«Σώστε µε, µε την απεικόνιση πέρα από το ορατό».
Leonardo da Vinci
Ο πιο διάσηµος δυσλεκτικός στήριξε την δηµιουργικότητά του στα πολύπλοκα σχέδιά του. Κάθε του σχέδιο χαρακτήριζε τις σύνθετες διαδικασίες της σκέψης του, τις νοητικές περιπλανήσεις και τις δοκιµές του. Η λεπτή του πένα σχεδίαζε λεπτοµέρειες, έβλεπε το θέµα του από ψηλά, σαν να υπερίπταται…
Οι σηµειώσεις του Λεονάρντο έχουν δεσµούς ανάµεσα στις λέξεις και τις εικόνες, κρύβουν µυστικά, αινίγµατα και µελλοντικές εφαρµογές.
Όπως ακριβώς ο δίσκος της Φαιστού.
Περισσότερο από 30 χρόνια χρησιµοποιούµε παρόµοιες στρατηγικές για να εξυπηρετούµε τις ανάγκες και των δυσλεκτικών µαθητών µας.
Τα εννοιολογικά δικτυώµατα (Ε.∆.)
Σήµερα η πλειοψηφία των νέων ανταποκρίνεται καλύτερα σε οπτικές πληροφορίες παρά σε απλό κείµενο. Τα οπτικά ερεθίσµατα διευκολύνουν την πρόσληψη και την διατήρηση πληροφοριών. Ο εγκέφαλος µας είναι ικανός να απορροφά αµέτρητες εικόνες σε µικρό διάστηµα αρκεί να είναι ταξινοµηµένες σε Ε.∆.
Φανερές λειτουργίες των Ε.∆.
• Μετατρέπουν ασύνδετες πληροφορίες σε οργανωµένες απεικονίσεις.
• Κάθε νέα πληροφορία που προσθέτουµε κάνει το Ε.∆. ευκολότερα κατανοητό.
• Αν ένα Ε.∆. έχει πολλές πληροφορίες δεν σηµαίνει ότι είναι πλήρες. Γιατί; Μπορεί να λείπουν η προσωπική σας άποψη, κάποιες µελλοντικές προοπτικές ή εναλλακτικές προτάσεις.
• Οι έξτρα πληροφορίες ή ιδέες που µπορεί να ανακαλύψετε παρατηρώντας τις κατηγορίες των πληροφοριών κάνουν την διαφορά. Γιατί; Ένα κείµενο µπορεί να σας φαίνεται βαρετό και αδιάφορο. Αντίθετα, η εικόνα ενός Ε.∆. προκαλεί το ενδιαφέρον σας γιατί είναι δηµιούργηµα σας.
Τα οφέλη
Τα Ε.∆. έχουν θετικό αντίκτυπο και σε άτοµα µε δυσλεξία και διάσπαση προσοχής. Τα εξυπηρετούν σε τοµείς που τους ταλαιπωρούν και τους δίνουν την δυνατότητα να βελτιωθούν εκεί που διαπρέπουν.
Ας τα δούµε αναλυτικά:
😊 Το Ε.∆. είναι ένα εργαλείο σκέψης που εµφανίζει τις συνδετικές σκέψεις που εκπορεύονται από µια κεντρική ιδέα.
😊 Είναι ιδανικό για την εξερεύνηση ιδεών, το Σχεδιασµό και την Οργάνωση.
😊 Είναι ιδανικός τρόπος για να κρατάµε σηµειώσεις.
😊 Αποτελεσµατική στρατηγική για επαναλήψεις και προετοιµασία εξετάσεων.
😊 Προσθέτουµε κλάδους και πληροφορίες σε διαφορετικές περιοχές εύκολα.
😊 Η χρήση χρωµατικού κώδικα διευκολύνει την αναγνώριση των σηµαντικών πληροφοριών χωρίς τον κατακλυσµό της περιττολογίας ενός κειµένου.
😊 Βελτιώνει τη συγκέντρωση. Τα δυσλεξικά άτοµα διευκολύνονται στο σχεδιασµό ενός Ε.∆. χρησιµοποιώντας µια κεντρική ιδέα ως σηµείο εκκίνησης και επεκτείνοντας την.
