Κανδάνου, χωρίς να έχωσι σκοπόν προσβλητικόν ούτε ιδέαν, ότι οι ίδιοι ήθελον προσβληθή και διά τούτο αμέριμνοι εισήλθον εις το καφενείον του Γ. Αρχοντάκη, όπου εξαπίνης προσεβλήθησαν.
Λάβετε υπ’ όψιν, τότι η παράδοσις αυτή δεν εγένετο ένεκεν ελλείψεως θάρρους προς εξακολούθησιν της αντιστάσεως μέχρις εσχάτων, αλλά διότι ηθέλησαν να αποφύγωσι περισσοτέραν αδελφοκτονίαν, καθ’ ας είχον διαταγάς εκ μέρους του προεδρείου της Συνελεύσεως.
Ημείς γνωρίζοντες τας διαθέσεις, ας έχουν οι Ιταλοί στρατιωτικοί της χωροφυλακής, προκειμένου περί της εθνικής μας αποκαταστάσεως δεν εκπληττόμεθα βλέποντες αυτούς ενεργούντας ως ενήργησαν, λυπούμεθα μόνον βλέποντες τους αδελφούς μας χωροφύλακας γινομένους τυφλά όργανά των.
Ελπίζαμεν εις τον Θεόν ότι το δίκαιον του αγώνος μας θα θριαμβεύση τότε δε η μόνη ικανοποίησις, ην αξιούμεν εκ μέρους των φονέων μας Κρητών στρατιωτικών, έσεται η καταισχύνη αυτών εν τη συναισθήσει της πλάνης των, όσον αφορά δε τους Ιταλούς πρωτουργούς της αδελφοκτονίας θα σκεφθώμεν τότε ωριμώτερον.
Η μόνη σύστασις ην επιθυμώ να σας κάμω είναι όπως αποφεύγετε αποστέλλοντες εις περιοδείαν τους χωροφύλακας, διότι ο ερεθισμός είναι τοιούτος ώστε να θεωρήται αναπόφευκτος αν μη ο φόνος, τουλάχιστον ο αφοπλισμός αυτών.
Εν πάση περιπτώσει ημείς δεν κρυπτόμεθα, είμεθα εδώ έτοιμοι να απαντήσωμεν εις πάσαν σας πρόσκλησιν οιαδήποτε και αν η.
Πρόθυμος,
ΣΤ. ΤΡΑΚΑΚΗΣ».
Να δούμε ακόμη τι απέγιναν οι συλληφθέντες από τη Χωροφυλακή αιχμάλωτοι:
«Ο Πρίγκιψ διέταξεν αμέσως αγγλικόν καταδρομικόν να πλεύση εις την Παλαιοχώραν, φέρον επαρκή δύναμιν στρατού, διά την μεταφοράν των συλληφθέντων. Πράγματι ανεχώρησε το καταδρομικόν, φέρον 80 Γάλλους και Ιταλούς στρατιώτας, ωπλισμένους έως τα δόντια.
Κατά την ημέραν, κατά την οποίαν το καταδρομικόν επρόκειτο να μεταφέρη τους εννέα συλληφθέντες εις Χανιά, πλήθη λαού της πόλεως και των περιχώρων κατέκλυσαν από πρωΐας την παραλίαν διά να ζητωκραυγάσουν τους επαναστάτας.
Μεγάλαι δυνάμεις χωροφυλακής ετηρούσαν την τάξιν, ενώ ο κόσμος όλος, μη συγκρατούμενος, απεδοκίμαζε τον Πρίγκιπα. Μία λέμβος του Λιμεναρχείου φέρουσα ισχυρόν σώμα χωροφυλακής, επλησίασε το καταδρομικόν. Οι συλληφθέντες επαναστάται επεβιβάσθησαν της λέμβου δέσμιοι, ενώ τα πλήθη του λαού από την παραλίαν εξερρηγνύοντο εις ζωηράς ζητωκραυγάς, που έφθαναν έως τον ουρανόν.
Ενώ οι δέσμιοι επαναστάται αποβιβάζονται εις την αποβάθραν, η μάζα του λαού, έξαλλος ορμά και διασπά την ζώνην της δημοσίας δυνάμεως, διά να τους απελευθερώση. Τότε οι χωροφύλακες αναγκάζονται να κάμουν χρήσιν των όπλων. Επακολουθεί συμπλοκή, κατά την οποίαν ερίφθησαν άφθονοι πυροβολισμοί. Φεύγον το πλήθος, συνεκεντρώθη πάλιν εις την παραλιακήν πλατείαν και τότε ωμίλησε προς τον λαόν ο δικηγόρος Γεμενάκης, ζητωκραυγάσας υπέρ της ενώσεως και επικρίνας την στάσιν του πρίγκιπος. Και ο μεν ρήτωρ μαζί με πολλούς άλλους ενθουσιώδεις, εμπόρους προ παντός και επαγγελματίας μετασχόντας της εκδηλώσεως, συνελήφθη αμέσως, η δε συγκέντρωσις ελύθη βιαίως υπό των χωροφυλάκων».
Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στις φυλακές Ιτζεδίν από όπου απελευθερώθηκαν μετά τη λήξη του κινήματος (Νοέμβριο 1905).
Αλλά το πράγμα είχε και συνέχεια. Ιδού την:
«Εν Χανίοις 1 Απριλίου 1905
ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Εισαγγελία Πρωτοδικών Χανίων 2741
Εν ονόματι του Ηγεμόνος Γεωργίου.
ΕΝΤΑΛΜΑ ΣΥΛΛΗΨΕΩΣ
Ο Εισαγγελεύς των εν Χανίοις Πρωτοδικών.
Επειδή οι Δημ. Γεμενάκης, δικηγόρος, Νικ. Βαρούχας, Εμμ. Χαραλαμπίδης και Κων. Φραντζεσκάκης κάτοικοι Χανίων, κατηγορούνται ως υπαίτιοι ότι μετ’ άλλων, εκ κοινού συμφέροντος κινούμενοι και αμοιβαίαν προς αλλήλους συνομολογήσαντες συνδρομήν, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της αξιοποίνου πράξεως, ήτοι περί ώραν 6 μ.μ. της 29 Μαρτίου 1905, σκοπούντες ν’ αναγκάσωσι βία την κρητικήν χωροφυλακήν και τον μετ’ αυτής συμπράττοντα διεθνή στρατόν της κατοχής των Προστατίδων Δυνάμεων ν’ αφήση ελευθέρους δώδεκα πολίτας ενταλματίας εκ Σελίνου, ενήργησαν δημοσία συνάθροισιν εν τη πλατεία Μαυροβουνίου και άλλα κέντρα, όπως εξαναγκάσωσι διά κραυγών, ονειδισμών, απειλών και βιαιοπραγιών κατά της Αρχής, νόμιμον της Κρητικής πολιτείας Αρχήν, να παραλείψη πράξιν αναγομένην εις τα εαυτής καθήκοντα και να ματαιώση την φυλάκισιν των ειρημένων κ.λπ.»
Υ.Γ. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο εκ Στροβλών Παναγιώτης Εμμ. Ηλιάκης ο οποίος με τον θείο του Ηλιομιχάλη (οπλαρχηγό) ήταν από τους συναθροισθέντες στο Θέρισο.
Βιβλιογραφία:
* Κυριάκος Μητσοτάκης: Ο Επαναστάτης, Αθήνα 1970.
* Αντώνιος Μαρής: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κίνημα του Θερίσου, Χανιά 1985.
* Τύπος της εποχής.