😊 Εξασφαλίζει ότι τα δυσλεκτικά άτοµα µένουν εστιασµένα στην κεντρική ιδέα και δεν αποκλίνουν από το θέµα που εξετάζουν. Αν παρασυρθούν χαζεύοντας, αρκεί µια µατιά στο Ε.∆. για να τα επαναφέρει στην κεντρική ιδέα.
😊 Υπάρχει ευελιξία. Μπορούµε να αφαιρέσουµε ιδέες για να χρησιµοποιήσουµε µια γραµµική δοµή αργότερα.
😊 Οι σύνθετες πληροφορίες αναλύονται σε µικρά διαχειρίσιµα κοµµάτια. Κι όλα αυτά χρησιµοποιώντας σχήµατα, σκίτσα, σύµβολα, χρώµατα που διευκολύνουν την καταγραφή στη µνήµη µας.
∆ιπλή κωδικοποίηση
Η δυναµική φύση της 2πλής κωδικοποίησης είναι κυρίαρχη στη µάθηση.
Η µνηµειώδης εργασία του Alan Paivio (1925-2016) έδειξε ότι τα οπτικά ερεθίσµατα, σκίτσα, σύµβολα και οι συνοδευτικές τους εκφράσεις διεγείρουν τη µνήµη και τους συνειρµούς στον εγκέφαλό µας.
Όπως ακριβώς έκαναν οι Μινωίτες χρήστες του δίσκου της Φαιστού.
Υποθέτω ότι ο δίσκος που βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου δεν ήταν έτσι στην αρχική του µορφή. Όλο και κάτι σοφότερο και πιο χρήσιµο θα πρόσθεταν οι δηµιουργοί του. Το ίδιο µπορούµε να κάνουµε κι εµείς. Κάθε νέα ιδέα που προστίθεται συνδέεται αυτόµατα στην κεντρική ιδέα του Ε.∆.
Στο Αστυνοµικό τµήµα
Την ιδέα της χρήσης Ε.∆. χρησιµοποιούν, κατά κόρον, οι σκηνοθέτες αστυνοµικών ταινιών. Συνηθίσαµε να βλέπουµε ότι κάθε Αστυνοµικό τµήµα έχει ιδιαίτερο χώρο για την δηµιουργία ενός τεράστιου Ε.∆. στο οποίο απεικονίζονται πληροφορίες, υποθέσεις, ύποπτοι.
Οι επιθεωρητές προσθέτουν σηµειώσεις, ηµεροµηνίες, υπενθυµίσεις, λίστες ελέγχου, φωτογραφίες κ.α.
Παρατηρούµε ότι το Ε.∆. βοηθά τους ερευνητές να επεξεργάζονται τα στοιχεία και να κάνουν βήµατα προς τη λύση της υπόθεσης που τους απασχολεί.
Μια σκηνοθετική ευρετική που µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε κάθε χώρο εργασίας.
Εφαρµογές Ε.∆.
Στα βιβλία µου ‘‘Μαθαίνω εύκολα’ (2004), Θυµάµαι εύκολα’’ (2010) και ‘‘Μελετώ αποτελεσµατικά’’ (2022) υπάρχουν πολλές εφαρµογές των Εννοιολογικών ∆ικτυωµάτων.
Πρόσφατα ευρήµατα (New Scientist, 25.9.23) δείχνουν ότι η λειτουργία των κέντρων της γλώσσας στον εγκέφαλο µας προσοµοιάζει µε ένα τεράστιο µεταβαλλόµενο Ε.∆.
Συµπερασµατικά
😊 Τα Εννοιολογικά ∆ικτυώµατα αποδεικνύονται εξαιρετικά εργαλεία για δυσλεξικά άτοµα επειδή η σωστή χρήση τους ενισχύει την δηµιουργικότητα, τις οργανωτικές δεξιότητες, και την αυτοπεποίθησή τους.
😊 Τα Ε.∆. παρέχουν σε όλους µας ευέλικτα περιβάλλοντα για να εξερευνήσουν τις ιδέες µας µε τον ιδιαίτερο προσωπικό µας τρόπο.
😊 Οι τακτικοί χρήστες των Ε.∆. βελτιώνουν την µνήµη εργασίας και τη µεταγνώση τους.
😊 Η διαχρονική χρήση των Ε.∆. από τους Μινωίτες, στο Leonardo και στους σύγχρονους σκηνοθέτες δείχνει τη σπουδαιότητα των Ε.∆. στη µάθηση.
